Garaiera jakin batean, 600-1.600m bitarte, mendiaren goialdeko basoan, bizidunak bereziak dira. Altitudea zenbat eta handiagoa izan, giroaren hezetasuna ere handiagoa izango da. Hezetasuna atsegin duten espezieak eta era berean tenperatura gogorrei aurre egiteko gai direnak gailenduko dira honelako lekuetan: pagoak, izeiak, ezpelak, goroldioak, likenak, onddoak...

Ibilbidea Frantzia aldean hasiko dugu. Nafarroako Belaguatik Arette-Pierre St Martin-era doan D-132 errepidea jarraituz. Labays lepoa (Col de Labays) izeneko tokian bidegurutzea topatuko dugu. Guk, eskuinera joko dugu, oraingoan D-441 errepidea hartuz. Dagoeneko, Issaux-ko baso zoragarrian murgildu gara, baina guk errepidea jarraituko dugu beherantz, Issaux-ko ibilbideak erakusten dizkigun panela topatu arte. Hau leku aproposa da kotxea uzteko.
Aparkatu ostean, berriz ere atzera buelta egingo dugu metro gutxi batzutan, eta "Pont de Cagoutas" izeneko zubia baino zertxobait lehenago, aingura urdin bat irudikatua duen seinalea ikusiko dugu eskuinera. Hori da jarraitu behar dugun bidea. Ibilbide guztia zeharo markatua dago, ez du inongo galbiderik. Garai batean, basoa ontziak egiteko ustiatua izan zenaren lekuko dira seinale horiek. Izan ere, ontziak egiteko ez baita egur mota bat nahikoa izaten. Adibidez, ontziaren armazoia edo saihetsak akaziaz egiten zituzten eta hauekiko elkartzut jartzen ziren haritzezko egurrak. Kubierta zedroz egiten zuten. Materiala oso porotsua denez, egurra urarekiko iragaztezin bihurtzeko erraz xurgatzen duen likido bat erabiltzen zuten.
Behin bide zuzenean garela, aski azkar konturatuko gara baso honetako berdetasunaz. Ipuinetako baso honetan, zuhaitzak, enbor eroriak, harriak, onddoak, likenak... topatuko ditugu nonahi eta guztia goroldioz apaindua. Gainera behelainoa egonez gero ez harritu basoetako Robin Hood bertan agertzea. Hasieran, pago luze-luzeak ikusiko ditugu, pago lizarrak, bere kasa hazten utziz gero sortzen diren pagoak.
Baina guzti-guztia ez da berdea. Onddoek, kolore uniformetasun hori hausten dute, adibidez, bada Tremiscus helvelloides izeneko onddo gorri-gorri bat. Bere izen arrunta mukiziza gorria da. Onddo hau ez da batere arrunta. Udan eta udazkenean ateratzen da koniferoen egur hondarretan, erabat ustelduta edota lurrez estalita dauden egurretan. Tronpeta itxura du eta haragi gorri-arrosa lingirdatsua. Hain erakargarria den onddo hau, gezurra badirudi ere, jangarria da nahiz ez den oso preziatua.
Bidean zehar, haitzari begiratzen badiogu, zulo ugari ikusiko ditugu. Kare-harria denez, urak bere nahiaren arabera modelatu du paisaia. Hainbat espeleologo jardun da hemengo egiturak aztertzen eta badago bat hemendik gertu "couey lodge" izenekoa, ibilbideen panelean ageri dena.
Bideari jarraituz, erdibidean-edo ataka bat igaro beharko dugu, ahaztu gabe berriz ere itxiz. Ataka pasa eta berehala, nahiz bide guztian ere ageri diren, badago zonalde bat zuhaitzak erabat likenez josita daudenak. Eta honek zer adierazten digu? Gure birikentzako seinalea dira likenok, zeren likenak kutsadura atmosferikoarekiko oso sentikorrak direnez, garbi asko ikus dezakegu zona honetan behintzat kutsadura askorik ez dagoela, gustura bizi dira-eta likenak.
Berehala, belardi batera ailegatuko gara. Hemen Eguberrietako filmetan agertzen diren zuhaitz perfektuen antzekoak topatuko ditugu, baina kasu honetan ez dira guztiak izeiak, tartean haginak daude. Haginak, jakina denez pozoitsuak dira guztiz, ematen duten fruitu gorri mamitsuaren kanpoaldea kenduta. Beraz begiratu, baina ez ukitu. Zelai honetan baita ere, garai batean borda izandakoen hondakinak topatuko ditugu. Eta aurrera ekingo diogu eta berriz ere basoan sartuko gara. Issaux-ko basoa leku bakarrenetakoa da okil gibel nabarra ikusteko. Okil hau, besteetatik bereizten da bizkar eta hegoan duen mantxa zuria dela-eta. Habia, haritz, gaztain edo pago enbor hutsetan egiten dute, gustukoena pagoa badute ere. Horretarako, noski, zuhaitzak zaharra izan behar du, zuhaitz gazteak barrutik trinkoak baitira. Okil gibel nabarrek gehien atsegin dituzten basoak, hildako zuhaitzez betetako basoak dira. Arrazoi honegatik hain zuzen topa genezake hegazti xarmant hau baso honetan. Aurrera jarraituz, berriz ere goroldioa nagusi. Goroldioak pista asko ematen dizkigu bertako klimari buruz, lehen aipatu bezala Issaux-ko klima oso hezea baita.
Baldintza hauetan bizi diren animaliak ere ez dira makalak. Egunsentian edo ilunabarrean inguratzen bagara, erraz topatuko dugu orkatzen bat. Orkatza txakurraren tamainuko animalia liraina da. Txakurraren tamainu berdintsua edukitzeaz gainera zaunka ere oso antzekoa du nahiz erraz bereizten den batena eta bestearena, gogorragoa baita orkatzarena. Arrek hiru puntako adarrak dituzte eta emeek batere ez. Orkatzari basoan bizitzea atsegin zaio bertan topatzen baitu bazka eta gordelekua. Lehoiaren antzeko ilajearekin, negu hotzari ez dio beldurrik, janari nahikoa izanez gero. Etsai nagusiena gizakiaren eskopeta du, baina hori ere geroz eta gutxiago oso animalia jostaria eta maitagarria baita.
Berehala maldan behera hasiko gara. Bidearen bi aldetara ezpela ikusiko dugu. Ezpela metro gutxiko garaiera hartzen duen zuhaixka da. Hosto ugari ditu eta obalatuak. Loreak udazkenean iristen dira eta hilabetetan loratzen dira. Fruitua zentimetro bateko kapsula berezi bat da, bukaeran hiru hankatxo dituena. Ezpelaren egurra, gorostiarena bezala, oso astuna da; uretara botaz gero, hondoratu egiten da. Kolore horikoa da buxina izeneko alkaloidea dela-eta. Garai batean sukarraren aurka erabiltzen zen, baina haginarekin bezala, kontuz ibili beharra dago toxikoa baita guztiz. Bostehun urte iraun dezake. Udako tenperatura altuak, lehorte garaiak eta izozteak jasateko gai da. Gizakiaren presentziari erabat loturiko landarea da; ikatza egiteko erabilia, sutarako egur moduan eta ongarri gisa ere bai. Erreminten kirtenak egiteko ere erabiltzen da eta gaur egun oraindik ere sukaldean aritzeko koilara eta sardeska onenak ezpelarekin egindakoak dira, oso egur gogorra baita.
Laster batean errepidera iritsiko gara eta ezkerrera hartuz segidan berriz ere kotxera helduko gara