Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko maiatzaren 09an
Zuberoa 2001
- Zuberoa krisian", "Zuberoa lurralde ttipiena" edo "Zuberoa esperantza geroan" gisako leloak izkiriatu ditugu azken urteotan. Bertako ekonomia bihurgune garaian zegoela aditzera eman genuen orain bi urte. Harrezkero, flakezian jarraitu arren, berezko norabidea hartu dute zuberotarrek. 13.500 bizizale baino ez dira. Maule hiriburua da ekonomiaren gune nagusia. Industria lantegiak, zerbitzuak eta laborantzak dira Zuberoako ekonomiaren hiru zangoak. Laugarren zangoa instituzioek paratu behar dute: Herrien Erkidegoa eta ODACE erakundea ari dira horretan. Mahainguru honetarako lau zango sendorekin kontatua genuen. Jean-Pierre Mirande kontseilari nagusiak alabaina, maingu utzi digu mahaia. Solaskideen kexurako eta Zuberoako agintari honen hutsez, naski.
Abiatzeko gisan iraganari soako bat emanen diogu. Zuberoako industriagintza joan den mendearen hastapenean ezarri zen Maulen, eta 1960. urtera bitartean emendatze azkarra ukan zuen. Espartina eta oinetakoen mozkinetan 2.000 enplegu sortu ziren Maule hiriburuan. Zerk egin zuen posible -lurralde laborari batean- industria hain azkar garatzea?
MICHEL ETXEBEST.
JEAN-JAKES ETXEBERRI.
PEIO OLHAGARAI.
Maule azkarki jo zuen krisi garaia etorri zen gero.
M. ETXEBEST.
J. J. ETXEBERRI.
Azken mende honetan 10.000 bizizale galdu ditu Zuberoak, horietako 1.000 joan den hamarkadan. Azken hogei urteetan, Maulek populazioaren %18 galdu du, Zuberoak %10. Datu hauek adierazgarriak dira oso, ekonomia sustatu ahal izateko arras ezkorrak.
M. ETXEBEST.
J. J. ETXEBERRI.
M. ETXEBEST.
J. J. ETXEBERRI.
Noren esku dago demografiaren problema bideratzea?
P. OLHAGARAI.
J. J. ETXEBERRI.
M. ETXEBEST.
Egungo egoera ekonomikora etorriz. Zuberoak 1.000 lanpostu galdu ditu azken hogei urteetan. Egoera honi buru egiteko hainbat plangin-tza abiatu dira. 600 lanpostu sortzea aipatu da hamar urteren buruan: 400 industrian eta 200 zerbitzuetan. Ekimen hau duela urte bat hasi zen gauzatzen. Zeintzu dira erronka hau erdiesteko gakoak?
M. ETXEBEST.
J. J. ETXEBERRI.
M. ETXEBEST.
J. J. ETXEBERRI.
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
J. J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
J.J. ETXEBERRI.
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
J. J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARI.
Ekonomia molde berriaren ezaugarri bat dibertsifikazioa da. Maulen lantegi berri ttipiak ireki dira. Nola doaz industria berri honetan harreman molde berriak?
M. ETXEBEST.
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
J.J. ETXEBERRI.
Merkataritza Ganberatik nola ikusten da 600 lanpostuen afera, ekoizpenen dibertsifikazioa tarte delarik?
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
Laborantza testuinguru honetan bizi da. Zein dira laborantzaren posibilitateak Zuberoan.
M. ETXEBEST.
Hiru sektoreen artean oreka dago, beraz.
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
Zuberotarrek sentitzen duzue geroa zaila, lurralde ttipian zarete. Lelo bat zabaltzen ari da naski: gaixo zuberotarrak!
J. J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
Ekonomiaren erakundeez ariko gara segidan. Zuberoako ekonomiaren kudeaketa Paueko Merkataritza Ganberatik Baionako Ganberara pasa zen 1990. urtean. Zer ekarri dio aldaketa honek Zuberoari?
M. ETXEBEST.
Ofizialeen Ganberatik berdin?
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
Enpresen kudeatzailea den aldetik Michelek egin dezan horren balorazioa.
M. ETXEBEST.
Enpresen lau mindegi daude Ipar Euskal Herrian. Ontsa lotzen dira hauek?
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
Eskolak eta enpresak ongi uztartzen al dira?
M. ETXEBEST.
Ofizialeen eskola eta ofizialeen munduaren artean berriz?
J.J. ETXEBERRI.
Azkenik, instituzioei buruz ariko gara. 1992an "Euskal Herria 2010 Lurralde Eskema" sortu zen. 1994an, Garapen Kontseiluaren eta Hautetsien Kontseiluaren elkarlanaren ondorioz "Antolaketa eta Garapen Eskema" eratu zen. Zer balorazio egiten duzue Garapen Eskema honi buruz Zuberoari dagokionez?
P. OLHAGARAI.
J.J. ETXEBERRI.
P. OLHAGARAI.
Michel Intxauspek autobidea ez zela Garazitik pasako erran zuen eta Izaba, Zaraitzu eta Erronkari barne letorkeen bidea aipatu zuen; Otsagitik Larrainen barna alegia.
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
J.J. ETXEBERRI.
Herrien Erkidegoa eratu zen iaz. Instituzio hau osatzen duten 35 herriek 100.000 liberako laguntza ekarri dute ekonomia sustatzeko. Nola baloratzen duzue ekimen hori?
M. ETXEBEST.
Nora begiratu behar du Zuberoako ekonomiak?
P. OLHAGARAI.
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
J.J. ETXEBERRI.
Paueko Kontseilu Nagusiak ba al du arrenkurarik Zuberoaren egoera ekonomikoaz?
M. ETXEBEST.
P. OLHAGARAI.
MICHEL ETXEBEST.
Maule herri komertziantea da antzinatik, lehenagotik ere komertzioan aritu ziren mauletarrak. Hastapenean ohialgintzan aritu ziren, eta emeki-emeki, ohialgintzatik espartingin-tzara pasa ziren. Hastapenean, ohialen ekoizpen parte bat kanpoan eginarazten zuten, Hegoaldean bereziki. Gero, emeki-emeki honera bildu zituzten ekoizpen moldeak. Arras apaletik abiatu zen hemengo industria, geroago, merkatua zabaltzearekin, Frantziako iparraldeko mehategietarako hasi ziren lanean, mehategi franko zabaldu baitzen han. Oihalak behar-beharrezko bihurtu ziren mehategietan eta eskaera biziki emandatu zen. Hartarik landa, mauletarrek Hego Ameriketan ere merkatua atzeman zuten eta ekoizpenak goiti egin zuen. Sektorearen garatze handiarekin langile eskasia agertu zen eta kanpotiko jende hasi zen jiten; Nafarroatik eta Aragoitik bereziki. Portugaldarrak geroago iritsi ziren, 60ko hamarkadan, baina horiek ez ziren hemen errotu, industria apaltzearekin berriz ere joan ziren. Aldiz, besteak, Espainiako gerra zibiletik landa etorri espainolak, hemen egon dira eta familia osatu. Maulen bertan hirutik bat espainol jatorrikoa dela erran daiteke, espainola anitz mintzatu izan da hemen Espainiako gerraz geroztik. Herri auzoetan, berriz laborariak gelditu dira, betiere euskaldun.
JEAN-JAKES ETXEBERRI.
Michelek erran duenari buruz xehetasunen bat gehituko dut. Zuberotar gehienak, oro har, laborantzatik bizi izan dira, baina 1900. eta 1920. urte artean Santa Grazi eskualdean zurgintzako ustiapena handi bat izan zen, zoko hartan trenbide handi bat zabaldu zen zuraren garraiatzeko. Santa Grazin 600 bat langile aritu ziren garai hartan, hura arrunt inportantea izan zen, Atharratze eskualdearendako bereziki. Espartingin-tzarekin batera zurgintzak ere biziki pusatu zuen hemengo ekonomia, memento azkarrak izan ziren. Italiar eli edo talde bat heldu zen zurgintzan ari-tzeko, teknikariak partikularzki, hortik batu dira gero Zuberoan Moretti izeneko eli batzuk. Holtzarteko zubia, kasu, memento hartan egina izan zen.
PEIO OLHAGARAI.
Ni kanpotik so mintzo naiz. Zuberoako garapena familia berezi batzuei lotua izan dela iruditzen zait, eta egungo egunean familia horiek segida dutela. Hala nola Beguerie familia. Egun azken Beguerie-ren seme-alabek hartu dute segida, baina beti ere antzinatik aita-amen segida atxikiz. Mauletarrak dira sortzez. Gaur egunera helduz, hiru etxe dira erreferente: Etxegoien, Etxandi eta orain Etxebest (Mixel Etxebestek irri egiten du). Barkatu, baina uste dut inportantea dela hori azpimarkatzea. Zuberotarrek, beren berezitasunei esker, beren gain hartu dute eskualdea garatzeko xedea, hots, ordekotzat eskuratu duten ekonomiaren bitartez. Etxegoien bere eremuan Frantziako buru bat da. Etxandi, azken urte honetan gaizki ibili bada ere, bere eremuan buru izan da Frantzian orain gutti arte. Biak zapatagintzan ari dira, batek zapata arinak egiten ditu eta bertzeak seguritateko zapatak. Zuberoako ezaugarri berezi bat da hori, Maulekoa. Familia berezi batzuen inguruan bai lantegiak bai dinamika berezko bat sortu dituzte. Haste-hastetik Fran-tziako merkatuan sartu nahi izan zutenez gero -ez hemengoan soilik- berehala hartu zuten hats azkar bat, eta horrek azkartu eta zabaldu zituen beren lantegiak. Mauletarrak molde industrial batez hasi ziren pentsatzen, industrialki kudeatu zuten beren lantegiak, eta ondorioz, bere ttipian, Maule hiri industrial azkarra bihurtu zuten.
Maule azkarki jo zuen krisi garaia etorri zen gero.
M. ETXEBEST.
Peiok erranaren ildoan, hauxe gehituko nuke: hemen garapena izan da, baina, ez da kapitalaren garapenik izan, funtsean hemen ez da kapitalik sortu. Kapitala ere ez da kanpotik jin. Jendeak industria sortu badu ere, ez da industria azkarra izan, lantegiek bide bat egin dute baina nekez bilakatu dira, kasu, beste industria mota baten segida; ez da kanbiamendu handia izateko paradarik izan. Hainbeste urtez ontsa biziturik, krisia etorri denean, merkatuak mundura erabat zabaldu zirenean, guk munduan ezin salduz, mundua sartu da Frantziako estatuan eta hemengo ekoizpenek ez zuten aukera gehiagorik ukan. Ez zen bat-batean gertatu, 15 urteren joan-jinean ekoizpen maila ttipitu zen.
J. J. ETXEBERRI.
Menturaz, abantaila bat ukan dugu, familiek beren ekonomia garatu ahal izan dute. Baina hori ere flakezia bat dateke. Zeren eta egiteko molde horiek ez badira kanpora zabaltzen, ez bagara oraingo sistemara zabaltzen eta egungo moldeetan aritzen, ez badugu mugimendu azkar eta ikasi baten gisara gure ekonomia garatzen, ez dugu gerorik. Gure ekonomia etxeko lan eli batzuek egiten dute, etxerako gisan, baina ez da garapen ekonomiko bat azkartzen. Lehenagoko ekonomi lan moldeak ez dira garapen ekonomiko azkarrak bilakatu, lan postu batzuen zutitzeko edo familia baten biziaratzeko izan dira funtsean; ez ziren ekonomi sistema bat plantatzeko aski izan. Michelek egun duen xede eta moldetan, kasu.
Azken mende honetan 10.000 bizizale galdu ditu Zuberoak, horietako 1.000 joan den hamarkadan. Azken hogei urteetan, Maulek populazioaren %18 galdu du, Zuberoak %10. Datu hauek adierazgarriak dira oso, ekonomia sustatu ahal izateko arras ezkorrak.
M. ETXEBEST.
Arrunt egoera zaila bizi dugu. Joaten den jendea ez baita jende zaharra, gaztea baizik. Eta ez dira hemendik urrun joan, Ipar Euskal Herriko kostaldera joan dira, Baiona inguruan plantatu dira. Hurbil nahi baduzu, 80 kilometrora bizi dira, baina kanpo. Jende kopuru behititze hau ez da gelditua gainera, hartaz ez da aise Zuberoa biziaraztea. Hala ere, gazte guttiengo bat gelditzen da oraino eta hemengo lantegietan batzen dira, lanpostu berri batzuk sortu dira eta agian geldituko da populazioaren gainbeherakada hau.
J. J. ETXEBERRI.
Agian. Izan ere, bada lan proposamena baina ez da aski zabala. Sektore eta eremu batzuetan bada hainbat eskakizun, baina kopuru azkar bati buruz joateko beste zabaltasun bat behar du hemengo ekonomiak. Finkatuak diren ofizioen inguruan ofizio berriak behar dira sortu eta sustatu, teknologia eremuko ofizio berriak, publizistak edo eremu horretakoak.
M. ETXEBEST.
Horrelako eremuetan lanpostuak sortzeko izugarrizko indarra behar da. Lanpostu berriek ez dute baitezpada ondoko lanpostuak aise ekartzen, ez bederen ekonomia beherehala goiti joan dadin.
J. J. ETXEBERRI.
Prefosta, gauetik biharamunera ez da aldatuko.
Noren esku dago demografiaren problema bideratzea?
P. OLHAGARAI.
Demografiaren gaia biziki zaila da, apaltzen ari den populazioaren joeraren kontra joatea zaila baita. Jendeen hautuak hautu pertsonalak dira, biziki pertsonalak, eta horien kontra zaila da joatea. Horrek ez du erran nahi ez dela ezer egiten ahal. Ondoko eskualdeetan, funtsean, gauza bertsua gertatzen ari da. Ez dakigu populazioaren behititze hori ttipitu dutenentz, baina, konparazione, begira ezazue Nafarroaren bestealdean. Erabaki bat hartu dute non herri ttipietan etxe bat husten delarik berau erosten duten, eta apartamendu bat apailatzen dute berean. Gazte batek ukaiten ahal du bere apartamendua, eta gaineko edo azpikoa solairua turistei alokatzen diete. Hori sistema berezi bat izan da, biziki abila diren etxeak zutik atxikitzeko. Ingurua bizirik atxikitzeko molde bat da. Populazioaren behererakada gelditzeko beste gako bat zerbi-tzu eremuan dago, eremu hori mugitu behar da baitezpadan. Jendeari zer zerbitzu ekartzen zaion ikusi behar da, ez bada medikurik ez farmaziarik, ez eskolarik, ez saltokirik, ez zinemarik, hau da, aisialdirako inguru berezi bat ez badago, jendea joaten da ingurumen horretatik. Gu bizi garen lekuetan hori eskatzen dugu eta ez badugu hori eskuratzen joaten gara.
J. J. ETXEBERRI.
Prefosta. Konparazione, kanpotik heldu den jendearendako gaitza da luzaz egoitea Maulen. Jendea heldu bada, Baionatik Pauetik edo Bordeletik, nonbait xarma kausitu behar du inguru honetan. Ingurua egiazki maitatu behar duzu lehen batean, bestela nardatzen zara. Geure xedeak aldatu dira hein batean. Lehenagoko familiek lehenengo sistema moldean sortarazten zuten lana, lehenbizi berendako. Egun, aldiz, bada bertze nahikaririk. Agian, soberazko pretentsionez erraiten dut, baina, lan edo enplegu bat sortarazten dugularik -ni nagusi tipia izanik ere eskema horretan sartzen dut nire burua- ez dugu bakarrik egiten enpleguaren egile izateko, baizik eta gure inguruan jendea izan dadin. Horretarako lana behar dugu sortu, baina aldi batez kultura eta aisialdia ere kontuan hartu behar ditugu; ez dut gogoan bakarrik nihaur izatea. Anitzek galdatzen dute: "Zerendako muntatzen duzu lantegi bat? Trankilago bizi zintezke bertze gisa batez". Baina, nonbait gure lurrari eta inguramenari diegun atxikimenduarengatik ere gelditzen gara hemen, ez soilik lanendako. Ez dugu egun guzia lanean pasatzen, bertze denbora ere biziki inportantea da eta denbora hori nola pasa behar dugu ere antolatu.
