KONTXAKO BADIA TXIKIA (I)

  • Gure nazioan gure hizkuntza gehien entzuten den inguru hau, baita ere, pilotarekiko zaletasunagatik da bereziki ezaguna, bertako mutil asko eta asko bertan zein Ameriketan xisteralari bikainak izan baitira, gure kirola nazioartean hedatzeari izugarri lagunduz. Paisajeari eta ondare artistikoari dagokienez ere, emaitza ez da makala: Lekeitio herriko eta inguruko berezko edertasuna, Santa Eufemia ermita isolatuko bista ikusgarriak, Bolibarko seme gorenaren arrastoa, Ziortzako antzinako istorioa, Markina eta Arretxinagako etxe eta monumentu interesgarriak, Ondarroako kaiak isurtzen duen itsas-izaera... Bisita merezi duten hamaika arrazoi.

2000ko irailaren 03an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Oraingo honetan gure bidea hondartza batean hasiko dugu, Lekeitio ondoan (berez Mendexan) dagoen Karraspio Hondartza atseginean hain zuzen, gure aurre-aurrean San Nikolas Uhartea dugula. Gogoratu, itsasbeheran irlara oinez hurbiltzeko aukera duzuela.
Errepidean eskumara, Lekeitio dugu zain, itsasoarekin lotura zuzena duen herri eder-ederra, aintzinako kale-trazaduraz gain Andra Mari eliza ikusgarria eta portualdeko etxe-multzo eta giro atsegina nabarmen ditzakegun herria. Kokatzen den inguru natural ederra ahaztu barik, noski.
Berarekin antza nabaria duelakoan gaudenez (desberdintasunak oso ugariak badira ere), Lekeitio "Donostia txikia" izenda genezake.
Horrela, herri hau ere badia eder baten barrualdean altxatzen da, ezkerraldeko talaia izugarria den lur mutur baten eta eskuinaldeko Lea ibaiaren bokalearen artean.
Gainera, badiaren bestaldean San Nikolas uhartea geratzen zaio eta azkenik, bertako hiru hondartzek herriaren berezko edertasuna dotore janzten dute.


Historia

Lumentzako kobazuloan agertutako aztarnek inguru hau azken 30.000 urtetan populatua izan dela erakusten dute, eta erromatarren garaiko aztarnek jada bertan gune populatu iraunkorra bizi zela diote, erabat ziurtaturik ez badago ere.
Dena den, Lekeitioko historia ofiziala 1325ean hasten da. Lehenago batipat arrantzale eta itsasgizonez osatutako gunea zen. Urte horretan Maria Diaz de Haro Bizkaiko Andereak fundazio-gutuna eman zuen, hiri bihurtuz eta zenbait pribilejio luzatuz. Urte batzuk beranduago, Alfonso XI.ak fundazio-agiri hau berresteaz gain, hiriko harresiak altxarazi zituen.
Hurrengo mendeetan bere ekonomia itsasoari lotua ibili zen, arrantzan ala itsas-garraioan (kortsariak ere izan ziren); itsasuntziak ere bertan eraiki eta konpontzen zituzten. Baita ere, denbora aurrera joan ahala, merkatari-sare handia sortzen joan zen eta azkenik, sendiek beren baratze eta mahastiak zaintzen zituzten.
Hala ere, nahiz eta itsasoari begira bizi, hainbat mendetan zehar, itsasgizon lekeitiarrak beren portuaren izaeraz kexu izan dira, txikia, hondartsua eta sakontasun txikikoa zelako. Arazoak arazo, XVI. eta XIX. mendeen artean Lekeitiokoa Bizkaiko bigarren arrantza-portua izan da (Bermeoren atzetik), XX.ean Ondarroak postu hori kendu zion arte.


