Kirmen Uribe: Adornoren esaldi hori bere neurrian hartu behar da, XX. mendearen bigarren erdialdetik aurrerako testuinguruan ulertu behar dugu. Naziek, arrazoia aitzakia hartuz sarraski itzelak egin zituzten eta arrazoia bera krisian sartu zen. Arrazoia krisian sartzen delarik hizkuntza ere sartzen da, hizkuntza baita arrazoiaren tresna. Adornok, nik uste, hizkuntzak gauzak izendatzeko daukan gaitasuna kuestionatu nahi izan zuen. Baina, beldur naiz, Adornok poesiaz egin zuen aipua, ez ote den poesia izendatzeko beti erabili ohi den aurreiritzi gisa ulertu, hau da, poesia berdin lirika. Lirika jarri zuen berak auzitan eta ez poesia. Orduan, poesia idazten jarraitzen dugu, baina ez betiko eta ez molde bereko poesia, edo ez hori bakarrik behintzat.

Juanjo Olasagarre: Bat nator, eta, gehiago esango nuke: Adornok poesia aipatzean ez ote zuen artea esan nahi. Artearen bidez erdietsi nahi den transzendentzia nahia aipatu ote zuen nago. Ordura bitartean, Jainkoak artearen tokia hartua zuen eta arrazoiak hori zalantzan jarri zuen.

Rikardo Arregi: Etorkizuna badu, gauza guztiek duten neurrian. Gauzek etorkizuna duten neurrian poesiak eta literaturak ere etorkizuna izango dute. Etorkizuna ez zait kezkagarria iruditzen, ezta interesgarriegia ere, nik ez dut ikusiko.

R. Arregi: Funtzio soziala gauza eta toki askok betetzen dute. Nire auzoko tabernek berebiziko funtzio soziala betetzen dute, eta hondartzek eta telebistek ere funtzio soziala betetzen dute. Aipu horrek ez du gehiegi esan nahi gaur egun.

J. Olasagarre: Beno, edo funtzio soziala betetzen dutela uste dute.

K. Uribe: Poesia etorkizunez kargaturiko arma? Niri etorkizuna ez zait hainbeste interesatzen, mementoa interesatzen zait, gaur egungo egoeraz hitz egitea eta idaztea interesatzen zait. Etorkizunarena oso gauza susmagarria iruditzen zait, unean uneko aldarri egitearen aldekoa naiz. W. H. Audenek esaten zuen aurrera egiten duen lerroa dela literatura. Egia da. Nahiz eta garai postmodernoetan bizi garela esan, poesiak beti aurrera egiten du. Poesiak iragana eta oraina hartzen ditu kontuan, etorkizuna askoz zehaztugabeagoa da.
Poesiaren historian konstante bat dago: garaian garaiko hizkuntza poetikoa agortu egiten da. T. S. Elliotek esaten zuenez, iraultza poetikoa garaiko hizkerarena da beti, garaira itzultzea. Poesia oso erraz zahartzen da. Hori gertatu da beti eta gertatzen ari da. Goethek «okasiozko poesia» aldarrikatu zuen, mementoari erantzuten dion poesia eta gu ere horretan saiatzen garela sinetsi nahiko nuke.

R. Arregi: Lehenagotik dator. Nik euskal poesia modernoaren sorrera Arestirengan jartzen dut, eta Miranderengan ere jarriko nuke. Nik Arestirengandik jaso dut euskal poesia modernoa. Harrezkero idazle eta poema liburu askok eragin eta aldaketa asko ekarri zuten. Niretzat Atxagaren «Etiopia» beranduago etorri zen. Nigan Sarrionandiaren "Izuen gordelekuetan barrena" liburuak eragin gehiago izan zuen «Etiopia»k baino, agian Sarrionandiarena lehenago ezagutu nuelako Atxagarena baino. Kasualitate hutsa izan zen.