M. ETXEBEST.
Gure inguruaren baitan ari behar dugu, baina gu gara hemengo bizizaleak eta hemengo geroa gazteen esku da. Alta, gazteak joaten badira, ez baditugu hemen egonarazten, ez dira ere kanpotik jinen, ez Bordeletik ez Parisetik ez Nafarroatik ez Bizkaiatik. Funtsezko gauza bat da lanetik landako denbora librea edo aisialdia nola antolatu behar den asmatzea. Hori da biharko arrankura.
Egungo egoera ekonomikora etorriz. Zuberoak 1.000 lanpostu galdu ditu azken hogei urteetan. Egoera honi buru egiteko hainbat plangin-tza abiatu dira. 600 lanpostu sortzea aipatu da hamar urteren buruan: 400 industrian eta 200 zerbitzuetan. Ekimen hau duela urte bat hasi zen gauzatzen. Zeintzu dira erronka hau erdiesteko gakoak?
M. ETXEBEST.
600 lanpostu horiek sortzea herritar eta eragile guztien nahikaria izan da edo izan zen. Hala izanik ere, orain gutti herri bozak izan ditugu hemen, herri ttipietan ez dakit proiektu handiak izan daitezkeen Zuberoarendako, baina, Maulen agertu da -ni hautagaia izan bainaiz- jendea ez dela zinez axolatzen ekonomia gaiaz, ez dute Zuberoa buruan. Alta, lantegiak hersten direlarik negar eta oihuak izaten dira. Ekonomiaren aferak politikarekin nahasten dituzte. PS eta PC alderdiak ikusi ditugu borroka gaitzean, eta oraino bozetatik landa jarraitzen duten borrokek. Jendeak ez die afera ekonomikoei orokorki so egiten, bakoitzak berea baizik ez du ikusten, ez Zuberoako egoera ekonomiko orokorra behintzat.
Nik kudeatu dudan hautagaitzak kanpaina azkar bat landu du demografiaren problemari buruz, problemaren garrantzia erakutsi dugu. Alabaina, ikusi dugu jendea ez dela aski axolatzen gaia honi buruz. Jendeak bere borroka pertsonalak edo beren talde borrokak ditu funtsean, baina ez du Zuberoaren ekonomia aitzinatzeko borrokatzen. Maleruski, jende guztia ez goaz tren berean. Batzuek ez omen dute sekula aski denbora beren egitekoak burutzeko, ez omen dute aski dirua irabazten, ez dute aski jendea lan egiteko, alta hor dira beren lantegiak zutik. Zergatik dira lantegi batzuk biziago besteak baino? Nahikaria ez da funtsean lantegi buruarena soilik izan behar, lantegi barnean lanean ari diren guztiena baizik. Zuberoan jendeak ez du bere burua lantegietan bat ikusten.
Nik kudeatu dudan hautagaitzak kanpaina azkar bat landu du demografiaren problemari buruz, problemaren garrantzia erakutsi dugu. Alabaina, ikusi dugu jendea ez dela aski axolatzen gaia honi buruz. Jendeak bere borroka pertsonalak edo beren talde borrokak ditu funtsean, baina ez du Zuberoaren ekonomia aitzinatzeko borrokatzen. Maleruski, jende guztia ez goaz tren berean. Batzuek ez omen dute sekula aski denbora beren egitekoak burutzeko, ez omen dute aski dirua irabazten, ez dute aski jendea lan egiteko, alta hor dira beren lantegiak zutik. Zergatik dira lantegi batzuk biziago besteak baino? Nahikaria ez da funtsean lantegi buruarena soilik izan behar, lantegi barnean lanean ari diren guztiena baizik. Zuberoan jendeak ez du bere burua lantegietan bat ikusten.
J. J. ETXEBERRI.
Ez dugu oraino industria berrien inguruan kulturarik garatu, zapatagintzaren inguruan izan zen bezalakoa.
M. ETXEBEST.
Bon, hori erraiten da usu, baina hori ere politikan ari direnen lana da, politikoek erran behar dute ekonomian bat egin behar dela. Bozen kanpainan bat izan behar dela erraitea ontsa da, baina, gero bozak iragan-eta, bat egin behar da. Batasun horrek bide bat ireki behar du eta zabaldu besteei, baina ez da beti bat. Ikusten dutelarik bide horrek kalteak ekarriko dizkiela beren taldeari edo alderdiari, ez dute beren gain hartu nahi bide horretan elkarrekin joatearen ardura.
J. J. ETXEBERRI.
Eta zerendako ematen da erreakzio hori? Erreakzio hori aiseago ematen da Maulen, industria sistemaren ondoan baita. Joan deneko mendean sozialismo eta komunismoa azkartu zen Maulen. Langilegoak ekarri zituen jokamolde horiek Maulera. Duela berrogei urte industria azkartu zen, eta izpiritu horretan batu ziren langileak. Orain demografikoki langileria galtzen ari dela ikusirik ere, Maule behiti joan dela ikusi badute ere, komunismoaren eskemari lotuak segitzen dute beti, hortik ezin jailkiz ari dira. Dinamika berri bat ezin jailkiz, eta ez diete konfiantza egiten lan sortzailei. Badago kontradikzio bat hor.
M. ETXEBEST.
Bai, hori dukek! Komunistek %30 egin dute Maulen, hamarretarik hiru bozketan. Komunistek diotenez, ez dute sinesten Zuberoan 600 lanpostu sortzen ahal denik. Halako indarra izanez, erraiten dutelarik ez dela ekonomia altxatzen ahal, utopikoa dela eta abar, ez da aise ekonomia sustatzea hemen.
P. OLHAGARAI.
Kanpotik ikusita, harrigarria atzematen dudana hauxe da: Zuberoan politikariak osoki sartuak direla ekonomia alorrean -Ipar Euskal Herriko leku bakarra da-; bai Zuberoa kudeatzen duten hautetsiak bai sindikalistak. Ez dut erranen hori gako bat denik, baina hori traba zinez handi bat da nire irudikotz. Hautetsiek nahiz sindikalistek ekonomia kudeatzekotan arrunt bertze gisa batera jokatu beharko lukete.
Langileek nahi duten ziurtamena ezin zaie ekarri komunistek eta sozialistek bederazka egiten duten bozen %30 horien arabera. Hauek buruan duten eskema hauxe da: lantegi azkar batean, nagusia alde batetik eta langileak bestetik; eta segur bizi. Hori ez da gehiago horrela, nehon ez da horrela gehiago. Gero, bestaldetik, pare-parean kasik hautetsiak daude. Hautetsiek nahi dute absolutuki ekonomiaren giderrak eskuratu eta maneiatu, eta hori ez da ere gehiago egiten ahal.
Nire ustez, gakoetarik bat, lantegiak hemengo lantegi sustatzailei kudeatu ditzaten uztea da. Nik lantegi kudeatzaile berriengan izugarrizko konfiantza dut. Nire konfiantza oixtian aipatu ditudan familia horiekilan lotzen dut, hemen diren jendeak aski gai dira garapenaren eskuratzeko politikarien eta sindikalisten eskusartzerik gabe; honenbeste parte hartzerik gabe bederen. Hor dago egiazko gakoa nik uste, ez dakit mahaikideak ados diren nire ikusmoldearekin.
Aldi berean, Zuberoak badu historikoki multzoaren edo kolektiboaren izpiritua, elkarrekin biltzen dira, eta ongi da, baina batzutan traba ere izaten ahal da, hor atzematen dut egungo trabaren muina. Langilearen aldetik, lehenengo ideologia komunista eta sozialistaren aldetik mende honetako ekonomiaren aro berrira egokitzeko urra-tsak ematen ari dira, noizbehinka bederen. Hirugarren milurtean sartuak gara ordea, eta egungo egunean politikak ez du ekonomian lehen zuen lekua, behar dira gauzak osoki bereizi, politikariek azpiegiturak behar dituzte eraiki ekonomia bizi dadin, eta bertzerik ez. Ez dute zenbat salmenta egiten den eta zenbat lanpostu sortzen den kontrolatu behar. Hori guztia lantegi buru baten lana da, eta ez ber-tzerik. Lantegi buruak arriskuak hartzen baditu berak asumitu behar ditu. Hor dago gakoa.
Langileek nahi duten ziurtamena ezin zaie ekarri komunistek eta sozialistek bederazka egiten duten bozen %30 horien arabera. Hauek buruan duten eskema hauxe da: lantegi azkar batean, nagusia alde batetik eta langileak bestetik; eta segur bizi. Hori ez da gehiago horrela, nehon ez da horrela gehiago. Gero, bestaldetik, pare-parean kasik hautetsiak daude. Hautetsiek nahi dute absolutuki ekonomiaren giderrak eskuratu eta maneiatu, eta hori ez da ere gehiago egiten ahal.
Nire ustez, gakoetarik bat, lantegiak hemengo lantegi sustatzailei kudeatu ditzaten uztea da. Nik lantegi kudeatzaile berriengan izugarrizko konfiantza dut. Nire konfiantza oixtian aipatu ditudan familia horiekilan lotzen dut, hemen diren jendeak aski gai dira garapenaren eskuratzeko politikarien eta sindikalisten eskusartzerik gabe; honenbeste parte hartzerik gabe bederen. Hor dago egiazko gakoa nik uste, ez dakit mahaikideak ados diren nire ikusmoldearekin.
Aldi berean, Zuberoak badu historikoki multzoaren edo kolektiboaren izpiritua, elkarrekin biltzen dira, eta ongi da, baina batzutan traba ere izaten ahal da, hor atzematen dut egungo trabaren muina. Langilearen aldetik, lehenengo ideologia komunista eta sozialistaren aldetik mende honetako ekonomiaren aro berrira egokitzeko urra-tsak ematen ari dira, noizbehinka bederen. Hirugarren milurtean sartuak gara ordea, eta egungo egunean politikak ez du ekonomian lehen zuen lekua, behar dira gauzak osoki bereizi, politikariek azpiegiturak behar dituzte eraiki ekonomia bizi dadin, eta bertzerik ez. Ez dute zenbat salmenta egiten den eta zenbat lanpostu sortzen den kontrolatu behar. Hori guztia lantegi buru baten lana da, eta ez ber-tzerik. Lantegi buruak arriskuak hartzen baditu berak asumitu behar ditu. Hor dago gakoa.
J. J. ETXEBERRI.
Egia duk. Sistema horrek traba ekartzen du, hots, lana sortu nahi duen jendeari bederen. Hemen norbaitek zerbait abiarazi edo plantan ezarri nahi badu, izugarrizko fedea behar du, duda batekin abiatzen da beti. Michelek erraiten du 600 lanpostu sortzea hamar urtez, eta komunistek erraiten dute utopikoa dela, %30 boz biltzen duzularik nola nahi duzu ekimen ekonomiko berriak aise abiatzea. Boz emaile horiek ez dute horretan sinesten, eta hauen inguruan dauden sozialistek biltzen duten beste %30ek ere gauza bertsua erraiten badute, nekeza da ekonomiaren molde berriak sustatzea. Ezin da ere erran komunista edo sozialista bozkatzen duten guztiek horrela pentsatzen dutela, baina horren gehiengoak ez du sinesten.
P. OLHAGARAI.
Eta ez baduzu simesmen azkar bat, ez dituzu mendiak mugitzen ahal. Behar da nahikaria zinez azkarra zerbaiten egiteko, zeren eta hemen Zuberoan Iparraldeko beste eskualdeetan baino zailago baita.
J.J. ETXEBERRI.
Michelek aipatu du bat egin eta zentzu batean joan behar dutela Zuberoak eta bere bizizaleek. Zaila izanik ere, jende batzuek badute interesa bat ideia hauen atxikitzeko, baina, jende ezberdina gara hemen, anitz diferenteak.
M. ETXEBEST.
Alta, azpiegiturak sortzen dira, plantan ezartzen dira baina gero ez dakit aise atxikitzen diren.
P. OLHAGARAI.
Nik behar-beharrezko ikusten dut Maule eta Baiona lotuko lukeen bide bat; Iruñera eta Pauera joanen dena aldi batez. Gero, era berean, kezka bat dut: nola martxan dira komunikazio molde berriak hemen? Interneta edo telefono mugikorrak, kasu.
J. J. ETXEBERRI.
Biziki ontsa! Zerendako?
P. OLHAGARI.
Zerendako? Baionatik Maulera ontsa lotzen dira telefono deiak mugikorraren bitartez? Nik bospasei telefono dei galdu ditut berriki. Horrek ere bere ttipian inportantzia handia du, eguneroko gauzak dira eta egitura horiek ez dakit aski zabalduak edo ezarriak diren. Ez dut erran nahi zuberotarren gain dela, agintean dauden zuberotarren egitekoak direla baizik. Azpiegitura horiek naski ez dira arras ezarriak oraino.
Ekonomia molde berriaren ezaugarri bat dibertsifikazioa da. Maulen lantegi berri ttipiak ireki dira. Nola doaz industria berri honetan harreman molde berriak?
M. ETXEBEST.
Harremanetarako baldintzak sortu behar ditugu. Ditugunak atxiki eta bide berriak sortzen entseiatzen ari gara, baina finean lantegi bakoitzak bere bizia eta bidea ditu. Lantegi buruak gazteak dira eta gerorik bada nik uste. Aldi berean hutsune bat atzematen dut, lantegitik landa ez da lantegietan dagoen dinamika.
J.J. ETXEBERRI.
Nihaurek ere haustura bat atzematen dut lantegi sortzaile eta bertze jendeen artean. Enpresen munduan ari direnak eta ekonomiaren bertze sailetan ari diren artean ez dago aski loturarik, naski.
P. OLHAGARAI.
Alta, enpresa hasi berrien zuzendaritzan ari direnak -35 lantegi inguru- 50 urte baino adin guttiagokoak dira. Hauek ez dute hemen soilik lan egiten, harat-honat ari dira, Europako merkatuari begira.
M. ETXEBEST.
Baiki. Kontua da guk erakusten dugularik ekonomia azkartzen ahal dela, hautetsiak ere gure bidean jarraitzea. Bordelerat, Pauerat, Baionarat edo Hegoaldeari buruz joaten garelarik, edozein lekura goazela, gure hautetsiek Zuberoako mezulariak eta aitzindariak izan behar dute. Zorigaitzez ez dira bide horretan ari. Kasu, ez da Zuberoako problema soilik, beste eskualdetan ere berdina da. Gu ez gara besteak baino okerrago.
J.J. ETXEBERRI.
Hemengo enpresen haboroek konprenitu dute ez dutela Zuberoa Zuberoarendako egin behar bakarrik. Ahal dela, Zuberoan egin eta Zuberoarendako egin, eta kanpoan saldu, eta kanpotik jende eli batzuk ekartzen ahal delarik ekarri ere bai, hauek Zuberoaren lana kanporatzeko. Anitz enpresen izpiritua horrela da, Etxegoien kasu. Tradizio bat izan da lehenik, eta burdingintzan ari diren 80 langileetarik denak ez dira Zuberoan ari, badoaz Bordelerat eta Tolosarat; irekidura bat dago.
Aldiz, jendeak kanpotik so egiten duelarik denetarik urrun ikusten gaitu. Alta, erran nezake, zuberotarra ere urrun joaten dela urrun joan behar delarik, hara! Zerbaiten egitea desiratzen duenak bitarkekoak atzematen ditu eta gogorik ez duenak estakuruak atzematen ditu. Hemengo enpresen artean agian baluke elkarrarazteko sistema azkarxeago bat atzeman behar, anartean, enpresa eli batzuen artean hartuemanak badira, zerbait erdiesteko bidean ari gara nik uste.
