Plan honen jatorria, azken 20 urteetan pilatzen joan izan diren arroen planena bezala, Espainiako Estatuko zonalde zehatz batek jasaten duen arazoan dago: Hego-ekialdeko ur baliabideen gehiegizko ustiapena. Mediterraneo osoak, baina batez ere hegoaldeak, azken hamarkadetan sekulako boom turistiko eta demografikoa ezagutu du; etxeak, hotelak, golf zelaiak, denetariko azpiegiturak pilatu dira zonalde honetan, eguzkiaren bila doan jende ugariren eskaera asetzeko. Eguzkia bai, nahi beste, baina euri -eta beraz, ur- gutxi. Filosofia axolagabeak "guk ekarri dezagun jendea, ura nonbaitetik ekarriko digute-eta" zioela zirudien, urteekin arazoa gero eta larriagoa bihurtuz, desioa zena azkenean errealitate bihurtu behar izateko.
Hala ere, gezurra badirudi ere, ez dira hiriak eta turismo guneak ur gehien eskatu eta kontsumitzen dutenak, hauen inguruan perretxikoak bezala ugaldu diren ureztatze lursailak baizik. Har dezagun, adibide gisa, Almeriako El Ejido ospetsua. Lehen ezer landatu ezin zeneko basamortu zabalek gaur egun negutegi itsasoak ematen dute. Beste leku batzuetan negutegien lekua ureztatze lursailek hartzen dute, baina denen ahotan ur eskasiaren kexua dago. Ez berez bertako ekosistemek ur gehiago eskatzen dutelako, baizik eta diruzaletasuna ekosistemok etengabe eraldatzen ari delako, basamortuak zirenak ureztatu nahian.
Azken 20 urteetako Espainiako gobernuek mahai gainean soluziorik gabeko arazoa izan dutela esatera ausartuko gara. Zergatik hori?
Nekazaritzak Espainiako Estatuko uraren %80 kontsumitzen du eta nekazariek beraiek ur horren %10 besterik ez dute ordaintzen (beraz, aurrezteko arrazoi handirik ere ez dute). Zonalde honetako lurpeko zein lur gaineko baliabideak agortu baino agortuago daude (putzuetatik ateratako ur berbera sei edo zortzi aldiz ere erabiltzen dute) eta duela hainbat urte abian jarri zen Tajo-Segura ibaien arteko ur eramateak arazoa konpondu baino larritu egin zuen (nekazariek ur gehiago zetorrela jakinda, ureztatze lursail berriak sortu zituzten, gaur gerta daitekeen bezala ur defizita handituz).
Arazoak berez badu konponbide logikoa: soberan dauden 100.000 hektarea ureztatze lursail (horietatik asko eta asko ilegalak) ezabatzea. Baina botika gaixotasuna baino okerragoa izan liteke. Nondik hasi? Errentagarriagoak diren lursail berrietatik ala ur eskubide zaharragoak dituzten jabego txikietatik? Zer egin ezabatutako lursail horiekin, beren ubide eta bideekin? Birlandatu? Segurako ibai eta hezeguneen heriotza sinatu? Eta batez ere, zer egin soberan leudekeen 300.000 enplegu zuzen eta ez-zuzenekin, industriarako gutxi kualifikatutako nekazarietaz mintzatzen ari garela kontuan hartuz gainera? Soluzio honek sortuko lituzkeen arazo sozio-ekonomikoek eta ingurumen arazoek edozein gobernuren amesgaiztorik handiena eragingo luke. PPren gobernuak alderantzizko bidetik jotzea erabaki du: ura nahi badute Ebrotik hartu eta eraman egingo diegu.

1.050 hektometro kubiko urtean. Horixe da Ebro behean hasi eta kanalen bidez Mediterraneo osoan zehar barreiatuko den ur kopurua. Ebro behean, bai, Tarragonan zehazki (Aragoiren oposizioa saihesteko-edo), baina horrek ez du esan nahi ibai honek zona horretatik aurrera soilik ura galduko duenik. Hasteko, Ebro ibaia (edozein ibai) hidrografikoki ez da mapan ikusten dugun marra bat, bere adar guztiekin batera arroa osatzen duen espazio zabala baizik, eta espazio horretako edozein puntutan burutzen diren ekintzek bere eragina dute ibai nagusian eta itsasoan. Irati ere Ebro da, Zadorra edota Urederra diren bezala, eta Urkiolatik hegoaldera isurtzen den errekan egiten dugunak esaterako, gero Ebron du eragina.
Ebrotiko ur eramatea, beraz, ez da Tarragonako puntu horretatik aurrera bakarrik nabarmenduko, hori baino lehen ibaia erregulatu egin behar delako, eta hori normalean bere adarrak urtegiz josita lortzen delako. Asmoa Pirinioen inguruetan hainbat urtegi eraikitzea da (Espainiak 1.200 urtegi ditu eta munduko laugarren herrialdea da urtegien kopuruan. Aurretik EEBB, India eta Txina daude) eta horien bidez une bakoitzean
-beharren arabera- ur gehiago edo gutxiago askatzea. Estatistikei so, planek aurrera eginez gero, ibaiak urtean zehar ur kopuru berdintsua eramango du, baina adituek dioten bezala, oso desberdina da ura uneoro eta era naturalean isurtzea ala hegoaldeko nekazarien eta enpresa hidroelektrikoen interesen arabera gehiago ala gutxiago askatzea.
Plan hauen aurka jadanik Aragoiko Autonomia Erkidegoko Gobernuaz gain ekologistak eta Pirinioetako biztanleak altxatu dira, bertako bizimodua kaltetua ikusten dutelako, eta Bruselan ere ez dute begi onez ikusten. Europako arauek ura aurreztea, erabiltzaileek osorik ordaintzea, arro bakoitzeko arazoak arroan bertan konpontzea eta ibaiak beren egoera naturalera itzultzea eskatzen dute, hots, plan honek egin nahi duenaren aurkako planteamendua. Ondorioz, ikusteke dago gastatu nahi diren 3 bilioi pezetako (120.000 milioi libera) aurrekontutik Europatik espero den zatia jasoko den.

