Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

asteazkena 2024ko apirilaren 24an

Euskal literatura

Hasier Etxeberria: "Fikzioak nobelan funtziona dezan, errealitatearen tratamendua behar du"

«Inesaren balada» eta «Bost idazle» liburuak gauzatu bitartean idatzitakoa da "Eulien bazka" eleberria. Literaturan hainbat lan burutzeaz batera, kazetaritza lana egiten duzu egunero. Modu horretara, ez dirudi literatura gauzatzea erraza izan behar duenik...

Mikel Asurmendi

2003ko uztailaren 13an

Inprimatu

Jartzea da kontua. Itzaltzen duzu telebista, libratzen zara zabor ikaragarri horretatik, zeure benetako gustuei zintzo behatzen diezu, pizten duzu ordenagailua, eta abiatu egiten zara. Gero gerokoak. Literaturgintzak batzuetan poz ematen du eta besteetan min. Biak dira horiek onak. Txarrena ezer eragiten ez dizunean da.

Zein onura ditu lan egiteko molde horrek?
Hara, niri literatura idaztea asko gustatzen zait, baina panfletoak ere idatziko nituzke, iragarkiak, baita komuneko paperaren zelofanean doazen letrak ere. Zernahi. Gutunak, artikuluak, gidoiak, esketxak, besteentzako diskurtsoakà idazte kontua baldin bada, dena gustatzen zait, bakoitza bere neurrian.

"Eulien bazka" eleberrian genero beltza erabili duzu. Zertan lagundu dizu genero honek nobela idazterakoan?

Genero beltza primerakoa da istorio bati aurrera eragiteko eta, horretaz gain, baita garai eta gizarte bat deskribatzeko tenorean ere. Onura handiak dira horiek idazle batentzat. Nolabait esateko, halako egitura bat onesten duzunean, arkitektura egina daukazu ia, gutxi edo asko. Igeltserotza bakarrik geratzen da egiteko. Badakizu suspentsea sortu behar duzula hasiera aldean eta gero hari eutsi behar diozula nobelan zehar, ahal bada haziz eta haziz, azken hitzeraino.

Liburuaren hasieran Roland Barthes eta Antonio Lobo Antunes idazleen bi aipu paratu dituzu, zure asmo eta nahiak agertzeko gisan, nolabait: «Le récit le plus realiste quÆon puisse imaginer se developpe selon des voies irrealistes» (Irudika dezakegun kontakizun errealistena, gertakari irrealisten bideetan garatzen da) eta «Eta, honek funtzionatzea lortzen badut, honek guztiak funtzionatzea benetan lortzen badut, instantean oso urruti aurkituko zarete, zeuon buruak ez ikusteko adina urrundurik». Aipu hauen harian, zer eskatzen diozu nobela bati eta honi konkretuki?

«Eulien bazka»ri dagokionean, eta pedantea gertatzeko arriskua kontutan hartuta ere, zera, errealitatea eta fikzioaren jolasa, hainbestetan aipatzen den leit motiv hori, erabili nahi izan dut neuk ere. Eta ikasi dut ikasgaia: fikzioak nobelan funtziona dezan, errealitatearen tratamendua behar du, errealitatearenak funtziona dezan fikzioarena behar duen neurri berean.

Zer dago nobela honetan kontzienteki eta inkontzienteki idatzia?

Nobela honetan gutxi dago inkontzientetik. Hitz bakoitza eta guztiak berariaz daude idatzita. Idazten jarri aurretik erabakita neukan zer esan nahi nuen eta zein istorio behar nuen horretarako. Gero, egia da, gauzak beti aldatzen direla apur bat, baina literatur jardunaren alde gozagarrienetakoa da hori.

Zein izan da kezka handiena, erritmoa lortzea akaso?

Nire kezka handiena, ni bezalako irakurle batentzako moduko nobela idaztea da. Istorio interesgarri bat, forma berrian ematea. Intentzio horrekin egin dut, bederen. Baina, bai, erritmoa ere izan da beste xedeetako bat. Genero beltzaren beste gauzetako bat da hori. Idazketak ez badio piztutako suspentseari laguntzen, galduta zaude. Belarriak asko lagundu dit niri. Tresna oso ona da belarria, idazteko orduan. Niretzat bederen.