Aldiz, jendeak kanpotik so egiten duelarik denetarik urrun ikusten gaitu. Alta, erran nezake, zuberotarra ere urrun joaten dela urrun joan behar delarik, hara! Zerbaiten egitea desiratzen duenak bitarkekoak atzematen ditu eta gogorik ez duenak estakuruak atzematen ditu. Hemengo enpresen artean agian baluke elkarrarazteko sistema azkarxeago bat atzeman behar, anartean, enpresa eli batzuen artean hartuemanak badira, zerbait erdiesteko bidean ari gara nik uste.
Merkataritza Ganberatik nola ikusten da 600 lanpostuen afera, ekoizpenen dibertsifikazioa tarte delarik?
P. OLHAGARAI.
Proiektu honek lehenbizi, hemengo ekonomiariaren kudeatzaileak eta politiko buruak mugiarazteko balio behar du, eta orobat hemengo jendea mugiarazteko. Ez dakit, hamar urtez, denok elkarrekin sortzen ahal ditugun 600 lanpostu, ez dakit 600 lanpostu horietarik 400 izaten ahal diren industrian eta bertze 200 zerbitzuen sektorean. Baina, badakit helburu bat finkatzen delarik, guttienez, neurri batzuk hartzen direla eta eragile bakoitzari ahalegin bat eskatzen zaiola hainbat helburuen erdiesteko. Horretan ari gara. Zuberoak baditu ahulezia franko -beste eskualdetan bezala- baina baita berezko indarra ere. Indar hauek baliatu behar dira, azkartu eta hedatu. Zuberotarrek eskuetan dituzten lantegiak bat besteari lo-tzen badira, uste dut gai direla plan horren egiteko; ez dut dudarik egiten.
Erran bezala bere puntu ahulak baditu. Hemengo egoera soziala egun sobera nahasia da, kasu. Beharbada jende denek ez dute beren burua ikusten ekimen horretan, beharbada nork bere inguruan behar du bere burua kokatu, bakoitzak berea egin behar du. Puntu hau, menturaz, gakoa izan daiteke ere zerbaiten erdiesteko. Hots, eragile bakoitzak
-ekonomikoak nahiz politikoak zein sindikalak- berea osoki egin behar duela uste dut, eta berea ez dena besteei egiten utzi. Ezen eta, egitekoak nahasten delarik, nik nirea ez den lan bat eginen dut, eta ez dut ontsa eginen. Eta bertzeak nirea ere ez, eta hor indarrak ukatzen dizkiogu elkarri, eta oro har galdu ere bai. Zabaldu izan den plangintza horrek, guttienez, zuberotarrek garapena beren gain hartzen dutela frogatzeko balio izanen du, baita oro har, euskaldunok plangintza bat abiatu dugula eta bitartekoak jartzen ahal ditugu aitzina joateko.
Erran bezala bere puntu ahulak baditu. Hemengo egoera soziala egun sobera nahasia da, kasu. Beharbada jende denek ez dute beren burua ikusten ekimen horretan, beharbada nork bere inguruan behar du bere burua kokatu, bakoitzak berea egin behar du. Puntu hau, menturaz, gakoa izan daiteke ere zerbaiten erdiesteko. Hots, eragile bakoitzak
-ekonomikoak nahiz politikoak zein sindikalak- berea osoki egin behar duela uste dut, eta berea ez dena besteei egiten utzi. Ezen eta, egitekoak nahasten delarik, nik nirea ez den lan bat eginen dut, eta ez dut ontsa eginen. Eta bertzeak nirea ere ez, eta hor indarrak ukatzen dizkiogu elkarri, eta oro har galdu ere bai. Zabaldu izan den plangintza horrek, guttienez, zuberotarrek garapena beren gain hartzen dutela frogatzeko balio izanen du, baita oro har, euskaldunok plangintza bat abiatu dugula eta bitartekoak jartzen ahal ditugu aitzina joateko.
M. ETXEBEST.
Baldin eta instituzioetako buruek eta hautetsiek horretan sinesten badute. Peiok erran duen bezala, politika eta ekonomia bereiztea gakoetako bat da. Baina, bestalde, bada hemen berezko arazo bat, Zuberoa ttipia dela, jende buru edo aitzindari gutti da. Ontsa da ekonomian eta politikan ari direnak bereiztea, hau da, politikan ari dena ekonomian ez dadin sar edo alderantziz, baina zaila da hori. Hain jende gutti izanik zaila da politikan eta ekonomian soilik aritzea, bietara lerratzen zara baitezpada.
P. OLHAGARAI.
Egia da. Zaila da, pertsonak ezin dira zuriak eta beltzak izan, baina ezta grisa izaten ahal. Behar dira lotu, jakina, baina bereizi ere bai. Erdiko zubiak behar dira, eta zubiak badaude. Aspalditik dago zubi bat eraikia, baina sobera jende da zubiaren gainean, bazterretan ez da aski. Nik hola ikusten dut. Ez dut erraiten zubia moztu behar denik, kasu.
M. ETXEBEST.
Bai, bada hori. Baina badakizu, azken hogei urteetan 1.000 lanpostu galdu ondotik, badira denetan sartu nahi dutenak, denetaz axolatu, normala den bezala. Badakizu untzia gurpilatzen delarik, denek nahi dute lema hartu nolabait.
Laborantza testuinguru honetan bizi da. Zein dira laborantzaren posibilitateak Zuberoan.
M. ETXEBEST.
Laborariek Zuberoako lurraldearen biziarazteko erronka handia dute. Zuberoan 1.000 bat langile dira lantegietan, beste 1.000 enplegu zerbitzuetan eta beste 1.000 laborantzan. Laborantza gehiena mendi laborantza da, eremu ttipiak dira, mendiondoan, ordoki gutti dago. Hazkuntza da -ardi edo behi haragia eta esnea- hemengo mozkina. Orain arte laborari gazteak beti plantatu dira laborantzan, ondoko eskualdetan bezala. Agian atxikiko dute, baina goiz edo beranduago gazteria hemendik joanen dela pentsu dut, nora ez dakit baina bertze norabait, eta laborari kopurua ttipituko da. Hemen aterabide bakarra dute mozkinen sor-markak azkartzea, bertze laborantza handiekin ez baitute bestenaz lehiatzen ahal. Horrek iraunaraziko du hemengo laborantza, baina noiz arte?
Hiru sektoreen artean oreka dago, beraz.
J.J. ETXEBERRI.
Bai, naski. Gure sailean bor-txatuak gara laborantza munduko egoerarekin konpontzera, laborariak ere gure bezeroak dira. Behi eroen gaitza edo ardien sukar aftosoa zabaltzen bada inkietatzen gara, gure merkatu poxi bat ere laborantzan baita. Gure sailan jendea eta lanpostuak atxiki nahi baditugu, bergauza nahi dugu laborantzan. Zaila ikusten dut inora joatea batek bertzea kontuan hartu gabe. Gogoeta egin behar dugu horretaz, denak loturik gara, denek elkar ezagutzen dugu, eta enpresen artean dauden haustura horiek gainditu eta laborantzan ari direnekiko lotura atxiki behar dugu. Laborantzan ari direnak produktibismora pusatuak izan dira, alabaina, hemengo laborantzaren ezaugarriengatik laborariak ezin izan dira horrelako mailetara iragan, eta sistema berriari atxikitzea ez da deliberatzen gauetik biharamunera. Ehun hektarea lur duzularik produkzioa aldatzen ahal duzu, baina hemen Zuberoan ez da horrela egiterik. Etxaldearen egitura kontuan hartu behar da, familiak atxikiak izan dira beren lur eremuan, lehen errespetua zen etxaldearendako, etxaldea kultura baten ondorengoa izan da. Gotainen bost laborari ari dira, antzina 40 bat ari izan zirelarik. Gibelatze bat izan da, zer egin behar den ez dakit, baina horren atxikitzeko ez da bortxazko hautu bat egiten ahal. Lehen etxeko gehiena -zaharrena- bor-txatua zen hautua egitea, oinordetza bat bazen, eta behar zen ahal bezala ondokoei iraganazi. Ordea, egun, enpresa bat antolatzen delarik ez da tradiziorik, eta honelako eskualde txiki batean horrek bere eragina ukan du industrian lotzeko tenorean.
P. OLHAGARAI.
Euskal Herriko laborantzari buruz beldur handia dut, bereziki Zuberoako eta Nafarroa Behereko mendiko laboran-tzaren egoeraz beldur naiz, Garazi eta Baigorri eskualdeko laborantzaz. Laborantza hauen diru sartze gehiena subentzioetatik heldu zaie laborariei, eta hori hemendik bizpairu urtera geldituko da. Erran nahi baita, egun laborantzaz bizi den jendeek behar bada bihar beren lanpostu horiek utzi beharko dituztela. Europako diru laguntzak apalduz joanen dira urtetik urtera, Euskal Herriarendako arrisku handia da hor. Laborantzaren eremu handiendako ez bezala, laguntzak ttipituz joan ahala arriskua izugarria izan daiteke hemengo laborariek aitzina egin dezaten. Neurri hauek eskuetan dutenek jakin behar dute laborantza saila arriskuan eta larritasun egoeran dela, laborari horiek bertze aktibitateetara biltzen lagun behar dituztela ohartu behar dira. Guttieneko errenta bat atxikitzeko bai laborantzan bai bertze aktibitatetan ari beharko dira. Bertze aktibitate hauek, konparazione, turismoaren bidez garatu daitezke, beste lantegien bidez. Hemengo laboran-tzak emeki-emeki bertze diru iturri osagarriak garatu behar ditu bere ondoan, bestenaz, diru laguntza gehiago gabe, bertan behera geldituko dira. Biharko ahulezia dugu hori. Michelek erraiten zuen lehen, kalitateko handiko mozkinak hemen egin behar direla eta horiek baliatu. Hemendik aterako diren mozkinek Euskal Herriaren izena eta sor-marka eraman behar dituzte, Zuberoaren sor-marka, kasurako. Paristarrek, madrildarrek edo bilbotarrek, konparazione, Zuberoako gasna bat erosteko karioa pagatzen badute ere, berezitasun bat duela jakin behar dute, kalitate bat duela eta prezioa ere berezia dela.
Zuberotarrek sentitzen duzue geroa zaila, lurralde ttipian zarete. Lelo bat zabaltzen ari da naski: gaixo zuberotarrak!
J. J. ETXEBERRI.
Uste dut hozka -ahamen edo mokadu- horiek jan ditugula zuberotarrek, beste eskualde baino ttipiago garen lelo hori (irriak). Egia, ez dugu zernahi gisetara hemengo laborantza sistema aldatzen ahal eta produktibismo handi batean sartu, Zuberoan ez da ahalik horren egiteko, ez da aterabiderik. Berdin Euskal Herriko laborantzan ia denetan, hemengo lurraldean ezin da tresneri handia erabili, ez bederen Frantziako edo Espainiako laborantza eremu handietan bezala. Laborantzan dauden aterabideak hertsiak dira, mozkin bereziak ekoiztu eta ondoko beste sos iturri bat xerkatu behar dira.
P. OLHAGARAI.
Batzuetan, batzuek zuberotarrei sinestarazi nahi diete indarra kanpotik jiten ahal zaiela -Jean Pierre Mirande kontseilaria hemen egon balitz hori erranen luke, naski- eta hori ez da egia, hori alimaleko gezur bat da. Hori ez da sinetsiarazi behar, sos laguntza ez da kanpotik jiten ahal, hots, ezin da lantegi bat sortu eta garapen ekonomikoa sustatu lekuko jendeek ez badute beren esku hartzen, laguntza jinen da kanpotik baldin hemengoek bere gain hartzen badute. Bakoitzak berea egin behar du bere lekuan eta bakoitzak bere indarra eta eremua lantzen baditu, jinen da laguntza kanpotik, interesa sortu da. Memento honetan Zuberoan ez da interesgarria lantegien kokatzea, ez du interesa sortzen inbertitzeko.
Ni itsasuarra naiz sortzez, eta nire lan arloan kanpotik heldu diren lantegiak Ipar Euskal Herrian kokatzeko ardura dut. Egun ezin diozu frantses bati, espainol bati edo alemaniar bati erran ez dela beharrezkoa lantegi bat autopistaren hegian kokatzea, posible dela Itsasun kokatzea, hau da, Baionatik hogei minutura. Ez dute aditu nahi ere Itsasun edo bertze nonbaitan kokatzen ahal dela. Itsasertzeko autopistaren ondoan nahi dute kokatu absolutuki. Hegoaldean berdin. Donostiarrek ez dute kontuan hartzen ere lantegi bat Urnietan kokatzen ahal dela, hogei minutura hiriburutik, hirian bertan nahi dute kokatu. Hori zailtasun handia da. Pentsa ezazu, Lapurdiko Itsasun kokatzea ezin onartua bada, nola onartarazi Maulen lantegi berri bat kokatzea. Industria eremuak hirien inguruan kokatu nahi dituzte eta halaxe kokatzen ari dira.
Ni itsasuarra naiz sortzez, eta nire lan arloan kanpotik heldu diren lantegiak Ipar Euskal Herrian kokatzeko ardura dut. Egun ezin diozu frantses bati, espainol bati edo alemaniar bati erran ez dela beharrezkoa lantegi bat autopistaren hegian kokatzea, posible dela Itsasun kokatzea, hau da, Baionatik hogei minutura. Ez dute aditu nahi ere Itsasun edo bertze nonbaitan kokatzen ahal dela. Itsasertzeko autopistaren ondoan nahi dute kokatu absolutuki. Hegoaldean berdin. Donostiarrek ez dute kontuan hartzen ere lantegi bat Urnietan kokatzen ahal dela, hogei minutura hiriburutik, hirian bertan nahi dute kokatu. Hori zailtasun handia da. Pentsa ezazu, Lapurdiko Itsasun kokatzea ezin onartua bada, nola onartarazi Maulen lantegi berri bat kokatzea. Industria eremuak hirien inguruan kokatu nahi dituzte eta halaxe kokatzen ari dira.
Ekonomiaren erakundeez ariko gara segidan. Zuberoako ekonomiaren kudeaketa Paueko Merkataritza Ganberatik Baionako Ganberara pasa zen 1990. urtean. Zer ekarri dio aldaketa honek Zuberoari?
M. ETXEBEST.
Zuberotarrek Paueko Merkatari-tza Ganbera utzi izan genuen Baionarat joateko, eta hori zuberotarren nahikari baten ondoren izan zen. Hemengo eragile sozioekonomikoek eskatu zuten aldaketa hori, baita entseiatu eta erdietsi ere. Lehen arrazoia izan zen, nagusia nire ustez, hemengo lantegiak ez zirela gehiago euskaldun gisara hartuak izaten Pauen. Aldi berean, ohartu ginen Paueko Merkataritza Ganberan Zuberoa ez zela beste eskualdekoak bezala ikusiak, ez zigutela batere kasurik egiten. Auzoan salda hobe delakoan joan gara Baionarat, onartua izan da aldaketa. Bidez urrunago izanik ere kultur giro bat bazen Baionan, elkartasun zerbait izaten ahal zela uste genuen, ez anaitasunarik halarik ere. Hartara joanez Baionako Merkataritza Ganberak lanpostu bat ezarri du hemen, hots, bere egoitza bat ireki du langile-arduradun batekin eta hurbiltasun bat ekarri die hemengo lantegiei. Zerbitzu hori egitura ttipi bat da, ez da produkzioa laguntzeko egitura bat. Lantegiei ez die bezero ez hornitzaile berririk ekartzen. Baionako Merkataritza Ganberatik zuberotarrak begiratuagoak gara hor nonbait.
Ofizialeen Ganberatik berdin?
J.J. ETXEBERRI.
