AgortuAskok esan dute sarri, eta ideia errotu egin da. Autonomi estatutuaren bidea agortua dago, eman du eman behar zuena. Aldea dago eman duena juzkatzerakoan, segun eta nork. Baietzean egon zirenek goraipatzen dute hogeitaka urtetan egindakoa. Merezi zuen ahaleginak, eta oinarria ezarri da hurrengo urratsean haratago joateko. Orduko kontrarioek diote ez dela gauza handirik egin, eta bitartean aukera eman zaiola Espainiari bere asmo menperatzailea indartzeko. Agian ikuspegi biek dute arrazoi puntua, bere kontrajarrian. Aldiz, aurrera begira abertzaleek bat: estatutuaren bidea agortua dago.
Ihartu Hau gutxiagotan esaten da, altuan behintzat, baina gero eta maizago irakur daiteke. Herri matxinadaren aukera ihartu egin da, ez da bideragarri. Teoria zaharrak jartzen zuen borroka armatua abangoardian; honek eragindako errepresioak areagotuko zuen gizartearen egonezina eta hortik etorriko zen herri matxinada, eta honekin askapen osoa. Une honetan inork gutxik uste du -norbaitek bai?- kate hori gerta daitekeenik. Herria ez da indarrez matxinatuko, eta borroka armatua ez da abangoardia. Gizartea jaiki daiteke, bai, egitasmo batek lortzen badu borondateak batzea, eta horretarako indarkeria oztopo da. Etika bakoitzaren golkorako, biolentziarena bide ihartua da.
Zaharkitu Ez da bakarrik bi bideok ez digutela balio aurrera egiteko. Bizkarrean daramagun motxila ere traste zaharrez betea dugu. Foruak, nazionalismoa, eskubide historikoak edo lurraldetasuna ideia zaharrak dira. Horiekin ezin da osatu egitasmo berririk bere erdia kanpotik etorria duen gizartean, ezin dira bateratu borondateak etorkizuna konpartitzeko. Bada kontzeptu berriagorik ere guretzat dagoeneko zaharkitua, esaterako, autodeterminazio eskubidea. Europako estatu zaharretan ez da gauzatuko alde bakarreko bereizketarik. Eta izenarekin ere ez gabiltza oso ondo. Euskadi gelditu da dagoeneko autonomia erkidegorako, eta Euskal Herria litzateke kultur komunitatea. Bestalde, 'euskal' edo 'euskaldunok' esaten dugunean hizkuntza sartzen da tartean, ez da esanahi bakarreko kontzeptua. Traste zahar gehiegi motxilan.
Goldatu Lurra egiten da aldioro jorratu, eta aldian behin goldatu. Ba oraingoa ez da jorratzeko garaia -Sarasua dixit- baizik goldatzekoa. Seguruenik Sabino Arana izan dugu azkena goldea sartzen eta kontzeptu zaharrak iraultzen. Esango nuke arinagoa izan dela marxismoaren eragina gure ideietan, itxurak itxura. Horrela bada, ehun urte gehiegi dira goldatu barik egoteko. Vasconia zaharreko biztanle gaurkoak bidegurutzean gaude. Ohikoa ez dugu nahikoa. Betiko eskama kentzearekin jai dugu eta galdera berriak behar ditugu. «Zer gara gu?» bai, baina bereziki, «zer izan nahi dugu?» eta «zer izan ahal dugu?
»
EreinGoldatu ondoren erein behar denaz, pare bat adibide, baikor amaitze aldera. Autodeterminazioa alboratu dut, zakar samar, eta ordezko bat ekarri nahi dut, Kanadatik hartua. Hango epaitegi gorenak ukatu egin zion Quebec-i bere aldetik independentzia gauzatzeko aukera. Baina era berean, debekatu egin zion Kanadako gobernu federalari kontuan ez hartzea Quebec-en independentziarako borondatea, behar bezain garbi adierazten bazen. Eta hala gertatuta, bi aldeak behartzen zituen aurkitzera egoerari konponbide adostua. Hartuko genuke hemen beste horrenbeste. Eta izenarena ere aipatu dudanez, neuk Nafarroa deituko nioke egitasmo politiko berriari, nafar estatuaren alde egingo nuke, hau baita iraganean izan dugun egitura bateratu bakarra, Nabarraldekoek erakutsi bezala. Neu nafar, geu nafarrok.