Nobela oso inguru zehatzean eraiki duzu. Erdi-gunea Bidasoa eskualdean kokatu duzu. Ez diozu, esate baterako, jatetxe edota monumentuen izenak aipatzeari uko egiten. Badago aspektu hau kritikatu duena ere bai...

Bai, badakit irakurle bati gutxienez, arrotza egin zaiola leku ezagunen izenak aurkitzea. Ez dakit zergatik. Soroan autopistarik ez daukagulako izango da apika. Tradizio handirik ez daukagulako edo nik ez dakit zergatik. Har ezazu edozein idazle frantses, esaterako, eta «la gare de Montparnasse» idazten duenean, ez da ezer pasatzen. Estatu Batuetako nobeletan, zenbat aldiz agertzen da Brooklyngo zubia, edo Central Park? Guk zergatik ezin dugu halakorik egin, zergatik ibili behar dugu beti izendatu ezinezko paraje zehaztugabe artean? Laino apur bat ondo egon liteke, eguraldi goibela egiten badu, baina istorio bat San Mamesen gertatzen bada, zergatik ezin dugu aipatu San Mames? Zergatik ezin ditugu erabili inguruko harmailak, taberna, kale eta monumentuen izenak? Ez da normala.

Arte zalea zara, esperimentazioaren aldekoa. Literaturan ere joera hori hobesten al duzu?

Behin elkarrizketa negargarri bat egin nion Alain Robbe-Grillet idazleari. Nouveau Roman delakoaren aitapontekoari. Putakume galanta iruditu zitzaidan gizon hori maila pertsonalean, baina Zesarri berea eman behar zaionez, gauza bat bederen esan zuen interesgarria: «nobela berri bakoitzak berritzaile izan behar duela forman ere, goitik behera. Bestela ez duela merezi». Andu Lertxundiri gauza bertsua entzun izan diot sarri. Zer egiten dugu XIX.eko kontaera erabiltzen gaur? Kontua da horrelako gauza bat egitea oso zaila dela eta idazleak askotan etsi egiten duela bidean. Zuk esperimentalismoa aipatzen duzu, eta horixe da zinez egin beharrekoa, baina ez hutsaren truke egiten den esperimentalismo antzu eta snob hori, plastikaren eta musikaren munduan bereziki hainbeste gailendu den iruzur lotsamangarri hori. Esperimentalismoa lorpenerako biderik onena da, eta lorpen orok gainditu egin behar du bere atzeko guztia. Bestela kale. Zaila da hori egitea gero. Bai literaturan, bai plastikan, bai sukaldaritzan, baita zientzian ere. Bai, nire ustez, idazleak kezka horrekin idatzi behar du. Idazlea ere artista eta sortzailea da. Ahantzi egiten zaigu maiz. Eta alde horretatik, idazleak bere intimitatean badaki funtzionatzen duen berritasuna dakarrenean soilik egiten duela, bingo!

Nobela beltza, baina ukitu soziala duena. Euskal gatazkari ere erreferentzia egiten dioena. Ironia da zure lanabesetako bat. Ironia arriskutsua ote?

Ironia ez da arriskutsua. Zeren arriskua dago, bada, balizko irakurleren bat galtzekoa? Ironia, esaten dena gustatzen ez zaionarentzat mingarria izan daiteke, agian, baina erreminta ikaragarria da idazlearentzat. Batez ere, gauzen ikuskera hitz zehatz eta luzeen beharrik gabe agertzeko. Sintesi koloretsu bat da ironia, iradokitzailea zeharo. Zabala askotan, poetikoa ere bai zenbaitetan. Eta, batez ere, higienikoa. Oso higienikoa. Bai idazlearentzat eta baita irakurlearentzat ere.

Literatura gai egokia al da literatura egiteko orduan?

Baietz uste dut. Nobelaren krisia aipatzen den bakoitzean, ohiko nobelaren apurtu beharra eta, finean, berarentzat asmatu behar diren forma berriak aipatzen dira. Nobela heriotzatik salba dezakeen bakarra nobela bera da. Fikzioa kontatzeko era tradizionalari, elementu eta bide berriak ezarri behar zaizkio gaur. Askotan literatura eta fikzioari buruzko gogoetak ere bai. Hasita gaude horretan, ikusi bestela, esaterako, Joxean Agirreren azken eleberria: «Romain zen bere izena».