Ofiziale nahiz dendetako jendearendako deszentralizazio gisako bat ikusi dugu. ODACEn ere indarren berritze bat eman da eta baikor baizik ez gara izaten ahal; aldaketa gisako bat ekarri du hemengo eskualdearendako. Duela 10 urte Ofizialeen Ganberan problema batzuk izan ziren, Baiona eta Pauen artetik baziren eli batzuk tiraka, bi mutur ziren nolazpait eta guk erran genuen ez genuela Paueko Ganberan gehiago izaterik. Beraz tirabira horiekin mozteko Baionan Ganbera bat ezartzea komeni zela proposatu genuen. 68 ofizialek Euskal Herriko Ofizialeen Ganberaren alde bozkatu genuen. Baionako Ofizialeen Ganbera tipia da, betiere Pauekoaren menpe nahi baduzu. Botereak beti tiratzen du handik. Gauza sinplea da funtsean, egitura tipi bat jarri da Baionan, 100 enpresen ardura izan ordez -Departamendu osoarendako, eman dezagun- bada orain, 40 enpresen ardura dute Baionan eta gaineratikoak Pauen. Gero CFAk daude (irakaskuntzan ofizioaz arduratzen diren zentroak). Eskola horietan 400 bat ikasle dira Baionan eta beste hainbertze Pauen.
P. OLHAGARAI.
Alta, uste dut ez dela tronpatu behar, hots, ez da sinetsiarazi behar egitura batek garapena egiten duela, guztiz sustatzen duela. Baionako Merkataritza Ganberak sustatu ote du hemengo garapena? Horixe da galdera. Ontsa, gaizki, aski ala guttiegi sustatu ote duen hemengo ekonomia. Garapena ez da gure gain, erran nahi baita, Baionako Merkataritza Ganberaren esku. Gure egitekoa garapen ekonomikoaren erabakiak hartzen dituztenen ondoan bitartekoak ezartzea da. Ditugun baliabide ekonomikoak eta ezagutza edo jakitate ahalak erabakiak hartzen dituztenen esku jartzea.
J.J. ETXEBERRI.
Ados, baina betiere enpresa kopuru baten arabera. Ipar Euskal Herri mailan gure sailan 350 ari dira.
P. OLHAGARAI.
Akort. Baina soizu! Hendaiak Zuberoak bezain biztanle du, Hendaian ez dugu sekula erabaki egitura berezi bat ezartzea. Merkataritza Ganberak kontuan hartzen du barnealdearen berezitasuna. Hartara ezarri ditugu lantegi berriak kokatzeko eremu berezi batzuk, ODACE egitura berezia laguntzen dugu, dirua ematen dugu, eta gure programaren barnean sartzen da. Ez dakit gero zer bilakatuko den plangintza, ni ez naiz behar den lekuan jarria balorazio baten ekartzeko. Lantegiei behar zaie galdetu ea bete behar diren beharrak betetzen ari ote diren.
J.J. ETXEBERRI.
Ez dakit zenbatek segitzen dituen Merkataritza edo Ofizialeen Ganberaren lanak Zuberoan? Zer nahi gisaz, jendeak usaia hartua du lekuko zerbi-tzuen bidez aritzeko eta lekuko zerbitzua baldin bada aiseago lotzen da lanari. ODACEk eta Merkataritza Ganberaren bulegoak zerbait ekarri du alde horretarik.
P. OLHAGARAI.
Gure kalkuluen arabera, joan den urtean, Merkataritza Ganberako nire lan taldearen eskutik 352 eskusartze burutu ditugu Zuberoan. Ez dakit anitz edo gutti denentz, ez baikara usatuak neurtzen. Egiazko neurriak ezagutzeko zerbitzu hori ukan dutenek erran beharko lukete, enpresek erran behar dute. Hori da egiazko neurria, eta ez dugu egiten.
Enpresen kudeatzailea den aldetik Michelek egin dezan horren balorazioa.
M. ETXEBEST.
Eskusartze aski egin den edo ez enpresa bakoitzari galdetu behar zaio. Ni kasu honetan politiko bezala mintzatuko naiz. Merkataritza Ganberaren lana nonahi sartzen da, egunerokoa da, telefono deiak, faxak. Eguneroko lana da zure enpresa auzoarekin ontsa jitea edo ez. Merkataritza Ganberaren lana giro bat atxikitzeko beharrezkoa da. Erraiten dutenez Baionako Merkataritza Ganbera da Frantziako dinamikoetariko bat, tresna bat da. Zer gehiago nahi duzu erraitea.
Gisa berean, hor dago ODACE, duela sei urte zutik ezarri dela erraiten da, baina ez da oraingo egitura arras berria. Orain hogei urte abiatu zen elkarte hori eta orain teknikari eta politiko gehiago sartu da. Azkenaldi honetan ODACE nahiz Merkataritza Ganberaren eskutik zein Herrien Erkidegoaren eskutik bide berri bati ekin zaio Zuberoako ekonomiaz axolatzeko, ez soilik ekonomiaz baizik eta Zuberoako azpiegituraz eta bere izaeraz axola-tzeko. Hori izan da Zuberoan usaia edo ohitura. Alabaina, egitura hauen inguruan badira jende multzoak, joera ezberdineko taldeak, hauen artean batzuk hobekiago moldatzen dira bertze batzuk baino. Halarik ere, zuberotarrak atxikiak dira oraingo lan molde eta ohiturei. ODACE plataforma bat da, hobekiago elkar ezagutzen dugu, bere bidez badakigu bakoitzak non ditugun gure indarrak eta gure flakeziak. Kostaldean, konparazione, ez dute hemen dugun ekonomia arazoa bera, baina ez dira hemen bezala biltzen ere. Hango lantegi buruek izenez eta entzutez ezagu-tzen dute elkar, baina ez dira lanerako edo lan-bazkarietarako hemen bezala biltzen. Hemen lanetik kanpo enpresariek parte hartzen dute bertze aktibitateetan, aisialdian, ostatuetan usu elkar ikusten dugu. Hartueman hori bizirik dago.
Gisa berean, hor dago ODACE, duela sei urte zutik ezarri dela erraiten da, baina ez da oraingo egitura arras berria. Orain hogei urte abiatu zen elkarte hori eta orain teknikari eta politiko gehiago sartu da. Azkenaldi honetan ODACE nahiz Merkataritza Ganberaren eskutik zein Herrien Erkidegoaren eskutik bide berri bati ekin zaio Zuberoako ekonomiaz axolatzeko, ez soilik ekonomiaz baizik eta Zuberoako azpiegituraz eta bere izaeraz axola-tzeko. Hori izan da Zuberoan usaia edo ohitura. Alabaina, egitura hauen inguruan badira jende multzoak, joera ezberdineko taldeak, hauen artean batzuk hobekiago moldatzen dira bertze batzuk baino. Halarik ere, zuberotarrak atxikiak dira oraingo lan molde eta ohiturei. ODACE plataforma bat da, hobekiago elkar ezagutzen dugu, bere bidez badakigu bakoitzak non ditugun gure indarrak eta gure flakeziak. Kostaldean, konparazione, ez dute hemen dugun ekonomia arazoa bera, baina ez dira hemen bezala biltzen ere. Hango lantegi buruek izenez eta entzutez ezagu-tzen dute elkar, baina ez dira lanerako edo lan-bazkarietarako hemen bezala biltzen. Hemen lanetik kanpo enpresariek parte hartzen dute bertze aktibitateetan, aisialdian, ostatuetan usu elkar ikusten dugu. Hartueman hori bizirik dago.
Enpresen lau mindegi daude Ipar Euskal Herrian. Ontsa lotzen dira hauek?
J.J. ETXEBERRI.
ODACEen esku diren mindegiak eta ikastaroak emeki-emeki ari dira garrantzia hartzen, erakunde honek talde lanetan aritzeko usaia ezarri du, haboroxeago oraino Herrien Erkidegoa sortuz gero. Leku baten hartzen ari da. Naski, Baionako Merkataritza Ganberatik garesti atzematen dute zeregin hau.
P. OLHAGARAI.
Ez, ez. Dependitzen du. Michelek erran bezala, ODACEk bi xede nagusi ditu. Batetik, ekonomiaren garapena, eta bestetik, Zuberoako lurraldetasunaren antolamendua. Biak, oro har, bata bertzeari lotuak daude, ziur. Ez dago lurralde antolaketarik ez baduzu ekonomia lotzen, eta ekonomiaren iturriak ere lurraldetasunaren antolaketan funtsezkoak dira. Beraz, arteka horretan ari da ODACE eta beharrezkoa da. Baina, horretarako buruzagi edo aitzindari espezializatuak ere behar dira. Hor bi jokabide daude, bat lurraldearen antolaketari buruzkoa da, azpiegituraz arduratu behar dena, eta bestea, ekonomiari buruzkoa da. Batzutan lotzen badira ere, beste batzutan arrunt ezberdinak dira. ODACE bezalako erakundeek funtsean beren egitekoa kokatzen jakin behar dute lehenbizi, ez da nahasketarik izan behar. Hartakotz, guk ekonomia gaiei laguntza orokorrak edota azpiegituraren antolakuntza gaiei loturiko laguntza ekonomikoak ematen ditugularik ezberdintzen jakin behar dela erraiten dugu. Gu ez gara azpiegituraren garapenean ari, hori bertze instituzio batzuen egitekoa da, Herriko Etxearenak, Herrien arteko Sindikatenak edota Kontseilu Nagusiaren egitekoak.
M. ETXEBEST.
Hemen berriz ere lehenagoko eragozpena ageri da. Zuberoan jende eskasa garela denetan engaiatzeko. Konparazione, Battitta Queheille Herrien Erkidegoaren buru da, Axuria kooperatibarena, Altzürükü herriko auzapeza ere bai. Hiri handietan politikoak politikoak dira, beren bizitza politikara emana dute, politika dute bizibidetzat. Hemen ez. Batti-tta Queheillek ikusten duelarik lantegi bat gaizki doala, Herrien Erkidegoaren presidentea den aldetik, konprenitu nahi du zergatia, baita enpresa bateko burua den aldetik ere. Ezin bereizte hori ez da komenigarria, neke da bereiztea norberaren egitekoak hemen.
P. OLHAGARAI.
Arrazoi duzu. Jende gutti zarete eta aginpide eta eskuduntza edo konpetentzia gutti ere bai. Egia da, ez da aise hemen egitura ekonomikoetan engaiatzeko hogeita hamar pertsona ezberdinak atzematea.
Eskolak eta enpresak ongi uztartzen al dira?
M. ETXEBEST.
Beti erraiten da ea lantegien aldeko ardura aski den, Lizeoaren eta entrepesen arteko hartuemanak onak diren, edota ea lantegietan aski lekua egiten ote zaien ikasleei. Badira harremanak eta prefosta hobe liteke gehiago izatea. Jendea ohartua da harreman badela hasteko, eta ez da gutti.
Ofizialeen eskola eta ofizialeen munduaren artean berriz?
J.J. ETXEBERRI.
Ofizialeen enpresek ez dakit eskolen interesa duten. Denbora gutti atzematen dugu gehiago parte hartzeko. Biziki zaila da ofizialeen mundu hori. Jendeak bere enpresa egin du eta ahal bezala bizi da, ez du inguruarekiko axola handirik. Bizpairu lagunekin ari da ofizialea. Elkarrekiko harremanetan badugu gure lehia, betiere elkarri ebasten diogu lana. Batzuk ez dira batere interesa tuak, bakoitza bere gisa ari da lanean. Irakaskuntzaren aldetik heldu behar duten ofiziale berriak oraino ez dira biziki ageri. Menturaz, hemendik laupabost urte barne bai, ofizioetan %30 bat eskas izanen delarik.
Ofizioen alorrean gazte gutti plantatzen da, bai langile bezala bai enpresa buru bezala. Jornaletan edo soldatetan gorabeherak izan dira eta ttipiak izanik, arrabaliatze bat atzeman nahi izan dugu bertze eskualdekiko. Orain ez gara bertzeak baino gibelagoa baino ez aitzinago ere, egitura aldetik eta tresnerian ez gara gibelagoa ere. Ofizialgintzan kalitatea bada, eta hemengo enpresek arrakasta badute.
Ofizioen alorrean gazte gutti plantatzen da, bai langile bezala bai enpresa buru bezala. Jornaletan edo soldatetan gorabeherak izan dira eta ttipiak izanik, arrabaliatze bat atzeman nahi izan dugu bertze eskualdekiko. Orain ez gara bertzeak baino gibelagoa baino ez aitzinago ere, egitura aldetik eta tresnerian ez gara gibelagoa ere. Ofizialgintzan kalitatea bada, eta hemengo enpresek arrakasta badute.
Azkenik, instituzioei buruz ariko gara. 1992an "Euskal Herria 2010 Lurralde Eskema" sortu zen. 1994an, Garapen Kontseiluaren eta Hautetsien Kontseiluaren elkarlanaren ondorioz "Antolaketa eta Garapen Eskema" eratu zen. Zer balorazio egiten duzue Garapen Eskema honi buruz Zuberoari dagokionez?
P. OLHAGARAI.
Garapen Kontseiluko idazkari gisa izan nintzelarik, Garapen Eskema antolatzean bereziki barnealdeari buruz gogoetatu genuen, eta partikularzki Nafarroa Beherea eta Zuberoa izan genituen gogoan. Jendetzaren kopurua hartu genuen kontuan, jakin baigenekien jende kopurua behitituko zela. Ipar Euskal Herriaren egoera atxikitzeko, bere izatea eta nortasuna barne, barnealdean diren hiriak gehiago hiritartu behar zirela ulertarazi eta onartarazi behar izan genituen. Donibane Garazi, Baigorri, Donapaleu, Maule eta Atharratze hiriak bilakatzea zen gure buruan, hots, hiri bezala funtziona dezaten. Hiri ttipi gisara segur, baina hiri gisara. Erran nahi baita, herri-hiri horietan zerbitzuak kokatu behar zirela genioen, baitezpada zela jendearendako zerbitzuak eta azpiegitura zabalak eratu eta garatzea. Hortik sortu ziren aipatu ditugun enpresen mindegiak, baita beste proiektu franko ere, zerbitzu publikorako etxeak deituak.
Horietan, Seguritate Soziala, ASSEDIC (Langabeziako bulegoak), eta lekuko zerbitzuak ezarriak izan dira. Lekuko jendeek hurbilenean ukan ditzaten zerbitzu publikoak. Jakin baitakigu ezen zerbitzu publiko horiek ez badira beren herrietan edo eskualdeetan ezartzen jendea emeki-emeki joanen dela hiri handietara. Hori erabaki zen eta Maulen eta Atharratzen abiatu ziren ekimen publiko horiek, baita Nafarroa Behereko aipatu hirietan ere bai. Hori oso inportantea izan da. Bada bertze gauza inportante bat ere. Ipar Euskal Herriaren geroa bakoitzaren egitekoari lotua dela eta bakoitza bertzeen proiektuei lo-tzen den heinaren araberakoa ere bai. Zuberoako bizitza Donapaleu eta Garaziko bizitzari, baita Baionakoari lotzea edo lotua egon dadin funtsezkoa da. Hartakotz sortu ziren proiektu hauek. Bestalde, guk aitzinatu genuen berriz ere piztu den autobidearen proiektua, Iruñea eta Iparraldea lotu behar dituena. Gure irudiko, halako azpiegitura egiten bada barnealdea berpiztuko da. Jendea mugituko da eta posibilitatea izanen da bai enpresak bai zerbitzuak, eta oro har, aktibitate ekonomikoak azkartzeko.
