Vtictorio Vicuña Euskadiko Talde Gerrillariaren arduradunaren hitzak dira hauek: «Nahiago dut mila aldiz, fusila eskuan mendian borrokan egon, armarik gabe, bizikletan, propagandaz edo munizioz betetako maleta batekin Gestaporen kontrol bat topatu baino». Emakumeak ez ziren mendira joan fusila hartuta, baina oso lan garrantzitsua egin zuten. Lotura lana burutzen zuten, informazioa eta dokumentuak lortu eta batetik bestera eraman ohi zituzten.

Mikel Rodriguez historialariaren ustez: «Eginbehar hauek gizonenak bezainbat ausardia eskatzen zuen, gehiago ez bada». Baina emakume bati dokumentu batzuk Pauetik 50 kilometrora bizikletaz garraia ditzan eskatzen badiozu, Gestaporen eskuetan eroriz gero, heriotza izugarri batera kondenatzen duzu. Mendian beti baitzuten euren burua defendatzeko edo ihes egiteko aukera bat, edo duintasunez hiltzekoa, behintzat. Topatu ditudan emakumeek ez dute hitz egin nahi izan. «Maquis. La guerrilla vasca, 1938-1962»» liburua idazterakoan, egileak ez du emakumeekin hitz egiterik izan. Ez omen zuten hitz egin nahi, ez zioten eurek egindakoari garrantziarik ematen. Hala ere, gizonezkoen testigantzari esker jaso ahal izan du emakumeen lanaren berri.
Pasadizo bat jaso nahi izan dugu hemen adibide gisa. Serafina Velezek kontrol batekin egin zuen topo Frantziako Tolosako geltokian, paperik gabe eta propagandaz betetako bi maletekin. Bere lagunak paperak bazituen eta geltokitik alde egin zuen Serafina bakarrik utziz. Logikoena eta zuhurrena maletak uztea litzateke. Munduko propaganda guztiak ere ez zuen bizia arriskatzea merezi. Baina Serafinak ez zuen hori egin. Guardia mobil batengana joan eta zera esan zion: «Barkatu, baina ezin dut gehiago. Maletak geltokitik ateratzen lagunduko al zenidake?». Irribarrez eta guardiari besotik helduta, bere emaztea balitz bezala-edo, Gestaporen kontrolaren erdi-erditik pasa zen. Harrapatu izan balute hatzazalak eta hortak aterako zizkioten. Ranesbruckera eramango zuten «Rotten Spanien» modura eta bere errautsak tximiniatik irteten bukatuko zuten. Dena paper mordo batengatik. Mikel Rodriguezek ondorengo galdera botatzen du: «Gizon asko hori egiteko gai izango al litzateke?».
Carmen del Vado hilabete luzez izan zen torturatua Bilboko komisaldegi batean. Ez zuen ahorik ireki. Tortura gizon gehienek baino hobeto jasan omen zuen.
Aparicio anaietako baten emazteak zera esan zion 50eko hamarkadan Meliton Manzanas berari, bere senarra atxilotu zutenean: «Kontuz ibili eta nire senarra ezta ukitu ere, bestela gorriak ikusi beharko dituzu». Gero senarrari termoa desagertu eta hilabete pasa omen zuen termoagatik galdezka eta guardia zibilei lapurrak zirela esanez.
Regina Arrieta bizkaitarra Dordoñe, Paris, Tolosa eta Lioneko makitik pasa zen; Pilar Claver nafarrak alemanen aurkako lehen manifestaldia eragin zuen 1942an Marsellesa kantatuz; bere ama Maria Lavayro, Libertad Rocafull, B. Uribarrena... Fusilik gabeko, baina arrisku handiko makia izan zen beraiena