J. Olasagarre: Irakurle gisako nire bidean «Etiopia» mugarria da eta oso garrantzizkoa. Arestiren poesia «Etiopia» baino beranduago irakurri nuen. Rikardorekin konforme nago, baina literaturaren historiari begiraturik, eta are lehenagora joanez gero, Lizardiren eta bere garaikideen lana ez zen hutsala izan. Geroko idazleek -Arestik, Atxagak, Sarrionandiak…- beraien uzta jaso zuten.

R. Arregi: Hau ez da berria poesian. W. H. Audenek Karl Krausen esaldi bat askotan errepikatzen zuen: «Nik ez dut errurik beste batek ez badu nik idazten dudana ulertzen, nik alemaneraz idazten dut ez ‘egunkariera’z. Nik ere, beraz, euskaraz idazten dut, ez ‘egunkariera’z. Audenek hitzak toxikatuta daudela esaten zuen, eta poesiak, eta literaturak, oro har, hitzen destoxikazioa egin behar duela. Baina oso zaila da, hitzak gero eta kutsatuagoak daude. Hitzak gehiegi erabiltzen dira. Politikoen eta idazleen hitz asko hutsak dira. Eztabaidetan zaila da hitz bakoitzaren zentzua zehaztea, adibidez, nik ardura esaten badut, beste batek errua ulertu dezake, gertatu zait, benetan, biak ondoan jarri ditugulako, nahastu egin ditugulako hitzok eta esanahiok beste zeregin ustez handiagoen mesederako. Zer esanik ez hitzak direnean askatasuna, herria, demokrazia...

K. Uribe: Poesia gehienbat hitza da. Eta hitzak esanahia dakar beti berarekin. Isiltasunetik hurbilen dagoen generoa da poesia, poesiak hitzaren eraginkortasun handiena bilatzen du, esaldi ahalik eta era biluzienean paratzea. Elipsiek eta erritmoak berealdiko eragina dute zeregin horretan.

J. Olasagarre: Egiten da. Beharbada, alaia zer den birdefinitu beharra dago. Maiakovskik poesia alaia egiten zuen eta Errusiako herria bere atzetik eraman zuen, alaitasunean. Baina, alaia edo alaitasuna, gauza xumea da, pribatua, pertsonala, helaraz ezina askotan. Poesia norberaren mundu pribatua eta honen erreferentziak irakurleari helaraztea da eta hori ez da aise lortzen. Larkinek, poetak aldamenekoa izan behar zuela zioen.

R. Arregi: Ez dut ulertzen ondo poeta integratua izate hori. Baina badirudi orain idazleak garrantzia handiagoa duela literatura testuak baino, eta hori ez zait zuzena iruditzen. Testua interesatzen zait eta ez hainbeste testua idatzi duen pertsona. Hori literaturaren amaiera baita. Egun, telebista tarteko, batzuetan, idazlea goresten da eta testua gutxiesten. Pertsona ona izan behar du idazleak? Ez dut uste T. S. Elliot pertsona atsegina zenik, edo Borges edo Cernuda bera, baina beren testuak ederrak dira, magikoak, onak. Gizartean integratua izate horrek ez dakit zer esan nahi duen. Poesia idazten duen pertsonak edozein pertsona bezala izan behar du, beste pertsonen aldamenean bizi. Taxi-gidariak integratuta daude? Pertsona onak izan behar dute suhiltzaileek? Irakurtzeak edo idazteak on egiten gaitu? Poesia liburu bat irakurri ondoren sentikorragoak izango gara, pertsona hobeagoak? Zalantzak ditut. Agian bai, agian ez, pertsona bakoitza mundu bat da eta liburu bakoitza ere mundu bat.

K. Uribe: Tira, garai batean, benetako bizitzara eta mundura bide egiteko zen poesia. Erlijioa zalantzan jarri zenean poesia izan zen bidea. Garai honetan, gure inguruko errealitateari buruzko galderak egitearekin konformatu behar dugu, egungo idazlearen betebeharretako bat errealitateari buruzko galderak egitea da.
Zertarako idatzi? Hitzak galtzen ari diren garai batean bizi gara. Errealitatearen irakurketa gero eta murritzagoak egiten dira. Boterearen irakurketa bakarra da balio duena, gerra garaietan bezala. Idazleak ñabardurak bilatu behar ditu, zehaztasunak, itxirik dauden ateetako sarrailen zuloetatik begiratu. Espektakuluaren eta simulakroaren gizarte honetan testua bigarren maila batean gelditzen ari da. Baina, tira, azkenean testuak bere bidea egiten duela sinetsi nahi dut.