Horietan, Seguritate Soziala, ASSEDIC (Langabeziako bulegoak), eta lekuko zerbitzuak ezarriak izan dira. Lekuko jendeek hurbilenean ukan ditzaten zerbitzu publikoak. Jakin baitakigu ezen zerbitzu publiko horiek ez badira beren herrietan edo eskualdeetan ezartzen jendea emeki-emeki joanen dela hiri handietara. Hori erabaki zen eta Maulen eta Atharratzen abiatu ziren ekimen publiko horiek, baita Nafarroa Behereko aipatu hirietan ere bai. Hori oso inportantea izan da. Bada bertze gauza inportante bat ere. Ipar Euskal Herriaren geroa bakoitzaren egitekoari lotua dela eta bakoitza bertzeen proiektuei lo-tzen den heinaren araberakoa ere bai. Zuberoako bizitza Donapaleu eta Garaziko bizitzari, baita Baionakoari lotzea edo lotua egon dadin funtsezkoa da. Hartakotz sortu ziren proiektu hauek. Bestalde, guk aitzinatu genuen berriz ere piztu den autobidearen proiektua, Iruñea eta Iparraldea lotu behar dituena. Gure irudiko, halako azpiegitura egiten bada barnealdea berpiztuko da. Jendea mugituko da eta posibilitatea izanen da bai enpresak bai zerbitzuak, eta oro har, aktibitate ekonomikoak azkartzeko.
J.J. ETXEBERRI.
Edo jendea fiteago hemendik kanpo lekutzeko!
P. OLHAGARAI.
Ez dut uste, nik erraiten dut ezetz. Guhaurek onartzen dugu lan egitea etxetik 45 minutura. Nik ez dut hainbertze egiten, baina zuek biak ziur baietz. Gehiengoak onartzen dugu denbora hori bidean egitea. Baiona Iparraldeko bihotza dela erraiten da, eta Donapaleutik Baionara 45 minututan iristen gara. Baiona, Paue eta Iruñea lotuko dituen bide zabal bat egiten bada, zuberotarrak joan ahal izanen dira hiri hauetara noiznahi. Ipar Euskal Herriko biztanleen %82 bizi da gaur egun hirien inguruan, eta hemendik bost urtera %90 biziko da. Maule hiri eremu batean izanen da eta mauletarrak hiri eremu batean biziko dira. Konparazione, ez dugu beldur izan behar Iruñea, Baiona eta Orthez lotuko dituen bide zabal bat egiten bada.
Michel Intxauspek autobidea ez zela Garazitik pasako erran zuen eta Izaba, Zaraitzu eta Erronkari barne letorkeen bidea aipatu zuen; Otsagitik Larrainen barna alegia.
P. OLHAGARAI.
Ezin pentsatuzkoa da Larrainetik bide zabal bat pasaratzea, mendizalea naiz, ibili dut oinez Iruñetik honerainoko bidea. Iruñetik Aldudeko kaskoraino zaila bada bide bat egitea, Larrainen gaindi ezin pentsatuzko proiektua da. Kasu, ni ez naiz mintzo autobide baten proiektuaz, bide zabal batez ari naiz, ez dira gauza bera.
M. ETXEBEST.
Nik biziki garestia atzematen dut, Bortuetan barnean pasaraztea ezinezkoa ikusten dut. Ez dakit zer ekar dezakeen bide zabal batek, nire kalkuletatik landa dago zinez.
J.J. ETXEBERRI.
Ni bat nator Michelekin. Alta, Zuberoa eta Baiona lotuko lituzkeen bide on bat, bide zabal bat ongi ikusiko nuke.
Herrien Erkidegoa eratu zen iaz. Instituzio hau osatzen duten 35 herriek 100.000 liberako laguntza ekarri dute ekonomia sustatzeko. Nola baloratzen duzue ekimen hori?
M. ETXEBEST.
Ekonomia indartu nahi baldin bada, Herrien Erkidegoak ematen duen laguntza baino gehiago ekarri beharko da, ez da aski. Gainera, ez da ezin dutelako, ez dutelako nahi baino. Lantegi eta hautetsien artean bada haustura bat. Hautetsiek erraiten dute Zuberoa lagundua dela. Enpresa buruek diru gehiago biltzen ahal dela diogu. Eztabaida hor da, gu kexu gara. Ezinezko da ekonomiaren garapenaren alde ari direla erraitea diru hori emanik. Nik diru hori ezartzen dut nire lantegietan urtero garapena sustatzeko eta Zuberoako Herrien Erkidegoak hori baino ez? Gure lantegiak ez dira Zuberoako ekonomia eta bere azpiegiturak sustatzeko sortuak, Zuberoako garapenak Zuberoak bere gain hartu behar du
Herrien Erkidegoaren bitartez. Zer dira egun 100.000 edo 14.000 euro? Zuberoak profesionalen zergetatik 12 milioi libera altxatzen ditu urtero. Kopuru hori sakelaratzen du eta 100.000 libera baino ez ditu inbertitzen? Hautetsi nagusien aldetik ez da nahikaria nahikoa gure ekonomiaz axolatzeko, Zuberoako Herrien Erkidegoa eratu bada, ekonomiaz gehiago axolatu behar da. Zuberoako garapen orokorraren ardura ez da lantegien axola soilik, bakoitzak badu bere egitekoa ekonomiaren bultzatzeko. Hemengo lantegiek sua, enbeia eta indarra dituzte beren baitan, baina Zuberoako herriek ere bereganatu behar dute nahikari hori.
Herrien Erkidegoaren bitartez. Zer dira egun 100.000 edo 14.000 euro? Zuberoak profesionalen zergetatik 12 milioi libera altxatzen ditu urtero. Kopuru hori sakelaratzen du eta 100.000 libera baino ez ditu inbertitzen? Hautetsi nagusien aldetik ez da nahikaria nahikoa gure ekonomiaz axolatzeko, Zuberoako Herrien Erkidegoa eratu bada, ekonomiaz gehiago axolatu behar da. Zuberoako garapen orokorraren ardura ez da lantegien axola soilik, bakoitzak badu bere egitekoa ekonomiaren bultzatzeko. Hemengo lantegiek sua, enbeia eta indarra dituzte beren baitan, baina Zuberoako herriek ere bereganatu behar dute nahikari hori.
Nora begiratu behar du Zuberoako ekonomiak?
P. OLHAGARAI.
Ekonomiak ez du mugarik ez eremurik. Ekonomiak munduari so egin behar du. Zuberoako lantegiak lagundu behar ditugu munduko merkatuak hurbiletik ukitu ditzaten, ez da bertzerik. Mundura begiratu behar du nonahiko ekononomiak. Zuberoako ekonomiaren kasuan onartarazi behar dugu hemengo gauzak ez daitezen erabaki ez Baionan eta Pauen.
M. ETXEBEST.
Gauza bat dela ekonomia eta bertze bat azpiegitura gogoraraziz betiere.
P. OLHAGARAI.
Zuberotarrek ere badituzte beren aukerak. Lurralde antolaketari dagokionez izugarrizko aukerak dituzue. Zuberotarrak bai Baionarat bai Pauerat joan daitezke, eta biharko egunean Iruñerat. Hiru posibilitate agertzen zaizkie hemendik bost edo hamar urteko geroan. Eta ni nora joan naiteke Baionatik? Donostiarat, ez dago beste hauturik.
J.J. ETXEBERRI.
Nik ez dut hainbertze kilometro egiten ere, baina ez dut so egiten zein departamendu edo muga gainditu dudan lanera noalarik. Ekonomiak mugak gainditu ditu, baina bertze gauza bat dira sentimenduen mugak. Lekuko instituzioak ukan ditzagun beharrezkoak ikusten ditut. Gure ingurumena eta azpiegiturak ondu nahi baditugu lurralde bat behar dugu. Euskal Herriari kasu eman behar zaio, nire aldetik azkarki so egin behar zaio. Badakit Pauerat joaten naizela fiteago baina bihotzak Baionarat pusatzen nau azkarkiago, bada bihotzaren eta bizitzeko beharren mintzoa.
Paueko Kontseilu Nagusiak ba al du arrenkurarik Zuberoaren egoera ekonomikoaz?
M. ETXEBEST.
Paueko ekonomia sailak ez du batere ahalik. Pertsona bat dago izendatua eta bere lana betetzen du hor nonbait. Alabaina, Frantziako administrazioaren antolakuntzaren ahalak eskualdeak edo erregioak ditu. Akitaniako erregioaren esku dago ekonomiaren ardura.
P. OLHAGARAI.
Hori onarturik ere, Merkataritza Ganberako zuzendaritzak Ipar Euskal Herriko instituzio baten alde bozkatu zuela oroitarazi nahi nuke, bi aldiz gehiengo batek bozkatua izan da instituzioaren eskaera. Eta zuberotarrek galdera bera pausatu dute. Nahiz ekonomiak mugarik ez duen, Ipar Euskal Herriko ekonomiaz arduratzen direnek instituzio baten beharra ikusten dute, Pauetik aparte. Azpiegituren eraikitzeko erabakiak eta ekonomiari buruzkoak orobat Paueko boterearen esku daude. Baionako Merkataritza Ganberak Euskal Herriarendako departamendu bat beharrezko ikusten du, euskaldunok geure instituzioa ukan dezagun.
MAHAIKIDEAK
MAHAIKIDEAK
Michel Etxebest
Herrikoa-ko presidentea
Maulen sortua izanagatik (1961ean) Gotaineko Berruetan du jatorria. Ezkondua, alaba bat du. Laborantza ikasi zuen eta ardien hazkuntzan aritu zen eskola bukatzean. Laborantzatik enpresen kudeatzaile izatera iragan zen. Egun, lantegien kudeaketan ari den Artzainak enpresa-burua da. 10 lantegi eta 220 langileen lana kudeatzen ditu. Merkaritza Ganberan profesionalen ordezkaria, Herrikoa sozietatearen presidentea eta Mauleko Herriko Etxean hautetsi berria da.
Peio Olhagarai
Merkataritza Ganberako garapen zuzendaria
Lapurdiko Itsasu herrian sortua da 1958an. Ezkondua, bi semeren aita; Basusarrin bizi da. Akitania erregioko kooperatiben garapen zuzendaria izan zen hamalau urtez. 1989an Lanberri izeneko enpresen inkubagailuaren sortzailea, 1992an abiatu zen "Euskal Herria 2010 Lurralde Eskema"ren ondorioz eratu zen Garapen Eskemaren eragilea eta Garapen Kontseiluaren lehen idazkari orokorra izan da. Baionako Merkataritza Ganberako garapenerako zuzendaria da gaur egun.
Jean-Jakes Etxeberri
Ofizialeak elkarteko presidentea
Maulen sortua da 1958an. Ezkondua, bi seme-alaben aita. Aitari ikasi zion hargintza ofizioa eta horretan ari da egun. Etxeberri izeneko lantegia kudeatzen du Urdiñarbe herrian -Mauletik hamar minutura-. Eraikintzan edota etxegintzan ari den 13 langileko enpresa du bere kargu. Bere lanerako lemak honela dio: "Harritik etxea etxetik bizia". Ipar Euskal Herriko ofizialeen alde borrokatu ondoren, Baionako Ofizialeen Ganbera ordezkatua den Ofizialeak elkartearen presidentea da.
HATS BERRI BAT ZUBEROARENTZAT
Urte honetan, erakunde juridiko eta politiko berri batek -"Xiberoa" deitu den Zuberoako Herrien Elkargoak- biltzen ditu Maule eta Atharratzeko kantonamenduetan dauden 35 udalerriak. Ekonomiaren garapena eta lurraldearen deigarritasuna indartzea ditu jomuga nagusiak. Lanabes berri horrekin, politika oldartsu baten antolatzeko bideak hartu nahi ditu Zuberoak, ibarrari oldar berri bat emateko eta demografiaren beherapena oztopatu ahal izateko.
Natura, kultura eta teknologiak: postaletik haruntz.
Euskal Herriaren baitan, Zuberoak toki berezia dauka maiz; zor dio handizki kulturaren eta baserri munduko ohiduren indarrari, baita natur gune batzuen famari, haietan Holtzarte, Uhaitxarre, Kakuetako sakanei edo Orhi gainari eta Arbailako mendi multzoari. Baina, lurralde zaindua denaren irudi merezitako horri eutsi nahi badio Zuberoak, beste kartarik ere badauka prestik.
Luzaz espartinaren menpeko zegoen hemengo industria, baina azken hogei urteotan, birmoldaketa neketsu bat egin behar izan du. Zenbait ehun enplegu galdu dira krisialdi horretan, beste batzuk arriskupean daude gaur, baina orokorki, dibertsifikatzen hasia da hemengo industria. Zuberoan dagoeneko sustraiturik dago lantegi ttipi-ertainekoen sare bat berrizalea, teknika xorrotxenak eskatzen dituzten borontetan oldartsu.
Esportazioari zinez idekiak dira lantegi batzuk; adibidez Etche Sécurité (segurtasun-oinekoak, industria kimikorako hornidurak...), Tissages du Saison (mekanika, aeronautika), ELB (poliesterrak), (EMAS (elastometrak): elkarlana eta garapena bultzatzeko ahalemn handiak eskaintzen dituzte.
Halaber, garatzen ari da nekazaritzako janariena, Zuberoako (edo Xiberoko) lurralde bikainaren ekoizkin onenak ongi baliatuz. Horietan ardi gasna, axuri ttipia, kontserbategiak, Zamalzain izeneko patxarana, Eztigar sagardoa edo Akerbeltz garagardoa, Basaburuan egina izen horretako garagardotegian.
Ekonomiako sail indartsua da ofizialen mundua. Eraikuntzako lantegi andana bat dago, Akitania eskualde guzira hedatzen ari dena gaur ekintzetan, bere lanaren maila ezagutarazi esker.
Berrikuntzako ahalmen handia badago halaber Zuberoako erakaskuntza sarean. Institutu politeknikoak bere mikroteknika sailarekin azken lau urteotan Akitaniako berrikuntza saria irabazi du, Campo institutu profesionalak Erteuroparekiko harremanak garatzen ditu, eta abar. Aipatru beharra da halaber Berrogaine-Laruntze eta Mendikotako Laborantza ikastetxe sarea. Lantegi mindegiak egitasmo ekarle batzuk biltzen ditu, bereziki enpresenganako zerbitzuen alorrean: informatika, NTIC, formakuntza.
Ber denboran antolatu dira Herrien Elkargoa eta orain kudeatzen duen egitasmoa, Zuberoaren garapen xedea.
Bultza eta sostengatu
Egitasmo hori bete nahi dugu hamar urtez, hil ala biziko arrazoi batengatik: demografiaren beherapenari aurre egiteko. Eiki, aurreikusirik zegoen 2010 urterako bi mila biztanle galduko zituela Zuberoak (%14), baita zahartuz joanen zela jendetza, eta horrela, 2010ean, hogei urtez azpiko ehun gazterik ez zuela edukiko Atharratzeko kantonamenduak.
Aurreikuspen horiek direla-eta, industriaren birmoldatzeko lan astun bat hasi dute Herrien Elkargoak eta ODACE delakoak (tokiko ekonomiaren garapenaz arduratzen den erakundea). Lan horren jomuga: ondoko hamar urteetan 600 enplegu berriren sortzea.
Beraz, aurtendanik Herrien Elkargoak lantegi guneak antolatzeari ekingo dio, enpresentzako eraikinen politika jarraituko du eta beste partaide anitzekin, fondo bat eratuko du lantegien laguntzeko dirua mailegatuz bermerik gabe. Halaber, enplegu bilarien sostengatzea eta lurraldearen aldeko promozioa, biztanleenganako harrera eta bizimoduaren hobekuntza, baita lantegiak honera biltzerko lana emendatuko ditu. Ikuspegi horretan, Zuberoa sartu behar dugu bide handi sare batean, aterabide nagusi bat da hori gure ibarrarentzat.
Milioi andana bat kostako da egitarau orokorra, korapilatsua da, eta partaideei etengabe buruan sartu behar zaie industrian etorkizun bat eduki dezakeela Zuberoa bezala mendi artean dagoen ibat ttipi batean, eta lantegi berriei aukera ekonomikoa eskaini ditzakeela bizi gune zoragarri batean. Herrien Elkargoari dagokion erronka da.
Natura, kultura eta teknologiak: postaletik haruntz.