"Irakurria izateko esperantzaz idatzi dut. Bekatua dirudi hori aitortzeak"

Har dezagun literatura paisaia gisara. Nola ikusten du Hasier Etxeberriak euskal literaturaren paisaia?
Oraindik aski ibili gabeko soroa da, baina dagoeneko ikusten dira bidezidorrak, erreten batzuk ere bai. Baita galtzadak ere. Autopistarik ez dago oraingoz. Batzuk kexu dira horregatik. Ni, ez.

Idazle gisa berriz, paisaia horretan zure burua?

Erreten txiki-txiki bat egiten ari den kamineroa naiz ni, izatekotan. Eta irakurle naizen aldetik, ostera, erle bat naiz, edota kolibri bat. Lorez lore beti.

Irakurlea kontuan hartzen duen idazlea zarela esan duzu inoiz.

Bai, behin esan nuen hori, baina ez dakit ongi ulertu zitzaidan. Asmatu edo ez asmatu, nire pareko irakurle batentzat idatzi dut azken nobela. Liburuak irakurtzekoak baitira berez, eta horrek baldintzatu egiten du idazketa. Irakurria izateko esperantzaz idatzi dut bai. Bekatua dirudi hori aitortzeak, baina, azken finean, liburu bat kultur kontsumorako ekoizpen bat da, jendearen eskuetan amaituko duen objektu zehatza. Kontua da, hori esaten baduzu, best sellerkeriarekin nahasten dituztela zure hitzak. Eta ez da hori, ez da hori.

Nobela hil ez dadin idazten duen idazlea, apika?

Ez, hori ez. Nik badakit ez dudala fitsik salbatuko. Are gutxiago nobela. Gainera, zeregin horretarako badaude hobeak gurean. Zorionez.

Nobela etengabe berritzen ari den generoa izaki, zer nobela mota lehenesten duzu?

Ez naiz oso irakurle konplikatua. Istorio interesgarri eta berriak era erakargarri eta berrian kontatzen dituzten nobelak ditut maite. Literatura berarekin, zuzenki ukitzen nauten gaiekin edo arte plastikoekin lotuta baldin badaude, hobe. Ez naiz literatura psikoanalitikoaren oso zalea, nahiz eta Imre Kertesz eta horiek guztiekin gozatu ederrak hartu ditudan oraintsu. Irakurtzen ari naizen nobelaren mantalean harrapaturik bizitzea gustatzen zait niri, eta horretarako potentzia ere behar du kontakizunak. Bestela, jai dago. Liburu on batek, bere menpeko txorimalo bilakatu behar nau, ezer baino lehen.

"Soilik hurbilekoek ezagutuko dituzte nire errealitatearen aztarnak nobelan"

Damian Arruti, nobelaren protagonista, entomologoa da eta Ertzaintzarentzat egiten du lan. Gorpuen adina asmatzea da bere lana, bere eulien edota zomorroen azterketen bidez lortzen duena. Une batez, honen emaztea desagertu da eta gorpu bat aurkitu du Ertzaintzak. Garai berean, Damian Arrutik minbizia duela jakin du. Nobelaren protagonista hil zorian dago, orduan hasten da bizitzen, ordea. Orduan abiatzen da nobela...

Arruti protagonista eta Etxeberria idazlea pertsona ezberdinak izan arren, nobelan idazlearen bizitzakoak izan daitezkeen gertaerez aritu gara egilearekin: "Damian Arruti eleberriko pertsonaia entomologoa da. Ni ez. Baina jolas egin nahi baduzu, esan dezagun baietz, nire bizitzako gertaerak ere badaudela fikzioaren maila berera eramanda. Zer ardura dio horrek irakurleari? Zer ardura dio zatituta agertu den gorpu hori nire andrearena den edo ez jakiteak? Zer aldatuko du horrek? Nobelaren forma onartzen du hasieratik idazleak eta baita irakurleak ere. Lizentzia adostua da hori. Berdin dio ni martziano bat naizen edo ez jakiteak. Soilik hurbilekoek ezagutuko dituzte nire errealitatearen aztarnak nobelan, eta, seguru asko, irakurketaren kaltean".