J. Olasagarre: Poesia ihes egiteko modu bat? Beste errealitate bat aurkitzeko ekintza? Ez bat ez bestea. Nik idatzi egiten dut. Zergatik idazten dudan? Bizio antzeko bat dudalako, dena erregistratu behar dudalako. Poesiari erlijioaren papera betetzea eskatu zaio, iraultza edo herri bat gidatzea eta atzetik eramatea. Horiek gehiegikeriak dira, poesiak gaurko errealitateari buruzko galderak egin baditu, ondo. Erantzunak ematea oso zaila baita. Filosofiari gaurko bideak definitzea eta etorkizunekoak marka ditzan eskatzen al zaio? Ez. Poesiari ere ez. Agian, egia eskatu behar zaio. Egia, baina oso txikia.

R. Arregi: Zergatik idatzi eta zertarako idatzi niretzat ezberdinak dira. «Zergatik» galderak zentzu bat dauka, «zertarako» galderak ez du zentzurik. «Zertarakoa»k, batez ere, utilitatea edota erabilpena inplikatzen du, eta poesia ez da gauza erabilgarria. Poesiak ez du ezer praktikorako balio. «Zertarako» galderan erabilpena dago, gaurko gizarteak sortua, erabilgarritasuna da hitz nagusia, denak zerbaiterako balio behar du. Baina badaude debaldeko edo dohainik diren gauzak, poesia bezala. Debaldekoari ezin zaio etekinik atera eta ezin zaio, definitzeko, erabilpenaz galdetu. «Zertarako» oso galdera modernoa da, 200 urtetik hona asmatua. «Zergatik» bestelakoa da. Agian, erantzun pertsonalagoa eskatzen du, alde horretatik bat nator Juanjorekin.

J. Olasagarre: Horretan ere berdin samar gaude. Euskaldunok normaltasun konplexua izan dugu. Nobelak idatzi behar ziren eta nobelak idatziz konplexua uxatu genuen, nonbait. Orain saioaren garaia da, saioak idatzi behar omen dira.
Kritika esan ordez, arreta esan dezagun. Poesiari kasu egiten al zaio, alegia?

J. Olasagarre: Bai. Liburuari kritika egiten zaio, beti on samarra (ironiaz). Barregarria egiten zait. Alegia, jende gutxi ausartzen da benetan pentsatzen duena esatera. Kritikariak idatziko lukeen letra karaktere kopurua sartzeko espazio nahikorik ez duelako edo ez duelako nahi? Ez dakit… R. Arregi: …Kritikak egiten dira, baina ez dago saio kritiko sakon askorik, behintzat bide batez saio sakon horiek kritikatu ahal izateko. Azken 30 urteetan euskal poesian, eta oro har poesian, hori ez da lantzen. Ez da nahikoa egiten, baina hori orokorra da, ez hemengo ezaugarri bat.

K. Uribe: Euskal poesiaren egoeraren azterketa azken 20 urteetan? Oso arrotz sentitzen naiz, izan ere, nigan benetan eragin duten izen asko falta zait. Eta ez euskal poetenak bakarrik. Demagun, Aresti, Atxaga edota Aranbarri kontuan hartzen direla saioetan, eta nik, horien ondorioz idazten dut, jakina. Horiek irakurri ditut eta hirurak ere maite ditut, baina beste batzuk ere bai: Ingeborg Bachmann, Elizabeth Bishop, Mahmud Darwix. Askotan, egungo idazleak euskal tradizioaren eragina ez beste jaso izan bagenu bezala azaltzen gaituzte, baina ez gara tradizio bakarrekoak.
Bestalde, transzendentzia aipatu dugu lehenago, zertarako idatzi eta kontu horiek. Transzendentzia albo batera utzi behar dela uste dut. Liburuak izango duen oihartzuna ahalik eta zintzoen jaso behar dugu, gure buruarekin eta irakurlearekin zintzo izan behar dugu.