Euskal Herriaren baitan, Zuberoak toki berezia dauka maiz; zor dio handizki kulturaren eta baserri munduko ohiduren indarrari, baita natur gune batzuen famari, haietan Holtzarte, Uhaitxarre, Kakuetako sakanei edo Orhi gainari eta Arbailako mendi multzoari. Baina, lurralde zaindua denaren irudi merezitako horri eutsi nahi badio Zuberoak, beste kartarik ere badauka prestik.
Luzaz espartinaren menpeko zegoen hemengo industria, baina azken hogei urteotan, birmoldaketa neketsu bat egin behar izan du. Zenbait ehun enplegu galdu dira krisialdi horretan, beste batzuk arriskupean daude gaur, baina orokorki, dibertsifikatzen hasia da hemengo industria. Zuberoan dagoeneko sustraiturik dago lantegi ttipi-ertainekoen sare bat berrizalea, teknika xorrotxenak eskatzen dituzten borontetan oldartsu.
Esportazioari zinez idekiak dira lantegi batzuk; adibidez Etche Sécurité (segurtasun-oinekoak, industria kimikorako hornidurak...), Tissages du Saison (mekanika, aeronautika), ELB (poliesterrak), (EMAS (elastometrak): elkarlana eta garapena bultzatzeko ahalemn handiak eskaintzen dituzte.
Halaber, garatzen ari da nekazaritzako janariena, Zuberoako (edo Xiberoko) lurralde bikainaren ekoizkin onenak ongi baliatuz. Horietan ardi gasna, axuri ttipia, kontserbategiak, Zamalzain izeneko patxarana, Eztigar sagardoa edo Akerbeltz garagardoa, Basaburuan egina izen horretako garagardotegian.
Ekonomiako sail indartsua da ofizialen mundua. Eraikuntzako lantegi andana bat dago, Akitania eskualde guzira hedatzen ari dena gaur ekintzetan, bere lanaren maila ezagutarazi esker.
Berrikuntzako ahalmen handia badago halaber Zuberoako erakaskuntza sarean. Institutu politeknikoak bere mikroteknika sailarekin azken lau urteotan Akitaniako berrikuntza saria irabazi du, Campo institutu profesionalak Erteuroparekiko harremanak garatzen ditu, eta abar. Aipatru beharra da halaber Berrogaine-Laruntze eta Mendikotako Laborantza ikastetxe sarea. Lantegi mindegiak egitasmo ekarle batzuk biltzen ditu, bereziki enpresenganako zerbitzuen alorrean: informatika, NTIC, formakuntza.
Ber denboran antolatu dira Herrien Elkargoa eta orain kudeatzen duen egitasmoa, Zuberoaren garapen xedea.
Bultza eta sostengatu
Egitasmo hori bete nahi dugu hamar urtez, hil ala biziko arrazoi batengatik: demografiaren beherapenari aurre egiteko. Eiki, aurreikusirik zegoen 2010 urterako bi mila biztanle galduko zituela Zuberoak (%14), baita zahartuz joanen zela jendetza, eta horrela, 2010ean, hogei urtez azpiko ehun gazterik ez zuela edukiko Atharratzeko kantonamenduak.
Aurreikuspen horiek direla-eta, industriaren birmoldatzeko lan astun bat hasi dute Herrien Elkargoak eta ODACE delakoak (tokiko ekonomiaren garapenaz arduratzen den erakundea). Lan horren jomuga: ondoko hamar urteetan 600 enplegu berriren sortzea.
Beraz, aurtendanik Herrien Elkargoak lantegi guneak antolatzeari ekingo dio, enpresentzako eraikinen politika jarraituko du eta beste partaide anitzekin, fondo bat eratuko du lantegien laguntzeko dirua mailegatuz bermerik gabe. Halaber, enplegu bilarien sostengatzea eta lurraldearen aldeko promozioa, biztanleenganako harrera eta bizimoduaren hobekuntza, baita lantegiak honera biltzerko lana emendatuko ditu. Ikuspegi horretan, Zuberoa sartu behar dugu bide handi sare batean, aterabide nagusi bat da hori gure ibarrarentzat.
Milioi andana bat kostako da egitarau orokorra, korapilatsua da, eta partaideei etengabe buruan sartu behar zaie industrian etorkizun bat eduki dezakeela Zuberoa bezala mendi artean dagoen ibat ttipi batean, eta lantegi berriei aukera ekonomikoa eskaini ditzakeela bizi gune zoragarri batean. Herrien Elkargoari dagokion erronka da.
ELKARREKIN!
Hona gaurko enpleguaren bilakaera zapatagintzan:
-1977an: 1513 lanpostu.
-2000an: 220 lanpostu.
Beraz, 1300 lanpostu galdu dira sail horretan 23 urtez, baita lantegi asko (Biga, Figeco, Recalt, eta abar...).
Duela urtebete, Xiberoko Herrien Elkargoak egitasmotzat hartu zuen "industriako 600 lanpostu Xiberoan 10 urtez" lema. Xede zinez deigarria da, baina kontuz ibili behar da hor, tokiko ekonomiaren beherapeneaz arrazoi osoz kezkatuak dauden zuberotarrak ez ametsez ilusitzeko. Gobernu ezberdinek eginiko politikaren ondorioa da benetan oraiko egoera.
Gaur sekula baino gehiago elkarrekin lan egin behar da, logika ezkor bat norabidez aldatzeko, ezen logika horren arabera, desagertu beharra litzateke hemengo zapatagintza.
Inportazioak neurriz egin behar dira eta legez mugatu: Zuberoan enpleguaren atxikitzeko eta garatzeko, derrigorrezko baldintza da hau.
Deslokalizatzeen eta gehiegizko inportazioen aurka, legegai batzuk aurkeztu zituen PCFko taldeak Diputatuen Biltzarrean eta PSkoak Senatuan, baina hauspean utziak izan ziren. Ordu luke handik atera ditzaten.
Inportazioen serioski mugatzea bide bakarra da:
- Nekezian dagoen Etchandy enpresaren salbatzeko.
- Ekintza oldartsu baten ahalbidetzeko, horri esker bizi daitezen Maule eta Zuberoa.
- 200 enplegu berriren ahalbidetzeko Maulen.
Sekula baino gehiago, lanari lotu behar dugu, proposamen batzuen egiteko eta maila gorenera helarazteko, horien aldeko sostengu zabalena lortu ondoren.
Elkarrekin! Lema honekin konpreniaraziko dugu bizi nahi duela Zuberoa.
-1977an: 1513 lanpostu.
-2000an: 220 lanpostu.
Beraz, 1300 lanpostu galdu dira sail horretan 23 urtez, baita lantegi asko (Biga, Figeco, Recalt, eta abar...).
Duela urtebete, Xiberoko Herrien Elkargoak egitasmotzat hartu zuen "industriako 600 lanpostu Xiberoan 10 urtez" lema. Xede zinez deigarria da, baina kontuz ibili behar da hor, tokiko ekonomiaren beherapeneaz arrazoi osoz kezkatuak dauden zuberotarrak ez ametsez ilusitzeko. Gobernu ezberdinek eginiko politikaren ondorioa da benetan oraiko egoera.
Gaur sekula baino gehiago elkarrekin lan egin behar da, logika ezkor bat norabidez aldatzeko, ezen logika horren arabera, desagertu beharra litzateke hemengo zapatagintza.
Inportazioak neurriz egin behar dira eta legez mugatu: Zuberoan enpleguaren atxikitzeko eta garatzeko, derrigorrezko baldintza da hau.
Deslokalizatzeen eta gehiegizko inportazioen aurka, legegai batzuk aurkeztu zituen PCFko taldeak Diputatuen Biltzarrean eta PSkoak Senatuan, baina hauspean utziak izan ziren. Ordu luke handik atera ditzaten.
Inportazioen serioski mugatzea bide bakarra da:
- Nekezian dagoen Etchandy enpresaren salbatzeko.
- Ekintza oldartsu baten ahalbidetzeko, horri esker bizi daitezen Maule eta Zuberoa.
- 200 enplegu berriren ahalbidetzeko Maulen.
Sekula baino gehiago, lanari lotu behar dugu, proposamen batzuen egiteko eta maila gorenera helarazteko, horien aldeko sostengu zabalena lortu ondoren.
Elkarrekin! Lema honekin konpreniaraziko dugu bizi nahi duela Zuberoa.
ZUBEROAKO INDUSTRIAREN BIRMOLDAKETA PLANA
Zuberoako Herrien Elkargoak eskaturik, sei hileko lana egin du SODIE etxeak, 2000ko abuztutik 2001eko otsailera. Estatuak, Eskualdeko Biltzarrak, Kontseiluko orokorrak eta Zuberoako Herrien Elkargoak ordainduriko lan horrek hona zer eman duen:
- Zuberoako industriaren azterketa bat, ibarreko 40 lantegi handietan oinarritua.
- Hamar urtez 400 enpleguaren sortzeko xedea bete daitekeelakoaren baieztapena.
- Horretarako estrategia baten proposamena, sei urteko egitarau batekin.
Ikerketaren ondorio nagusiaren puntu baikorrak
- Lantegien herenak badauzka garatzeko egitasmoak (barneko hazkundea, kanpoko hazkundea, sorkuntza, hurbilketa geografikoa...) eta horrela sor daitezke 185 lanpostu hiru urtez.
- 40 lantegi horietan dagoen industria klasikotik at, Zuberoan badaude beste lantegi batzuk industriaren eta ofiziale sailaren, turismoaren, edo lantegienganako zerbitzuen mugan, eta lanpostu berririk ekar dezakete ondoko urteetan.
- Eratzen ari da lurralde antolaketa, bai politika mailan (Herrien Elkargoaz), bai ekonomia mailan (industriaren elkarteaz, ODACE erakundeaz).
Puntu ahulak:
- Nahiz ongi dibertsifikatzen hasia den industria, mehatxupean daude ohiko lantegietan iraun duten berrehun enplegu (espartinan, zapatagintzan).
- oso urria da lantegien sorkuntza, lantegi mindegiak hartzen duen eremu eskasa lekuko.
- Eremu eta eraikin guttiegi eskaintzen zaizkie Zuberoan lantegi berriei.
SODIEren proposamenak. Orientabide estrategikoak bi ardatzekoak dira:
1/ Lantegiei buruzko ekintza, barneko hazkundea:
- Badauden lantegien garapena: estrategiak sareka (laborantzako janariak, zapatagintza, zur eta eraikuntza, kautxu eta plastikoak, mekanika eta burdigintza, ehunak, enpresenganako zerbitzuak, turismoa).
2/ Sorkuntzaberriak, kanpoko hazkundea:
- Barneko ahalmenek bideraturiko prospekzioa, SODIEren sare estatalei esker (baita nazioartekoari esker).
- Komertzialdegiak tokian hasiriko ekimenak lagundu honako jomugak dituela: barneko hazkundea, 360 lanpostu sei urtez. Kanpoko hazkundea, 90 lanpostu sei urtez. Sorkuntza berriak, lauzpabost lantegi urtero, horietarik bat edo bi lantegi mindegian.
3/ Lantegien ingurumenaren aldeko lana. Lurra emeki-emeki menderatu behar lukete instituzioek.
- Epe laburrean: 6,3 hektareako bi eremu salgai behar litezke, baita hutsik dauden guneak eta eraikinak banaka menderatu.
- Ertaineko epean: gune batzuk erosi (lauzpabost hektarea), pixkanaka baliatzeko.
- Epe ertain-luzean: hamar bat hektareako gune estrategiko bat erosi, kanpoko lantegi batzuen erakargarri.
Eraikinak bestalde: eraikinez hornitzeko Euskal Herriko SEM bati lotu, bi gisatara ekiteko: Eraikin bat prestik eduki eta aldian aldikoa egiteko.
Ekintza plana: bost palanka dauzka:
- SODIEko norbait liberatu Zuberoan, ODACE erakundeari lotu, honen meneko lan egin dezan, SODIEren "back-office" delakoa ekarriz (egitasmoen azterketa, prospekzioa), baita horren helbide zerrenda.
- Diru fondo bat sortu Zuberoaren zerbitzuko, berme gabeko maileguen eskaintzeko lantegiei, badaudenei baita sortu gaieei (asko dira fondo horren abantailak: berme gabeko maileguak egiten ahalko dira, egitasmoak bideratzen hasi ordutik -fondoaren kudeaketari esker, enpresetan errazkiago sartzen ahalko da SODIE delakoa- aholkulariak (SODIE sozietatekoak) bere gain hartuko du arriskua beste diru ekarleen aurrean; bankuen aurrean, adibidez.
- Euskal Herrian sortzen ari den SEM inmobiliaria delakoari lotuz, lantegiek behar dituzten eraikinen inguruko arazo ezberdinei erantzuten ahalko du Zuberoak, horren Herrien Elkargoak erosiko dituen guneak osotuz.
- Enplegu arazoei beren eskualde ezberdinetatik helduko zaie. Lantegien langile beharruneak izartuz (lanpostu bakoitzerako gaitasunak finkatuz) eta partaide guziei ezagutzera emanez. Langile gaiak bilatu lanpostuen edukia ezagutaraziz fitxa bidez, SODIEko sare berezien bitartez. Langileen formakuntza beharrak ezagutu eta partaide pribatu ala publikoei helarazi. Lan bila dabiltzan bikoteak lagundu.
- Hiru jarraipen batzorde antolatu: instituzietako partaideak bilduko dituen batzorde gidaria (tokiko hautetsiak, Estatua, Akitaniako eskualdea, Departamenduko komertzialdegia, diru ekarleak...). Enpresen batzordea, lantegien egitasmoez eta enplegu arazoez besteen argitzailea (gai horri dagokiola, DDTEFP, ANPE eta "Mission locale" delakoan parte hartuz. Mailegutako batzordea, diru ekarleak bilduko dituena (eta bereziki Zuberoarentzako fondoan zuzenka partehartzaileak).
Finantziazko ondorioak:
- Zergaz kanpo, honakoak dira kostuak lehen urtean. Zuberoaren aldeko fondoan 3 milioi libera (75 milioi pezeta). SODIE eta ODACE erakundeen lanerako miloi 1,4 miloi libera (37 milioi pezeta). Lurra eta eraikinak erosteko eta berauek antolatzeko, hala nola inmobiliarioan (Euskal Herriko SEM delakoan parte hartuz) miloi erdi bat libera (12,5 milioi pezeta).
Sei urterako kostuak berriz, honako hauek. Zuberoaren aldeko fondoa finantziatzeko 10 miloi libera (250 milioi pezeta). Amatatzean birmoldaturik, dirua ekarleengana itzuliko da fondoa. Galtzapen tasa %15-20koa delarik. SODIEn eta ODACEn lanerako 8,4 milioi libera (212,5 milioi pezeta) eta aipatuko hirugarren sailerako 3 milioi libera (75 milioi pezeta).
- Zuberoako industriaren azterketa bat, ibarreko 40 lantegi handietan oinarritua.
- Hamar urtez 400 enpleguaren sortzeko xedea bete daitekeelakoaren baieztapena.
- Horretarako estrategia baten proposamena, sei urteko egitarau batekin.
Ikerketaren ondorio nagusiaren puntu baikorrak
- Lantegien herenak badauzka garatzeko egitasmoak (barneko hazkundea, kanpoko hazkundea, sorkuntza, hurbilketa geografikoa...) eta horrela sor daitezke 185 lanpostu hiru urtez.
- 40 lantegi horietan dagoen industria klasikotik at, Zuberoan badaude beste lantegi batzuk industriaren eta ofiziale sailaren, turismoaren, edo lantegienganako zerbitzuen mugan, eta lanpostu berririk ekar dezakete ondoko urteetan.
- Eratzen ari da lurralde antolaketa, bai politika mailan (Herrien Elkargoaz), bai ekonomia mailan (industriaren elkarteaz, ODACE erakundeaz).
Puntu ahulak:
- Nahiz ongi dibertsifikatzen hasia den industria, mehatxupean daude ohiko lantegietan iraun duten berrehun enplegu (espartinan, zapatagintzan).
- oso urria da lantegien sorkuntza, lantegi mindegiak hartzen duen eremu eskasa lekuko.
