Txikitatik esaten nuen seminariora joan nahi nuela, baina ez apaiz izateko, gotzaina izateko baizik! Orduko giroan nahiko logikoa zen "bokazio" hori sortzea. Hamaika urterekin joan nintzen, Donostiako seminarioa ireki zuten urtean. Inaugurazio ofiziala hurrengo udan egin zuten, eta halakoetan pertsonaia «ilustreren» bat behar izaten zenez, Franco izan zen pertsonaia hura. Han ginen gu, seminarioko abestiak kantatzen.
Asko zor diot garai hari. Jakina, ematen ziguten heziketa ulertzeko denbora hartan kokatu behar duzu. Oso gogorra zen. Han izaten nuen bezalako astelehenik, sekula ez dut handik kanpora sufritu. Eta pentsa, han igande bat zer izaten zen: zazpi eta erdietan meza, gosaldu eta berriro meza nagusia, bazkal aurretik ikasi, bazkaldu ostean bezperak eta gero ikasketak.
Seminarioko argazkilaria ere izan nintzen. Bi lagunek laborategi bat jarri genuen martxan. Telletxea historialaria Erromara joaten zen ikastera; "liburutegiko sagua" deitzen zioten Erroman. Hango eskuizkribuak argazkitan ateratzen zituen, eta guk errebelatu eta handitu egiten genizkion, gero transkripzioak egiteko.

Ikusten genuen hemen bazegoela gaitasuna mundu mailan edozeinekin neurtzeko. Eta mundu mailan egiten zen modalitatea, arraun olinpikoa (edo banku mugikorra) zen.
Sorrerako taldetxo hartan zebilen Patxi Sarasua, eta hain justu bere aita, Inazio Sarasua patroi famatua, Gerra Zibilak harrapatu ez balu olinpiadetara joatekoa zen. Bere garaian famatuak ziren bateletako apustuetan oso ondo jarduten zuen Sarasuak, eta norbaitek hartu eta skiffean erakutsi zion, beste jendearekin proba zedin. Onenetakoa behar zuen frantses bati ere irabazi omen zion. Olinpiadetarako prestatzen ari zela, Bartzelonan harrapatu zuten. Harrezkero Orion ez zegoen halako esperientziarik mugikorrean, eta modalitate hori bultzatzea izan zen gure buruari jarri genion helburua.
Entrenatzaile alemaniar bat ekarri genuen, eta hark esan zigun gauzak nola egin, hemen mugikorrean zekien bakarra Patxi Sarasua baitzen. Zeharo ezberdina da mugikorra, eta ikasi egin behar zen.

Irlatatik ateratzen ziren lehen aldia izan zuten estropada hura. Hemen ikaragarrizko arrakasta izan zuen estropadak. Hamar mila pertsona inguru etorri zen, sarrera ordainduta. Beste hamar urtetan errepikatu genituen estropada haiek. 1969an TVEk lehen aldiz erabili zituen helikopteroak estropada emititzeko eta urteko kirol ikuskizunik interesgarriena izendatu zuen. 1965ean arraun mota hori zer zen ez genekien, eta 1968an jada gonbidapenak jasotzen genituen Belgikatik, Holandatik, Parisetik...

Arraun mailan iraultza bat izan zela iruditzen zait. Ordura arte arrauna lehia zen, kirola baino gehiago; Kontxa baino lehen koadrila osatu, hilabete batean entrenatu eta lehian jarduten zuten, baina ez ziren kirolariak. 1970etik aurrera kirolari izaten hasi ziren. Zergatik? Guk Kontxan bigarrenari minutu bat kendu geniolako. Prestakuntza fisiko ikaragarria zutela frogatu zuten gureek.
Garai hartan kirol medikuntzarik hemen ez zen ezagutzen, eta guk jada gure tripulazio osoa hartu eta Pariseko Kirol Medikuntzako Zentrora eramana genuen. Han errebisioak egin eta prestakuntzan laguntza bilatu genuen. Dena musu-truk, gainera. Entrenatzaile frantses baten bidez lortu genuen hori dena. Entrenatzaile hura Zarauzko Kirol Elkarteak ekarri zuen Maiz korrikalari aiarra entrenatzeko. Gero guk hartu genuen arraun talderako, eta hark sartu zigun prestakuntza fisikoaren eta kirol medikuntzaren kontzientzia.