J. Olasagarre: Hala ere, idazketaren kasu gehienetan idazlearen erakutsi moduko bat dago, badago «nitano» bat: ni naiz eta nik nahi dut, nolabaiteko harrotasun bat. Ni naiz eta hor nabil, jende gehienarengana heldu nahian. Jakina, hortik jotzen baduzu, hori lortzeko merkatuak edo modak esaten duena idatzi behar duzu, akabatuta zaude. Alegia, zeure buruari idazten diozu eta jende gehienarengana ailegatzeko, baina ez zaude horren truk edozein gauza egiteko prest.
Ni idazten hasi nintzenean -artean, oso inozente izango nintzen-, jendeak kalean geldituko ote ninduen uste nuen. Egun ez da horrela, noski, poesia egiten dut eta zintzo izan nahi dut. Baina onartu behar dut nigan osagai edo parte hori ere badagoela, «nitanoa»rena, alegia

K. Uribe: Kontua da zure begirada horrek besteengan interesa sortzea. Artearen historia begirada propioez josirik dago. Zure hitz horiek irakurleak bere egitea da kontua eta, neurri batean, zuk irakurlearenak.

K. Uribe: Garai batean garrantzia gehiegi eman zitzaion poesiari, eta bestalde, ideia abstraktuei. Egun horren aurka txertatuak gara, zorionez. Poesia utopia den ez dakit. Guretako bakoitzak gure utopia txikitxoak edukiko ditugu, ezta? Pertsonak behar du utopia, behar du itxaropena, jan eta natura kontenplatzea behar duen eran.

K. Uribe: Ez dakit. Niri gaurko egoera alde batetik tristea iruditzen zait, baina beste aldetik oso osasuntsua, oso sanoa pertsonarentzat. Badakigu non gauden eta zein den pertsonaren neurria. Izan ere, utopiek eta itxaropenak badute alde krudel bat, batez ere egiazkotzat jo genuena ez bada gertatzen. Askotan poetari garrantzia gehiegi ematen zaio nonbaitera iritsi nahi horretan. Esan bezala, poeta ez da gidaria, baina poetak pertsonen kezken gainean egiten du lan. Hitz egin eta zehatz ditzagun lehendabizi gauza txikiak, eta horrela eginen dugu aurrera.

J. Olasagarre: Poetek afera horri erantzun nahi izan diote. Alegia, nola bizi den utopiaren itzalean bizi, hazi eta hezitako jendea utopiarik gabeko garai hauetan, nola moldatzen den gauza xumeekin.

R. Arregi: Batetik ikaragarria iruditzen zait poesiak mundua aldatu nahi izatea eta bestetik barregarria. Zergatik poesiak eta ez genetikak. Kristoren pretentsioa iruditzen zait. Poeta batek mundua liburu baten bitartez aldatu nahi baldin badu, handiuste eta inozoa da. Liburu batek ez du mundua aldatuko. Esan bezala, poeta ez da herriaren gidaria, jende konkretu eta bakan batzuen aldamenean dagoen pertsona da, beste pertsona batzuen ondoan hitz egiten duena, besterik ez. Kasurik onenean hausnarketa interesgarri bat, berea, egingo du testu batean.

K. Uribe: Izan ere, inoiz ez gara hoberantz joango, ez dugu ezer aldatuko, ez badugu onartzen, pertsonak ezberdinak garela, munduari begiratzeko modu ezberdina dugun pertsonak garela. Onarpen horretatik egin behar dugu ahalegina, hau da, pertsona hobeagoak izateko ahaleginetik. Eta ez gara hoberantz joango edo ez dugu errealitatea aldatuko, ez badugu onartzen pertsona bakoitzak bere izaera duela. Ez gara berdinak eta eskerrak ez garen!.