- Eremu eta eraikin guttiegi eskaintzen zaizkie Zuberoan lantegi berriei.
SODIEren proposamenak. Orientabide estrategikoak bi ardatzekoak dira:
1/ Lantegiei buruzko ekintza, barneko hazkundea:
- Badauden lantegien garapena: estrategiak sareka (laborantzako janariak, zapatagintza, zur eta eraikuntza, kautxu eta plastikoak, mekanika eta burdigintza, ehunak, enpresenganako zerbitzuak, turismoa).
2/ Sorkuntzaberriak, kanpoko hazkundea:
- Barneko ahalmenek bideraturiko prospekzioa, SODIEren sare estatalei esker (baita nazioartekoari esker).
- Komertzialdegiak tokian hasiriko ekimenak lagundu honako jomugak dituela: barneko hazkundea, 360 lanpostu sei urtez. Kanpoko hazkundea, 90 lanpostu sei urtez. Sorkuntza berriak, lauzpabost lantegi urtero, horietarik bat edo bi lantegi mindegian.
3/ Lantegien ingurumenaren aldeko lana. Lurra emeki-emeki menderatu behar lukete instituzioek.
- Epe laburrean: 6,3 hektareako bi eremu salgai behar litezke, baita hutsik dauden guneak eta eraikinak banaka menderatu.
- Ertaineko epean: gune batzuk erosi (lauzpabost hektarea), pixkanaka baliatzeko.
- Epe ertain-luzean: hamar bat hektareako gune estrategiko bat erosi, kanpoko lantegi batzuen erakargarri.
Eraikinak bestalde: eraikinez hornitzeko Euskal Herriko SEM bati lotu, bi gisatara ekiteko: Eraikin bat prestik eduki eta aldian aldikoa egiteko.
Ekintza plana: bost palanka dauzka:
- SODIEko norbait liberatu Zuberoan, ODACE erakundeari lotu, honen meneko lan egin dezan, SODIEren "back-office" delakoa ekarriz (egitasmoen azterketa, prospekzioa), baita horren helbide zerrenda.
- Diru fondo bat sortu Zuberoaren zerbitzuko, berme gabeko maileguen eskaintzeko lantegiei, badaudenei baita sortu gaieei (asko dira fondo horren abantailak: berme gabeko maileguak egiten ahalko dira, egitasmoak bideratzen hasi ordutik -fondoaren kudeaketari esker, enpresetan errazkiago sartzen ahalko da SODIE delakoa- aholkulariak (SODIE sozietatekoak) bere gain hartuko du arriskua beste diru ekarleen aurrean; bankuen aurrean, adibidez.
- Euskal Herrian sortzen ari den SEM inmobiliaria delakoari lotuz, lantegiek behar dituzten eraikinen inguruko arazo ezberdinei erantzuten ahalko du Zuberoak, horren Herrien Elkargoak erosiko dituen guneak osotuz.
- Enplegu arazoei beren eskualde ezberdinetatik helduko zaie. Lantegien langile beharruneak izartuz (lanpostu bakoitzerako gaitasunak finkatuz) eta partaide guziei ezagutzera emanez. Langile gaiak bilatu lanpostuen edukia ezagutaraziz fitxa bidez, SODIEko sare berezien bitartez. Langileen formakuntza beharrak ezagutu eta partaide pribatu ala publikoei helarazi. Lan bila dabiltzan bikoteak lagundu.
- Hiru jarraipen batzorde antolatu: instituzietako partaideak bilduko dituen batzorde gidaria (tokiko hautetsiak, Estatua, Akitaniako eskualdea, Departamenduko komertzialdegia, diru ekarleak...). Enpresen batzordea, lantegien egitasmoez eta enplegu arazoez besteen argitzailea (gai horri dagokiola, DDTEFP, ANPE eta "Mission locale" delakoan parte hartuz. Mailegutako batzordea, diru ekarleak bilduko dituena (eta bereziki Zuberoarentzako fondoan zuzenka partehartzaileak).
Finantziazko ondorioak:
- Zergaz kanpo, honakoak dira kostuak lehen urtean. Zuberoaren aldeko fondoan 3 milioi libera (75 milioi pezeta). SODIE eta ODACE erakundeen lanerako miloi 1,4 miloi libera (37 milioi pezeta). Lurra eta eraikinak erosteko eta berauek antolatzeko, hala nola inmobiliarioan (Euskal Herriko SEM delakoan parte hartuz) miloi erdi bat libera (12,5 milioi pezeta).
Sei urterako kostuak berriz, honako hauek. Zuberoaren aldeko fondoa finantziatzeko 10 miloi libera (250 milioi pezeta). Amatatzean birmoldaturik, dirua ekarleengana itzuliko da fondoa. Galtzapen tasa %15-20koa delarik. SODIEn eta ODACEn lanerako 8,4 milioi libera (212,5 milioi pezeta) eta aipatuko hirugarren sailerako 3 milioi libera (75 milioi pezeta).
ZER LITZATEKE ZUBEROA LABORANTZARIK GABE?
Laborantza, beti izan da, Zuberoan, lan sailetan handienetatik bat. Gaur egun, nahiz gero eta guttiago izan laborariak, hiru lanpostuetatik bat laborantzatik dator, beste biak izanda industria, ofizialegintza eta salerosketari lotuta bata eta zerbitzuetan kokatua bestea.
Bi eskualdetan zatitzen da laborantza Zuberoan.
1) Eskualde bat, mendi eta bortuetatik hurbil dena, horko eremuak direlarik, edo oso ttipiak edo oso zailak tresneekilan lantzeko. Honetan, jarduera da gehienik ardi esnea eta haragitako behia. Eskualde hori, uda partean, behartuta dago mendien edo bortuen erabiltzea, bere ardi eta behien alagairako, neguarentzako belarrak egiteko moduan etxaldeko eremuetan. Duela urte gutti oraino, laborari askok ardi esnea gasnatzen zuten euren ola edo artzain txaboletan. Erran gabe doa, gaur ere, diru iturri garbi bat izaiten ahal litzatekeela mozkin hori, baina, zori-txarrez, Zuberoan beste tokietan bezala, jende guttiago da laborari etxetan eta ezin da egin gasna bortuetan eta belarra etxetan, denboran berean.
2) Beste eskualdea, eremu zabalagoz egina dena, kokatzen da gehienik Mauletik Donapaleurat buruz edo Mauletik Biarnorat buruz. Horko ekoizkina da gehiago behia, haragitakoa edo esnaduna eta alor lana, artoarekin edo beste. Laborantza hau askoz handiagoa da, tresneria ugariagokoa ere, "emankorragoa" eta, nonbait, Zuberoako ohiko laborantzatik baztertua dena, gehienen kasuan behintzat.
Ardia, Zuberoako mozkin handiena, haragitako behiarekin
Aspaldi bada Zuberoan ardiak daudela. Haatik, azken 50 urtetan da handizki garatu ardi esne egitea. Lehen, ardi hazkuntza egiten zen, bereziki bere ilearentzako. Hemengo laborari ainitzen ahotik entzuten da oraino, lehenago, mutila edo morroia ardi ile sariarekin pagatzen zela.
Duela nonbait 30 urte nabarmen garatu zen Zuberoan baita Nafarroa Beherean eta Lapurdi barnealdean ere, ardi esne egitea. Propaganda handi bat lagun, enpresak sartu ziren eta gure kasuan, Maulen, "Fromagerie des Chaumes" deitutako gasnategi industriala. Honelako sozietateek, handizki baliatzen dute Euskal Herriaren irudia, hots, mendia, pilota, dantza... euren gasna saltzeko eta honi - nola ez ? - "Le fromage basque" deitzen diote. Zoritzarrez baina, inork ezin du kontrolatu "fromage basque" delako hori Euskal Herriko ardi esnearekin egina denez. Are gehiago, azken urteotan, enpresa horiek beraiek aitortu egin dute beste departamendu eta beste eskualde batzuetatik sarrarazten dutela ardi esnea.
Kanpoko esnea edo kanpoko ardia
Beste borroka handi bat dago gaur egun Zuberoan bereziki, nahiz eta iparraldeko beste bi probintziak ere ukituta dauden. Beste sailetan gertatu egin den edo gertatzen ari den bezala, etorkizunari begira ardi esne merkatuak garapen biderik zuela ikusita, laborari zenbaitek, Euskal Herriko ardi kente edo arrazari uko eginda, Aveyron departamendutik sarrarazi dituzte "Lacaunes" deitutako ardiak. Zergatik, bada, hori? Arraza honek duelakoz askoz esne gehiago emaiten, hautaketa edo selekzioa aspalditik egina izateagatik. Selekzio lan hau gure herrialdean egiteko gisan, Urdiñarben eraiki egin da ardi hazkuntzarako tokia, Ipar Euskal Herri honetan diren hiru ardi kenteen -buru zuria, buru gorria eta buru bel-tza- sendotzeko xedez. Emaitzak baikorrak baldin badira ere, oraindik bada bide egiteko.
Alabaina ardi esne ekoizpena ez da bakarrik kantitateari lotu behar, baina lehenik eta behin, kalitateari eta eskualdeari. Horretan da Iparralde honetako geroa laborarientzat. Hau aspalditik ulertuta daukate ELB sindikatukoek eta "Ossau-Irati" jatorri markaren alde borrokatzen dutenek. Bide honek soilik du bizitzeko ahala emanen laborantza ttipiari eta, bide batez, laborari gehienei.
Haragitako behiaren ekoizpena garatzearen beharra
Behiak ere leku handia badu Zuberoan. Egia erran, ardi esnearen ekoizpenarekin oso ongi egokitzen da haragitako behiarena. Azken hilabete hauetako behi eroen gaitzaren krisiarekin, saltzapenak oso gaizki dabiltza. Sektore honetan gehien bat egiten da 4/6 hilabeteren bitarteko aratxea, Italiarat bidaltzekoa. Gainerat, behiak berak ere ez dira hemen bertan gizen-tzen, beste toki batzuetara deramatzate eta han dituzte gizentarazten eta hiltzen. Lanbide asko dago, hor ere, beste eginmolde batean, hemen bertan hazten ahal litzatekeena. Ezen, hemen bertan posible litzateke aratxe edo behien gizentzea, hemen bertan hiltzeko eta hemendik bertatik hauen haragia saltzeko. Beste ibilmolde bat da hori, baina honek, dirubideen aldetik, berme batzuk ekar ditzake.
Lurrak eta solteroak
Beste toki askotan bezala, laborariak gutti-tzen ari dira Zuberoan. Arrazoi asko dira egoera hau azaltzen durenak. Etxaldea ttipi izateagatik, garai batean behintzat, baserria uzten zen hirietarat joaiteko. Gauza bera gertatzen zen mendialdeko laborantzetan. Gaur egun, ordea, ikusten da gazteak egin ahala egiten duela hemen egoteko, bere baserriaren salba-tzeko.
Alabaina, gero eta gehiago ageri da utzitako lurren hartzeko prest daudela zenbait marrazo. Antzeko jokaera bati aurre egiteko, borroka handia izan zen iaz gure eskualdeko Ainarbe eta Lohitzüne herrien inguruan. Traba oso handiak izan zituen neska batek laborantzan jarri nahi izan zelarik, segidarik gabeko etxalde batean. Auzokoek ez zuten hori begi onez ikusten, nahiz eta beraiek izan jada lur eremu handietako jabe. Azken uneraino gogor behar izan zen borrokatu, laborantzan jartzea lortu arte aipatutako neskak. Horrelako egoera asko daude gure Iparralde honetan eta, ziur aski, izango ere dira hurrengo urtetan.
Gaitz handi bat dago ere Zuberoan, etxalde ugari direla segidarik gabe, bertako semea edo alaba ez delakotz ezkondu edo norbaitekin juntatu. Zergaitik hau? Orain dela gutxi arte laborarantza ez zen ospe handiko ofizioa. Haurrideen artean, kasu gehienetan, lehenari toka-tzen zitzaion etxaldearen segida hartzea, erdi behartuta bezala. Beste arrazoi bat egon da apaizek luzaz debekatu dutela mutiko bat eta neska bat elkarrekin bizi izatea ezkonduak izan gabe. Hori zen hori pekatu mortala!
Geroa gure gain
Zuberoak ondasunak baditu. Laborantza beti izan da jarduera sendoenetatik bat. Kalitatea egiten ere badakigu. Gaur, beharbada, eskas dagoena da konfiantza hartu behar dugula eta gure mozkinek beste edozein balio dutela konbentzitu. Gaur, laborari izateak, Zuberoan eta oro har Ipar Euskal Herri osoan, irudi ona ematen du. Jendea pozten da laborariak egoteaz. Geu ere pozten gara ofizio honetan, nahi eta beti eta beti borroka bat ereman behar den laborari ttipiak bere tokia izan dezan.
Etxahun-Irurik, bere kantore batean zionez: "zer litzateke Euskal Herria, pilotarik gabe?". Segurraz ere, nirekin ados izanen zen erraiteko: "Zer litzateke Euskal Herria, laborantzarik gabe?".
Bi eskualdetan zatitzen da laborantza Zuberoan.
1) Eskualde bat, mendi eta bortuetatik hurbil dena, horko eremuak direlarik, edo oso ttipiak edo oso zailak tresneekilan lantzeko. Honetan, jarduera da gehienik ardi esnea eta haragitako behia. Eskualde hori, uda partean, behartuta dago mendien edo bortuen erabiltzea, bere ardi eta behien alagairako, neguarentzako belarrak egiteko moduan etxaldeko eremuetan. Duela urte gutti oraino, laborari askok ardi esnea gasnatzen zuten euren ola edo artzain txaboletan. Erran gabe doa, gaur ere, diru iturri garbi bat izaiten ahal litzatekeela mozkin hori, baina, zori-txarrez, Zuberoan beste tokietan bezala, jende guttiago da laborari etxetan eta ezin da egin gasna bortuetan eta belarra etxetan, denboran berean.
2) Beste eskualdea, eremu zabalagoz egina dena, kokatzen da gehienik Mauletik Donapaleurat buruz edo Mauletik Biarnorat buruz. Horko ekoizkina da gehiago behia, haragitakoa edo esnaduna eta alor lana, artoarekin edo beste. Laborantza hau askoz handiagoa da, tresneria ugariagokoa ere, "emankorragoa" eta, nonbait, Zuberoako ohiko laborantzatik baztertua dena, gehienen kasuan behintzat.
Ardia, Zuberoako mozkin handiena, haragitako behiarekin
Aspaldi bada Zuberoan ardiak daudela. Haatik, azken 50 urtetan da handizki garatu ardi esne egitea. Lehen, ardi hazkuntza egiten zen, bereziki bere ilearentzako. Hemengo laborari ainitzen ahotik entzuten da oraino, lehenago, mutila edo morroia ardi ile sariarekin pagatzen zela.
Duela nonbait 30 urte nabarmen garatu zen Zuberoan baita Nafarroa Beherean eta Lapurdi barnealdean ere, ardi esne egitea. Propaganda handi bat lagun, enpresak sartu ziren eta gure kasuan, Maulen, "Fromagerie des Chaumes" deitutako gasnategi industriala. Honelako sozietateek, handizki baliatzen dute Euskal Herriaren irudia, hots, mendia, pilota, dantza... euren gasna saltzeko eta honi - nola ez ? - "Le fromage basque" deitzen diote. Zoritzarrez baina, inork ezin du kontrolatu "fromage basque" delako hori Euskal Herriko ardi esnearekin egina denez. Are gehiago, azken urteotan, enpresa horiek beraiek aitortu egin dute beste departamendu eta beste eskualde batzuetatik sarrarazten dutela ardi esnea.