Aspaldiko proiektua da. Orain, lasaitasuna etorri zaidan garaian saltsa pixka bat behar nuenez, buru-belarri sartu naiz proiektuan, Patxi Sarasuarekin batera. Pista olinpikoa igerilekua da, 2.100 metro luzeran, 125 metro zabaleran eta sakonean lau metro dituena.
Euskal Herriak kirolen batean nor izaterik badu, hori arraunean da. Frogatuta dago gainera: banku mugikorra oso gutxi egin da hemen, eta hala ere urrezko dominak eta abarrak badauzkagu. Arraunean nor izaterik badaukagu, eta gainera beste inoren beharrik gabe. Futbolean Espainia edo Frantziako Ligan parte hartu beharra dugu. Arraunean, Baionatik hasi eta Zierbenara bitarte 40 klub inguru badaude, eta nahiko jende badago hemen bertan gure txapelketa antolatzeko. Gainera arrauna da mundu mailan gehien egiten den bigarren kirola. Alemanian, adibidez, 500.000 fitxatik gora daude.
Baina behar bezala entrenatzeko eta txapelketa ofizialak antolatzeko, nahitaez behar da pista olinpikoa. Pista olinpikoa edukiko bagenu, banku mugikorrean, adibidez, urtero-urtero 30 nazio garrantzitsuenekin estropada antolatzea posible litzateke. Kirol mailan eta baita kanpoko jendea Euskal Herrira erakartzeko ere, indar handia izan dezake horrek. Atzerrian oso fama txarra daukagu eta hori gainditzea oso zaila dugu, gure eskuetan ez dagoelako informazioa zabaltzea. Jendea erakartzeko halako traktore batzuk behar dira, eta kirola gizarteko sektore askotara iristen da.
Bestetik, guk ezagutzen ditugu Europan dauden pista olinpiko guztiak eta badakigu zer akats dituzten; horiek zainduta posible genuke Europako pistarik onena egitea, erreferente bihurtuko litzatekeena. Txapelketa garrantzitsuak daudenean jendea hona etorriko litzateke entrenamenduak egitera. Sekulako mugimendua sor daiteke. Sevillan, adibidez, arraunlariekin urtero 60.000 hotel plaza betetzen dira txapelketak alde batera utzita.

Ikastolen sorrera da adibide bat. Horrek erakusten du herri honetan dagoen nortasun berezia, indar berezia, edozeri txispak ateratzeko. Ikaragarria da. Zorionez norbaitzuk pentsatu zuten, euskara desagertuko ez bazen eskola irabazi behar zela. Eta beste norbaitzuk hori bultzatu zuten. Eta mentalitate hori kolpetik zabaldu egin zen ikaragarri. Harrigarria da, egoera guztiaren aurka hasitako zerbait izan zen. Gurasoak bere seme-alabari heziketa ona eman nahi dio, eta horretarako sartzen du euskarazko eskolan: ez dirurik, ez irakaslerik, ez libururik, eta ez ezer ziurtatua ez zegoen ikastolatan. Apustu oso gogorra izan zen, militantziatik asko behar zuena.
Urte gutxian, ezer ez edukitzetik gauza askotan puntakoak izatera pasa gara. Herri honetan edozertarako gaitasuna dago eta ikastolen dinamismo hori, irakasle profesional eta militanteei asko zor zaie. Zorionez, oraindik halako irakasleak asko dira. Ikastolek erreferente garrantzitsua izaten jarraitzen dute. Ikastolen Federazioan nintzela, esaterako, Italiatik etorri zitzaizkigun eskakizunak, hemengo irakasleak joan zitezen hango irakasleak prestatzera; hizkuntza minorizatuak nola indartu eta hirugarren hizkuntza nola landu kontatzea nahi zuten. Eleaniztasun proiektua ere (txikitatik hirugarren hizkuntza txertatzekoa) Gipuzkoako Federazioan sortu zen; Europako unibertsitateek (Monako, Belgika eta Italiakoek) ere parte hartu dute, eta horren gidaritza hemendik eraman da.

Bai, etorkizuneko erronka garrantzitsuenetako bat hori da. Gurasoak hasiera batean denean zeuden, dena egin beharra baitzegoen: irakasleak bilatu, ikastetxea eraiki, sistema guztia abian jarri... Egoera egonkortu denean, gurasoen partaidetza pixka bat helbururik gabe-edo gelditu da. Eta hor dago datozen urteetako erronka. Gurasoei berriro protagonismoa eman behar zaie.
Gainera orain irakaskuntzak gora egin beharrean, behera egin duela uste dut. Gaur dauden baliabideekin (prestakuntza aldetik, testuliburu aldetik, dauden irakasle pilarekin...), askoz egoera hobean egon behar genuke. Baina arazoak ere gero eta gehiago daude, nire ustez gurasoa aldendu egin delako, erretiratu egin delako proiektu horretatik, ardura guztia eskolari utziz. Eta heziketa integral bat inolaz ere ezin da egin eskolarekin bakarrik. Irakasleari gaur gertatzen zaiona da ezin duela diziplina jarri, errespetu falta ikaragarria dagoela. Errieta egin edo zigor bat jarriz gero, gurasoa kargu eske etortzen zaizu. Nahitaez lotura sendo batek egon behar du guraso eta ikastolaren artean. Lotura horretan berriz ere asmatzen denean, heziketak gorakada handia emango du.

