Zornotzatik Gernikarantz ia ohartu ere egin gabe pasatzen dira autoak Muxikatik. Askok pentsatzen du, bide ondoko lau baserri horiek direla Muxika. Alboetarantz dauden bidezidorretan erreparatu ere egin gabe. Garai batean baina, bide zidor haiek oso estrategikoak ziren. Bilboko eta Bermeoko portutik ateratako merkantzia guztia bertatik pasatzen zen. Baita, Mungiarantz zihoana ere. Muxikatarren leinua ez zen inozoa, eta ondo ikasi zituen paraje horrek eskaintzen zizkion abantailak.

Muxikan zehar egin beharreko ibilaldi historikoa Okan hasiko dugu. Bertako dorretxean, hain zuzen ere. Ez da Muxikan eraikitako zaharrena, baina bere garaian garrantzi handia izan zuen leinua bizi izan zen bertan. Egun, erortzeko zorian dago dorretxea. Gainera, errepidetik oso hurbil dago, eta horrek edertasun zati handia lapurtzen dio.
Edonola ere, errepidetik ezkutuan, aurrerabideari bizkarra emanez, Okatarren armarria dauka. XVI. mendean eraiki zuten dorrea, eta Maria Teresa de Oka y Aulestia izan zen bertako lehen anderea. Andere hori, Aulestiko dorreko lehen Anderea ere izan zen. 500 urte beranduago ere, dorrearen aurrealdea orain urte gutxi konponduta dagoela dirudi. Izan ere, harlanduz egina dago osorik, eta oso ondo eutsi dio denboraren iraganari. Atzeko partean hala ere, landu gabeko harrizko hormak dauzka.
Diotenez, dorrearen lau horma nagusietako bat, lur azpian oso sakoneraino heltzen da, eta ezkutuko pasadizoa gordetzen du. Dorrearen ondoko baserrian Ertzilla errota zegoen lehenago, eta dirudienez, pasadizoak bertaraino gidatzen zituen dorreko bizilagunak.
Ez da baina hori Oka auzoan dagoen errota bakarra. Oka erreka emaritsu pasatzen da Muxikatik eta bidean errota asko eraiki zizkioten Erdi Aroan eta hurrengo bi mendeetan. Ondorioz, eta kokalekua kontuan izanda, Ertzilla errotatik eta dorretik behera, beste errota bat ere badago beheraxeago. Eta handik aurrera, ibaian behera eginez gero, hauek guztiak zeuden: Iberlatxu, Olatxu, Itza, Errota Barri, Olabe, Sarraka eta Erdiko Errota. Egun, hiru edo lau baino ez dira geratzen.
Oka ibaiari jarraituz, Ariatza auzoraino joango gara. Han, auzoaren erdiguneraino heldu orduko, Ibarra izeneko orubean geratu behar gara derrigorrez. Errepidea ikusten dugula ahaztuta, Okaren ibarrean zelako jendea bizi zen erakusten digute bertako lau etxeek. Handiak dira guztiak; harlanduz eginak, eta lautik bik armarriak dituzte.
Bertan dago Iberlatxu errota ere. Konpondu zutenean egindako aurkikuntzek erakutsi dutenez, errota izan aurretik burdindegia izan zen Iberlatxu. Izenak ere hala dio: Iberreko (lekuko hizkuntzan Ibarreko) Olatxua (tokiko berbetan Olatxoa). Egun, landa turismoa da Iberlatxu, baina martxan jarri ez arren, errota bere lekuan dago. Gainera, burdindegia izan zeneko lan tresna bat badauka etxeak kanpoan apaingarritzat jarrita. Bera bakarrik baita han landutako burdinaren lekukoa.
Ibarrezaharra XVIII. mendean eraikitako baserria da, eta Labayen Zugasti sendiaren armarria dauka. Diotenez, armarrian agertzen diren armak On Antonio Labayen Zugasti Gernikako batzar orokorretako erregidorearenak izan omen ziren. Atarian, harrizko zutoia dauka baserriak eta bertan gurutze bat dago grabaturik.