Kanpoko esnea edo kanpoko ardia
Beste borroka handi bat dago gaur egun Zuberoan bereziki, nahiz eta iparraldeko beste bi probintziak ere ukituta dauden. Beste sailetan gertatu egin den edo gertatzen ari den bezala, etorkizunari begira ardi esne merkatuak garapen biderik zuela ikusita, laborari zenbaitek, Euskal Herriko ardi kente edo arrazari uko eginda, Aveyron departamendutik sarrarazi dituzte "Lacaunes" deitutako ardiak. Zergatik, bada, hori? Arraza honek duelakoz askoz esne gehiago emaiten, hautaketa edo selekzioa aspalditik egina izateagatik. Selekzio lan hau gure herrialdean egiteko gisan, Urdiñarben eraiki egin da ardi hazkuntzarako tokia, Ipar Euskal Herri honetan diren hiru ardi kenteen -buru zuria, buru gorria eta buru bel-tza- sendotzeko xedez. Emaitzak baikorrak baldin badira ere, oraindik bada bide egiteko.
Alabaina ardi esne ekoizpena ez da bakarrik kantitateari lotu behar, baina lehenik eta behin, kalitateari eta eskualdeari. Horretan da Iparralde honetako geroa laborarientzat. Hau aspalditik ulertuta daukate ELB sindikatukoek eta "Ossau-Irati" jatorri markaren alde borrokatzen dutenek. Bide honek soilik du bizitzeko ahala emanen laborantza ttipiari eta, bide batez, laborari gehienei.
Haragitako behiaren ekoizpena garatzearen beharra
Behiak ere leku handia badu Zuberoan. Egia erran, ardi esnearen ekoizpenarekin oso ongi egokitzen da haragitako behiarena. Azken hilabete hauetako behi eroen gaitzaren krisiarekin, saltzapenak oso gaizki dabiltza. Sektore honetan gehien bat egiten da 4/6 hilabeteren bitarteko aratxea, Italiarat bidaltzekoa. Gainerat, behiak berak ere ez dira hemen bertan gizen-tzen, beste toki batzuetara deramatzate eta han dituzte gizentarazten eta hiltzen. Lanbide asko dago, hor ere, beste eginmolde batean, hemen bertan hazten ahal litzatekeena. Ezen, hemen bertan posible litzateke aratxe edo behien gizentzea, hemen bertan hiltzeko eta hemendik bertatik hauen haragia saltzeko. Beste ibilmolde bat da hori, baina honek, dirubideen aldetik, berme batzuk ekar ditzake.
Lurrak eta solteroak
Beste toki askotan bezala, laborariak gutti-tzen ari dira Zuberoan. Arrazoi asko dira egoera hau azaltzen durenak. Etxaldea ttipi izateagatik, garai batean behintzat, baserria uzten zen hirietarat joaiteko. Gauza bera gertatzen zen mendialdeko laborantzetan. Gaur egun, ordea, ikusten da gazteak egin ahala egiten duela hemen egoteko, bere baserriaren salba-tzeko.
Alabaina, gero eta gehiago ageri da utzitako lurren hartzeko prest daudela zenbait marrazo. Antzeko jokaera bati aurre egiteko, borroka handia izan zen iaz gure eskualdeko Ainarbe eta Lohitzüne herrien inguruan. Traba oso handiak izan zituen neska batek laborantzan jarri nahi izan zelarik, segidarik gabeko etxalde batean. Auzokoek ez zuten hori begi onez ikusten, nahiz eta beraiek izan jada lur eremu handietako jabe. Azken uneraino gogor behar izan zen borrokatu, laborantzan jartzea lortu arte aipatutako neskak. Horrelako egoera asko daude gure Iparralde honetan eta, ziur aski, izango ere dira hurrengo urtetan.
Gaitz handi bat dago ere Zuberoan, etxalde ugari direla segidarik gabe, bertako semea edo alaba ez delakotz ezkondu edo norbaitekin juntatu. Zergaitik hau? Orain dela gutxi arte laborarantza ez zen ospe handiko ofizioa. Haurrideen artean, kasu gehienetan, lehenari toka-tzen zitzaion etxaldearen segida hartzea, erdi behartuta bezala. Beste arrazoi bat egon da apaizek luzaz debekatu dutela mutiko bat eta neska bat elkarrekin bizi izatea ezkonduak izan gabe. Hori zen hori pekatu mortala!
Geroa gure gain
Zuberoak ondasunak baditu. Laborantza beti izan da jarduera sendoenetatik bat. Kalitatea egiten ere badakigu. Gaur, beharbada, eskas dagoena da konfiantza hartu behar dugula eta gure mozkinek beste edozein balio dutela konbentzitu. Gaur, laborari izateak, Zuberoan eta oro har Ipar Euskal Herri osoan, irudi ona ematen du. Jendea pozten da laborariak egoteaz. Geu ere pozten gara ofizio honetan, nahi eta beti eta beti borroka bat ereman behar den laborari ttipiak bere tokia izan dezan.
Etxahun-Irurik, bere kantore batean zionez: "zer litzateke Euskal Herria, pilotarik gabe?". Segurraz ere, nirekin ados izanen zen erraiteko: "Zer litzateke Euskal Herria, laborantzarik gabe?".
ITXURAZKO BIDEAK UTZI ETA MAMIARI JO
Parisko gobernu eta administrazio zerbi-tzuentzat, Ipar Euskal Herriko hautetsi guttiz gehienentzat, euren burua abertzale gisa azal-tzea gehiegizkoa iruditzen zaien tokiko kargudun politiko edota ekonomikoentzat, ez da batere zalantzarik: Zuberoa da, aspaldidanik, aurrelari eta eredu hitzarmen bidezko politikan.
Okerrean ez banago behintzat, Estatuarekiko bi herri-hitzarmen gauzatu egin dira azken hogei urteotan eta beste bi egin edo egiten ari dira Akitania eskualdearekin, PCD eta Tokiko Egitasmo Kolektiboa deitu egin dieten xedapenen bitartez. Gauzak horrela, Estatu zein eskualde aginteetako kargudunek behin baino gehiagotan aldarrikatu egin digute Zuberoa zela frantses Estatuan gerorago garatu egin diren politika bideentzako "laborategi bat".
Gezurrezko errezeta mirakuilutsua
Alabaina zeinen laborategia bada? Bere herrialdearen aferak eskuetan hartzeko eta elkarrizketaren zein elkar aditzearen bidez herria eta herritarrentzako egokienak eta onuragarrienak izango diren erabakiak hartzeko eta xedapenak finkatzeko politika baten laborategia? Ezta pentsatu ere! Hori litzateke herritarrak jardule izateko nahikoa helduak eta arduratsuak hartzen dituen ikuspegi politika baten alde izatea Paris edota Bordele. Eta hau ez da, ezta inondik eta inola ere, bi aginte gune hauen kultura politikoa.
Orduan, itxura emateko baina funtsa betikoa uzteko gisan, errezeta mirakuilutsua asmatu zuten: hitzarmen bidezkoa politika. Hau nola bideratuta dago? Tokiko hautetsiei, kargudun eta bizilagunei erraiten zaie: "begira, gure eskuzabaltasun handian prest gaude honenbeste bat diru kopuru eragiltzea zeuk garatu nahi dituzuen proeiktuak gauzatzen laguntzeko; beraz, aski duzue gogoeta lan bat eramatea eta guri aurkeztea". Honen ostean, arlo ezberdinak -ekonomia, gizartea, kultura, azpiegitura eta beste- aztertzeko lan taldeak eratzen dira eta hauetan egindako eztabaiden sintesia egin ondoren, egitasmoak finkatzen dira diru emaile eta erabaki hartzaileei aurkezteko xedez.
Jendea engainatzen duen politika bat
Hauek dute gero, azken batean, nahi dutena egiten, gogoeta lan taldeetan azaldutakoa konduan aski edo gutti hartuta edo ez. Hori da hi-tzarmen bidezko politika: herritarrei sinetsarazten zaie beraiek izango direla euren geroaren asma-tzaile eta jardule eta aski dutela erraitea zer nahi duten, hori gauzatuta izatekotan. Errealitatea, ordea, nahiko ezberdina da. Gogoeta egite eta eztabaidatze lan aski sakon eta jarraitu bat badela ezin da uka, horretan parte hartzen duen jendea zintzo dabilela ezin da uka, hitzartuta gertazen diren egitasmo gehienak onuragarriak eta zentzuzkoak direla ezin da uka, baina ezin da uka ere jendea engainatu egiten dutela politika honen benetako palankak eskuetan dauzkatenek.
Ezen, argi eta garbi izan behar luke zinezko erabaki ahala duena dela botere instituzionalaren eta diru iturrien jabe dagoena, erran nahi baita, Paris eta, maila askoz ere gutxiago batean, Bordele. Beraz, ez inondik ere Zuberoa. Zuberotarrek proposamenak egin ditzazkete, lehentasun batzuk finka ditzazkete, nahikunde zehatzak ager ditzazkete baina betiko aginteek eta euren zerbitzariek onar dezakete hau eta atzera bota hura, euren aukerak egin, euren borondatea inposatu. Hau ez da gaurko kontua; hau da frantses Estatuaren iraultza garaitikako ibilmoldea eta deszentralizazio itxura guztiek ez diote funtsari ezer funtsezkorik aldatu.
Gure ekonomiaz jardule izateko bidea: autonomia
Orduan non dago etorkizunerako bidea? Ez naiz gauza errezeta mirakuilutsuak azaltzeko, lezkio emaile agertzeko baina dakidana da Parisek gaur eta Bruselak gero eta gehiago bihar ez digutela sekula ezer emango ozen eskatuko ez dugunik. Dakidana da, herri orok daukazten eskubide funtsezkoak ditugula, hala nola geuren buruaren jabe izateko, gure orainaz eta geroaz arduratzeko, eta hauek ukatuta zaizkigula, beraz, hauen eskuratzeko borroka egitea zuzenbidezkoa dela. Dakidana da, gure euskal erroetan sustraitua eta gure euskaldun izaeran bermatua izango den ekonomia bide bat asma-tzean eta gauzatzean bakarrik dugula bihar Euskal Herriko herritar izateko aukerarik izango. Dakidana da, geure gobernu eta administrazio egiturak eskuratzea, geuren dirubideen jabe bilakatzea, geure demokrazia hobekienik ibilarazteko erakunde lege egilea eratzea ezinbestekoak ditugula eta horretara heldu behar garela denbora gehiegi igaro gabe. Dakidana da, honek guztiak izen bat baduela eta hori dela: autonomia.
Okerrean ez banago behintzat, Estatuarekiko bi herri-hitzarmen gauzatu egin dira azken hogei urteotan eta beste bi egin edo egiten ari dira Akitania eskualdearekin, PCD eta Tokiko Egitasmo Kolektiboa deitu egin dieten xedapenen bitartez. Gauzak horrela, Estatu zein eskualde aginteetako kargudunek behin baino gehiagotan aldarrikatu egin digute Zuberoa zela frantses Estatuan gerorago garatu egin diren politika bideentzako "laborategi bat".
Gezurrezko errezeta mirakuilutsua
Alabaina zeinen laborategia bada? Bere herrialdearen aferak eskuetan hartzeko eta elkarrizketaren zein elkar aditzearen bidez herria eta herritarrentzako egokienak eta onuragarrienak izango diren erabakiak hartzeko eta xedapenak finkatzeko politika baten laborategia? Ezta pentsatu ere! Hori litzateke herritarrak jardule izateko nahikoa helduak eta arduratsuak hartzen dituen ikuspegi politika baten alde izatea Paris edota Bordele. Eta hau ez da, ezta inondik eta inola ere, bi aginte gune hauen kultura politikoa.
Orduan, itxura emateko baina funtsa betikoa uzteko gisan, errezeta mirakuilutsua asmatu zuten: hitzarmen bidezkoa politika. Hau nola bideratuta dago? Tokiko hautetsiei, kargudun eta bizilagunei erraiten zaie: "begira, gure eskuzabaltasun handian prest gaude honenbeste bat diru kopuru eragiltzea zeuk garatu nahi dituzuen proeiktuak gauzatzen laguntzeko; beraz, aski duzue gogoeta lan bat eramatea eta guri aurkeztea". Honen ostean, arlo ezberdinak -ekonomia, gizartea, kultura, azpiegitura eta beste- aztertzeko lan taldeak eratzen dira eta hauetan egindako eztabaiden sintesia egin ondoren, egitasmoak finkatzen dira diru emaile eta erabaki hartzaileei aurkezteko xedez.
Jendea engainatzen duen politika bat
Hauek dute gero, azken batean, nahi dutena egiten, gogoeta lan taldeetan azaldutakoa konduan aski edo gutti hartuta edo ez. Hori da hi-tzarmen bidezko politika: herritarrei sinetsarazten zaie beraiek izango direla euren geroaren asma-tzaile eta jardule eta aski dutela erraitea zer nahi duten, hori gauzatuta izatekotan. Errealitatea, ordea, nahiko ezberdina da. Gogoeta egite eta eztabaidatze lan aski sakon eta jarraitu bat badela ezin da uka, horretan parte hartzen duen jendea zintzo dabilela ezin da uka, hitzartuta gertazen diren egitasmo gehienak onuragarriak eta zentzuzkoak direla ezin da uka, baina ezin da uka ere jendea engainatu egiten dutela politika honen benetako palankak eskuetan dauzkatenek.
Ezen, argi eta garbi izan behar luke zinezko erabaki ahala duena dela botere instituzionalaren eta diru iturrien jabe dagoena, erran nahi baita, Paris eta, maila askoz ere gutxiago batean, Bordele. Beraz, ez inondik ere Zuberoa. Zuberotarrek proposamenak egin ditzazkete, lehentasun batzuk finka ditzazkete, nahikunde zehatzak ager ditzazkete baina betiko aginteek eta euren zerbitzariek onar dezakete hau eta atzera bota hura, euren aukerak egin, euren borondatea inposatu. Hau ez da gaurko kontua; hau da frantses Estatuaren iraultza garaitikako ibilmoldea eta deszentralizazio itxura guztiek ez diote funtsari ezer funtsezkorik aldatu.
Gure ekonomiaz jardule izateko bidea: autonomia
Orduan non dago etorkizunerako bidea? Ez naiz gauza errezeta mirakuilutsuak azaltzeko, lezkio emaile agertzeko baina dakidana da Parisek gaur eta Bruselak gero eta gehiago bihar ez digutela sekula ezer emango ozen eskatuko ez dugunik. Dakidana da, herri orok daukazten eskubide funtsezkoak ditugula, hala nola geuren buruaren jabe izateko, gure orainaz eta geroaz arduratzeko, eta hauek ukatuta zaizkigula, beraz, hauen eskuratzeko borroka egitea zuzenbidezkoa dela. Dakidana da, gure euskal erroetan sustraitua eta gure euskaldun izaeran bermatua izango den ekonomia bide bat asma-tzean eta gauzatzean bakarrik dugula bihar Euskal Herriko herritar izateko aukerarik izango. Dakidana da, geure gobernu eta administrazio egiturak eskuratzea, geuren dirubideen jabe bilakatzea, geure demokrazia hobekienik ibilarazteko erakunde lege egilea eratzea ezinbestekoak ditugula eta horretara heldu behar garela denbora gehiegi igaro gabe. Dakidana da, honek guztiak izen bat baduela eta hori dela: autonomia.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Jonathan Cook
#2
#3
Mikel Garcia Idiakez
#4
Xabier Letona Biteri
#5
Euskal Irratiak
#6
Palestinarekiko Erantzukizuna Plataforma
Azkenak
2024-05-12
Urko Apaolaza Avila
Koopfabrika
Kooperatiba eraldatzaileen harrobia
Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.
Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]
2024-05-12
Nerea Menor
Ghayath Almadhoun
"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"
Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]
2024-05-12
Estitxu Eizagirre
Amillubiren festa maiatzaren 11n
Lurra taupaka hasiko da
Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]
2024-05-12
Amets Aranguren Arrieta
Pastoral bat Iruñearendako
Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]
2024-05-12
Urko Apaolaza Avila
'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua
Ekonomiaren adjektibo guztiak
10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]
Eguneraketa berriak daude