Enparantza eta elizaldea

Herriaren erdian, ezkerraldean erdigunea, aurrean portua eta badia eta eskuinaldean hondartzak dituela, Independentziaren Enparantza kokatzen da, eta bertan, Jasokundeko Andra Mari Eliza.
Bizkaiko monumenturik baliotsuenetakoa den eliza honen izaera bi hitzetan laburbiltzen badugu, 720 urtean fundatu, XIII. mendean kontsagratu eta XV.ean handitutako estilo gotiko berantiarreko eraikina dela esan genezake, barruan gotiko eta flandiar estiloko erretaula ederrak dituena.
Gehiago zehaztuz, aintzinako tenplu erromaniko baten gainean eraikia, Santiago katedralarekin batera Bizkaiko gotikoaren eraikuntzarik ederrena da.
Amaitu zenetik behin baino gehiagotan berritu izan da, eta horrela, kanpoko dorrea eta barruko girola XIX.ekoak dira. Hasieran hiru nabe bazituen ere, gaur egun bost erakusten ditu.
Barruko kaperen artean Santa Anarena azpimarratu behar dugu, flandiar jatorriko erretaula eta hilobiak direla-eta. Erretaula nagusia 1514koa da, Estatu osoko hirugarren handiena (Oviedokoarekin batera eta Sevillako eta Toledokoen atzetik) bihurtuz. Datu hori duen garrantziaren lekuko da.
Kanpoaldeko itxura gotiko hutsa da, kontrahorma, trazeriadun-lehiatila, arrosa-leiho, arku ezin meheagoetara loturiko arbotanteak, gargolak, orratzak... miresteko aukera eskainiz. Hau guztia gutxi balitz, bere aurrealdea Bizkaiko gotikoen artean apaingarri gehien erakusten duena da.
Sarrera nagusitik irtenez, ezkerrean XIX.eko Arostegi jauregi ederra dugu, eta honen atzean monumentu multzo interesgarria. Lehenbiziko eraikin handia 1368ko Dominikoen Monastegia da (Berpizkundeko, gotiko eta barroko elementuekin), eta alboan duena Salinastarren Etxea.
Bien artean igaroz, Santo Domingo kalean, segituan eta erdian Uriarte Jauregi barroko ederra (eskailera, armarri eta arkupedun atari eta Erdi Aroko dorre batekin), Berpizkundeko Turpin Dorrea (aurrekoari itsatsita) eta Torre Zaharra (Dominikoen Monastegiari itsatsita) ikusiko ditugu.
Azken hau seguraski hiriko eraikin zaharrena izango da, eta aintzinako harresietako zatia zen.Erdi Aroko harresi honek metro batzuk aurrerago ere segitzen du (komentuaren beste aldean ere bai).
Kale tipikoetan zehar ibiliz, berriz ere hasierako puntura itzuliz, hots, enparantzara, honen beste aldean dagoen Udaletxea bisita dezakegu, XVIII. mendeko barroko estiloan egina.


Erdialdea

Udaletxearen izkina batean hasten den Apalloa kalearen kantoian XVII.eko Oxangoiti jauregia dugu (ohar zaitezte atalde eta landutako hegal ederretaz), eta piskat aurrerago ezkerrera XVII.eko San Jose eliza barrokoa. Honen aurreko zabalgunearen beste aldean Kofradia zaharra topatuko dugu.
Apalloa kaleari jarraikiz, lorategi erromantiko baten erdian dagoen Agustinatarren Komentura iritsiko gara, neobarroko frantziarraren estilokoa, eta piskat aurrerago eta ezkerrera, XVII. mendeko Kristo Piedad baseliza, Kristoren irudi flandiar batekin.
Puntu honetan ere, bide beretik edo alboko batetik, etxe lekeitiarren artean paseatuz, berriz ere Udaletxeko izkina horretaraino itzuliko gara.


Portuko auzoa

Leku horretxetan bertan ezkerrera hasten den Arranegi kalean zehar ibiltzen hasten bagara itsas-herri honen ariman sartuko gara. Izan ere, portuarekiko paraleloki doan kale hau (geroago Arranegiko Zabala eta Ezpeleta kalea deitua) arrantzaleen auzoaren bide nagusia da.
Jauntxoen eta herri xehearen bizileku izandako kale honetan zehar erreparatu ezazue ezkerrera ateratzen joango diren kaleetan, auzo eta herri osoaren irudi orokorra hartzen joateko.
Adibidez, lehenean, Azpiri kalean, Uribarri Jauregi-Etxea eta XV. mendeko sua geratzeko harresiaren zati bat ikusteko parada izango duzue. Harresi honek auzunea bitan zatitzen zuen.
Aurrerago, eskumarako lehen kaleahoa pasatu ostean, Upaetxea dugu, XVII. mendeko armarriarengatik zein landutako hegal eta balkoiengatik nabarmentzen dena. Aurreraxeago, jada Ezpeleta kalean, San Pedroren Irudia dugu ikusgai, eta azkenik, talaia izugarriaren muturrean, San Juan gotorleku-baseliza.