Gure garaian heziketan hiru faktore zeuden: familia, eskola eta eliza. Ez dut esaten Eliza errekuperatu behar denik, baina nolabait espiritualtasun hori ere errekuperatu egin behar da. Gose hori badagoela sumatzen dut. Kutxan lanean aritu nintzenean kultura arloko hitzaldiak-eta antolatzen, Dalai Lama moduko pertsonaiak ekartzen genituenean sekulako arrakasta izaten zuten jende gaztearengan. Horrek zerbait esan nahi du, hor zer edo zer faltan dugu. Gaur dauden Gobernuz Kanpoko Erakundeek ere zerbait adierazten dute.

Gauzak ez dira konpondu, eta eztabaida horretan, «publiko» eta «pribatuaren» kontzeptuak biziatu egin dira. «Publikoak», gaur egun, jabea estatua den eskolak dira, administrazioen eskolak. Hori gizarte ikuspegitik begiratuta, zergatik da «publikoagoa», gizartea jabe den ikastolak baino? Nik uste ikastolak askoz ere gertuago daudela gizarte horretatik, gizarteak berak antolatzen baititu. Eskola «publikoak», berriz, administrazioak antolatzen ditu, urruti dagoen zerbaitek. Titularitate pribatua edo publikoa izan, azken batean zerbitzu publiko bat ematen ari dira. Beraz, kontzeptu horiez baliatuta sare «publikokoei» diru guztia ematea eta besteei zati bat bakarrik ematea, absurdua da. Eta absurdua da, ikastolek eraikuntza bat egin behar dutenean oraindik ere gurasoek euren poltsikotik jarri behar izatea. Diskriminazio ikaragarri honek ez dauka logikarik.

Ikastolak gero eta indar gehiago ari ziren hartzen. Zeramaten martxan jarraitu balute, Gipuzkoan, adibidez, gaur ez zen eskola publikorik egongo. Hezkuntzan sozialistak zeuden, eta gobernu sozialista batek halakorik ez zuen onartzerik; administrazioaren eskolak edukitzen jarraitu behar zuten, nahitaez.
Ikastolei sare publikoan sartzeko jarri zitzaien baldintza ekonomikoa zen, ez ideologikoa: "sare kontzertatuan jarraitzen baduzu, ikaragarri kostako zaizu irautea. Eta sare publikora pasatzen bazara, zure proiektuak berdin-berdin jarraituko du baina diru guztia izango duzu". Administrazioan buru zeuden batzuei garbi esan nien: "Beraz, ikastola hau ez da errentagarria eta bere horretan segituz, sare publikoan errentagarria izango al da? Zergatik? Sare publikoan eman behar dituzun diruak eman iezazkidazu niri".
Bestetik, sare publikoan sartuz gero ikastolek berdin-berdin jarraituko zutela zioten, baina hori ez da posible, beste sistema batera sartzen zarelako. Ordura arte gizartetik sortzen ziren zure gobernuko organoak eta zu haien menpe zeunden. Orain administrazioaren menpe zaude. Hori zeharo aldatzen da, irakasleen aukeraketatik hasita.

Asmakizuna herri honek egin zuen eta sistema perfektua da: gurasoek eta irakasleek zuzentzen dute eskola, eurak direlako errealitatea zuzenean bizi dutenak. Eta eskola bakoitzari ematen badiozu pedagogia mailan lan egiteko aukera, eta gainera eskolak euren artean biltzen badira, askoz ere proiektu hobeak egingo dituzte. Administrazioaren funtzionario sisteman, profesionalak izateaz gain militanteak diren irakasleak sortzea zaila izango da.
Administrazioak ikastola batzuk behartu ditu beste sistemara pasatzera, eta orain zera ikusi du: "Ez, zuena (herriak sortua) askoz hobea da, eta lehengora itzuli behar dugu". Lehengo sistemara itzultzerik ez dute nahi (titularitatea eskolari emanez eta administrazioak behar bezala diruz lagunduz), eta gainera, sare «publikoan» ez gaudelako ikastolak diskriminatu egiten ditu.