Diru horretatik zati bat Hego Euskal Herrian gastatzea aurreikusi dute; Araba eta Nafarroako lurralde ia osoa Ebroren eraginpean dago (Bizkaia eta Gipuzkoako zatirik handiena Iparreko arroan kokatuta daude). Espainiako Gobernuak 200.000 milioi pezeta (8.000 milioi libera) inguru aurreikusi du Hego Euskal Herrian gastatzea, horietatik 154.000 milioi pezeta (6.160 milioi libera) Nafarroan eta 50.000 milioi pezeta (2.000 milioi libera) Euskal Autonomia Erkidegoan, batik bat Araban. Diru honen erdia baino gehiago Nafarroako ureztatze lursailen modernizazioak eramango du (125.000 milioi pezeta, 5.000 milioi libera), baina badira ibaien erregulazioarentzat eta uraren saneamendu eta arazketarentzat aurrekontu garrantzitsuak ere.
Egin beharreko lan eta ekintza zehatzei dagokienez, plan honek Nafarroan zerrenda zabala erakusten du (Esako urtegia berranditu eta inguruko errepideak egokitu, Nafarroako Ubidea, Aragoi, Lodosa eta Bardeetako kanalak hobetu, Itoitz inguruko lan lagungarriak...) eta zerrenda motzagoa Araban (Araiako urtegia, lautada eta bailaretako ureztatze lursailak hobetu eta Zadorra ibaia egokitu). Dena den, Hego Euskal Herrian jasango den eraginik handiena ez da plan honek sortutakoa, hau baino lehen arro bakoitzaren planak onartu zirelako. Ebroko arroaren planean adibidez, Itoizko urtegia zen protagonista. Beraz, PHN honek aurreko arro plan guztien "euritako" gisa funtzionatzen du eta Itoizko planari beste bultzada bat ematen dio.
Planak espresuki zera dio, Ebro arroko urtegiek (Aragoiko hiruk ezik) ez dutela aipatutako ur eramateari laguntzeko zertan inongo ur askatzerik egin behar, baina kontsultatutako adituek diotenez, Nafarroak ez ditu inondik inora Itoitzek bil litzakeen 400 hektometro kubikoak behar. Beraz, ur eramateak lan izugarri hau justifikatzen du.

Gure lurraldean PHN honek denetariko iritziak sorrarazi ditu. Itoizko Koordinakundeak eta ekologistek aurkako jarrera erakutsi dute, urtegi honen eta beste batzuen lanak babesten dituelako, eta Nafarroako Parlamentuak duela gutxi aurkako proposamena onartu du, oposizio osoak bultzatua (nahiz eta honen gehiengoa Itoitzen alde izan), Nafarroarentzako kaltegarria izango delakoan. Nafarroako Gobernua k eta berau babesten duen UPNk berriz, plana sutsuki bultzatu dute, Foru Erkidegoarentzat onuragarri eta beste erkidegoekiko solidarioa dela esanez. 1993an Miguel Sanz orduan sozialistek proposatzen zuten ur eramatearen aurka azaldu zela gogoratu behar da hemen. Nekazariak, euren aldetik, banaturik agertzen dira, UAGNk Nafarroari on egiten dion bitartean eta Itoitz zein Nafarroako Ubidea babesten dituen bitartean alde agertuko direla dio. EHNEk kaltegarritzat jo du plana, batez ere egun funtzionatzen duten ureztatze lursailentzat. Dirua ubideak konpontzen gastatzea proposatzen du nekazarien sindikatuak.
EAEn planarekiko erantzunak dezente apalagoak izan dira, eta horrela, Eusko Jaurlaritzak Espainiako Ur Kontseiluan planari emandako baietza ia oharkabean joan da, nahiz eta J.J. Gonzalez de Txabarri jeltzaleak Madrilgo Parlamentuan ezezko jarrera azaldu. Erantzun apal hau bizitu asmoz, Euskal Herriko Ebroren aldeko Plataforma sortu berri da, ekologistak eta UAGAko arabar nekazariak biltzen dituena.
Denek dute PHN honekiko iritziren bat, baina alternatibarik ikusten diote? Euskal Herriak plan hidrologiko propioa beharko luke? Erantzuna ez da hain argia. Adituek arro oro ezberdina dela eta arazo propioa duela diote, normalean uraren kutsadura, eta plan orokorraz baino, nahiago dute arro-planen koordinaketaz hitz egin, beti ere naturaren ikuspuntu batetik eta ez, gaur egun bezala, ikuspuntu administratibotik. Izan ere, ibaiek ez dakite administrazio eta mugetaz, administrazioek askotan ur eta ibaietaz ez dakiten bezala