Badia inguratuz

Talaia honetatik, itsaso, badiaren erdiko irla, portu, eliza, herri eta hondartzetako ikustaldia benetan zoragarria dela esan dezakegu.
Izan ere, herriaren ikuspegi osoa edukitzeko alderik garrantzitsuena falta zaigu, itsasaldea hain zuzen ere.
Horrela, Talaitik, Arrantzaleen Kofradia ondotik pasatuz arrantza-portua inguratzen hasiko gara, urtero Antzar-Egunaren jaialdian giro izugarria sortzen den portua alegia. Berau Txatxo Kaitik inguratuz, zuzenean Isuntza hondartzan sartu gaitezke, edo bestela bere gaineko pasealekutik igaro. Herrian bertan dagoen hondartza honen beste aldean, itsasbehera badago San Nikolas irlaraino eramango zaituzten harrizko bide bat agertuko zaizue.
Beraz, itsasbeheretan uharteraino oinez joateko aukera duzue (bestela bidaia igeriz egin dezakezue), baina kontuan izan bidea nahikoa labainkorra dela eta erortzea erraza dela. Eta noski, joan ostean itsasgora baino lehen itzuli nahi baduzue, uhartean ordu gehiegi ez egin.
Azkenik, hondartza honen alboan, Lea ibaiaren bestealdean Karraspio Txiki hondartza duzue, eta errepidea piskat segituz Karraspiokoa, hiruen artean ederren eta animatuena (nahiz eta bi hauek berez Mendexako udalerrian kokatu).
LEKEITIO
LEKEITIO
Herrialdea:
Bizkaia

Bilbora:
56 km.

Altitudea:
10 m.

Biztanleak:
7.483

Euskaldunak:
% 87

Azalera:
2 km2

Dentsitatea:
3.741 bizt./km2

Jaiak:
San Pedro (ekainak 29)
San Antolin (irailak 1-8)
Antzar Eguna (irailak 5, asteburu gertatzen ez bada)

Informazio Praktikoa
Informazio Praktikoa
LEKEITIO

Udal Turismo Bulegoa:
Independentzia Enparantza. 94- 684 40 17.

Udaletxea:
94- 684 00 01.

Udaltzaingoa:
94- 684 20 00.

Ertzaintza:
Basotxo 2. 94- 444 14 44 /624 36 25.

Anbulategia:
Larroategi auzoa 1. 94- 684 28 91 / 410 00 00.

Gurutze Gorria:
San Juan Talako 8. 94- 684 18 88.

Botikak:
Arrieta- Paskual Abaroa Etorbidea 22. 94- 684 01 02.
Castro- Atea 14. % 94- 684 30 23.
Markuerkiaga- Arranegiko Zabala 5. 94- 684 08 56.

Bankuak:
BBK- Paskual Abaroa Etorbidea.
BBVA- San Kristobal Enparantza 1.

Kotxe-Tailerrak:
Lantegi- Sabino Arana Etorbidea. 94- 684 14 09.
Zatika- Buenaventura Zapirain z/g. 94- 684 15 06.
Arritola- Sabino Arana Etorbidea 35. 94- 684 14 07.

Jatorduan:
Egaña Jatetxea- Antiguako Ama.
Txopi Jatetxea- Independentzia Enp.
Kaia Erretegia- Txatxo kaia.
Epermendi Jatetxea- Oleta auzoa.

Jan eta lo egiteko:
***Hotel Emperatriz Zita- Santa Elena Etorbidea. 94-684 26 55. Logela bikoitza 10.500-11.000 pzta.
*Hotel Beitia- Pascual Abaroa 25 Etorbidea. 94-684 01 11. Logela bikoitza 7.700-8.800 pzta.
Camping Leagi- Mendexara bidea 1. km. (Mendexa). 94-684 23 52.

Lo egiteko:
**Hotel Zubieta- Zubieta Etxea z/g. 94-684 30 30. Logela bikoitza 8.000-9.250 pzta.
*Hotel Piñupe- Pascual Abaroa 10. 94-684 29 84 / 07 72. Logela bikoitza 6.800-8.100 pzta.
Camping Endai- Ondarroara bidea. (Mendexa). 94-684 24 69.


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Eguneraketa berriak daude