Egilea literaturaz eri dagoela imajinatu dugu eta nobela hau, agian, terapia ona izan dela berarentzat. Honetan, aurrekoetan lortu ez zuen zerbait lortu ote duen komentatu diogu: "Ni eta zu ez gara atzokoak, zorionez. Eta nobela hau gaur idatzi dut. Gaur naizen honek idatzi du, gaur euskarak badaukala uste dudan irakurlearentzat. Haiek idatzi nituenean ere gaur zen. Hori beti da horrela. Idazleak une orotan egiten du ahal duena, batez ere, ekonomia aldetik ezer konponduko ez dizun produktu literario bat idazterakoan. Esaten dutenez, horixe dugu euskal idazleon malura, baina niretzako nago, malura baino, ekosistema bikaina dela nahi dugun bezala idazteko. Askok nahi luke askatasun eremu hori. Nik, behintzat, begiratzen diot hasieran aipatu duzun gure paisaia horri eta fruitu eder askoak ikusten ditut. Hori bai, tatian-potian. Tantoka mantoka».

Idazkera eta irakurkera erraza bereizi beharraz

Idazkera erraza erabili duela esan diot Etxeberriari: "Oker zaude. Oso oker. Idazkera erraza diozun lekuan, irakurkera erraza esan behar zenukeela uste dut. Askotan nahastu egiten dituzue bi horiek. Ez dira kontu bera. Testu bat irakurgozo gerta dadin, lan asko egin behar du idazleak. Ez da batere erraza izaten hori lortzea. Zuk 'idazkera erraza' deitzen duzun hori, oso zaila da lortzen. Egin ezazu bestenaz, froga".

Euskal literatura

ASTEKARIA

1907. zenbakia

2003ko uztailaren 13a

Irakurrienak

Matomo erabiliz

MAPA | Zer bozkatu dute zure bizilagunek?

Asier Iturralde Sarasola

Iaz gehien mailegatu zen euskarazko liburua, Nerea Ibarzabalen 'Bar Gloria'

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Aldaketa mugatuak eta jarraikortasuna gobernuan

Asier Blas Mendoza

Berde-Bildu hegoaldetik

Maite Díaz de Heredia Ruiz de Arbulo

Sinesmenek ez dituzte mendiak mugitzen

Mati Iturralde

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Euskal literatura

2024-04-23 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Iaz gehien mailegatu zen euskarazko liburua, Nerea Ibarzabalen 'Bar Gloria'

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako liburutegietan 2,7 milioi mailegu egin ziren 2023an, 2018an baino 100.000 inguru gehiago.

2024-03-17 | Ane Ablanedo Larrion

Otsoa dator!

Gizakiak istorio kontatzaileak gara, hainbeste, ezen esan ere egin daitekeen narrazio gaitasuna dela gizaki egiten gaituen ezaugarrietako bat. Kontakizunak behar beharrezkoak zaizkigu geure burua eta errealitatea eraikitzeko, eta bereziki aipatzekoa da ipuin klasikoek horretan... [+]

2024-03-10 | Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Uxue Alberdi. Hamarkada bi idazten (I)

Aulkitik aulkira, euli-giro eta Jenisjoplin, kontrako eztarritik dendaostera

Uxue Alberdiren lanari begira jarriko gara oraingoan. Lehenengo artikulu honetan helduentzako idatzi dituen ipuinak, eleberriak, saiakera eta kronika hartuko ditugu kontuan. Bigarren artikulu batean ilustratutako anekdotez, istorioez, filosofia liburuez eta idatzizko bertsoez... [+]

2024-02-26 | Gorka Bereziartua Mitxelena

Euskal literatura eskas, masibo eta artifizialki ekoiztuaren alde-edo

2024-02-12 | Jakoba Errekondo

Indi gaztainondoaren gerrateak

Zuloan sartuta egotea ez duk txarrena –esan zion Manuk–, txarrena duk ez jakitea noiz aterako haizen, edo inoiz aterako haizen ere. Lander Garroren Gerra Txikia nobelan, non gerra bateko iheslarien gorabeherak azaltzen dituen, pertsonaien artean, Anna Frank dakarte... [+]

Eguneraketa berriak daude