Ibarretxebarriko baserria ostera, 100 urte beranduago egin zuten. Larreategi-Labayen eta Ipiña-Egia abizenen armarria dauka honek. On Manuel Larreategi Jauna, Labayen, Ipiña eta Egia Alcantara ordenetako zalduna izan zen. Haren omenez egina dago dirudienez armarria. Baserria berak eta familiak eraikia izango zela uste da.
Erreka albo batean utzi, eta mendi alderantz egin behar dugu. Ibarraren pare parean, baina metro batzuk gorago, Usparitxa auzoa dago. Herrian famatua da auzo hori bertako Jauregi baserrian jaio baitziren Kepa Enbeita "Urretxindorra" eta haren seme Balendin Enbeita.
Hala ere, 300 bat urte baino ez omen dira Enbeitatarrak han bizi direla. Aurrerago dama bat bizi omen zen. Auzokoek diotenez, Jauregi jaunak bere emaztearentzat eraiki zuen baserriaren aurreko muinoan dagoen ermita. Jauregi andereak egunero errezatzen omen zuen senarrak eraikitako San Migel Goi Aingeruaren baselizan. Igande eta jai egunetan berriz, Zenarruzara joaten omen zen meza entzutera zaldi zuri baten gainean.
Egun berriztuta dago Usparitxako ermita. Lehenago egon zen antzera konponduta dago, eta bertan dauden banderek adierazten dute zein auzoei dagokien bere jabetza: Usparitxa, Astelarre, Ariatza, Txakale eta Ordorika. Egun, Boni eta Bitori arduratzen dira garbitzeaz, eta giltzak ere eurek gordetzen dituzte. Auzotarren lanari esker mantentzen da baseliza, eta urtean bitan ematen dute meza bertan: San Isidro egunean eta San Migel egunean.
San Migel Goi Aingeruaren baselizak sarrera bi dauzka: hegoaldean eta oinean. Arkitektura gotikoan kokatu daitekeela diote adituek. Bere parrokia Ugarteko San Bizente eliza da.
Usparitxatik berriro ere behera eginda, errekaren bidea hartuko dugu. Ariatza auzoaren erdigunea dago bertan: Santa Kurtze eliza dagoen lekuan. Bere garaian, Ugarteko San Bizenteren menpeko baseliza izan zen hura ere. Aurrerantz goazela, alboetan utziko ditugu Ordorika, Erakatxo, Zabale eta Astelarra auzoak. Egungo tren geltokiaren parean ezkerrera egingo dugu; Bezangizera joango gara. Han, muxikarren leinuaren lehenengo arrastoak daude.
Aldatzean gora, lehenengo etxe multzoan dorre itzela nagusitzen da. X. mendean eraiki zuten Muxika leinuko kideek. Ez zuten besterik gabe eraiki. Izan ere, orain paisaia zertxobait aldatuta egon arren, dorrea puntu estrategikoan dago. Horma batek babesten du dorrearen sarrera, eta horma haren gainetik Bermeorako eta Mungiarako bidea kontrolatzen ziren. Era horretan, erasoen aurrean babeslekua zen Muxikako dorrea.
Babes hormaren erdiko bobedan izan omen zuen armarria, baina egun ezabatuta dago. Zerbait egon zenaren marka batzuk baino ez dira ikusten. Oinplano karratuko dorrearen harresiak 3 metroko lodierako hormak dauzka. Dorreak berak, metro bat baino zerbait gehiagokoak omen ditu. Bizitzeko egokituta dago dorrea egotez, nahiz eta bere garaian babeslekua baino ez zen izan.
Dorreko biztanleek, bertatik hurbil eraiki zuten bizilekua: Torrebarri edo Muxika baserria. Ez dago eraikitze data ziurra jakiterik. XI. mendean eraiki ote zen diote adituek, baina baliteke beranduago eraikia izatea ere. Lunotarren armarria dauka, eta egun horixe da Muxika herriaren armarritzat hartzen dena. Batzuek uste dute, dorre zaharreko armarria ez zela honen berdina izango. Hau da, hura izango zela muxikatarren benetako armarria. Torrebarriren hormek ere metro batetik gorako zabalera daukate.
Dorre bien artean, baseliza dago. San Roman baseliza. Ondorioz, Bezangizi askok deitzen die San Roman auzoa. Bertako edadetuek baina, gurago izaten dute Bezangiz deitzea