Lau hitzetan esateko: Markuleta Gutiérrez eta Oñatiar Gasteizkoa naizela esango nuke. Oñatin jaioa, euskara ume-umetan galdutakoa, etxean gaztelania hutsez aritzen baikinen. Gero, euskara berreskuratu nuen, jada euskal filologia ikasten ari nintzela; gero espainiar filologia egin nuen Donostian eta Oviedon, han literatura egiteko aukera zegolako. Handik etorri eta euskaraz idazten jarri nintzen prozesu luzetxo baten ostean, gaztetxotan gaztelaniaz idazten bainuen. Poesia bilduma batekin hasi nintzen, eta literatur kritikak egiten ere bai. Bolada luze batean uste dut jendeak gehiago jo izan nauela kritikotzat literatur sortzailetzat baino, luzez aritu bainintzen "El Diario Vasco"ko "Zabalik" gehigarri hartan kritikak egiten, Felix Ibargutxiren pazientzia agortezinari esker, egia esan. Ia euskaraz argitaratzen zen guztia pasatzen zen nire eskuetatik, eta asko irakurri nuen garai hartan, gehiegi beharbada, ia astero literatur iruzkinak egitea oso lan nekosoa baita. Itzulpengintzaren munduan ere sartu nintzen, poesia itzultzen saiatu izan naiz dezentetan, eta espezialista-edo bihurtu naiz arian-arian euskal poesia gaztelaniatzen. Haur eta gazte literaturan ere aritu izan naiz, Galtzagorri taldearen baitan sustatzen. UEUn ere haur literatura landu izan dugu, eta sormen lan bat ere badaukat. Filologia biak egin nituen eta profesionalki euskara eta euskal literatura irakasle aritua naiz Arrasaten. Banuen irakaskuntzan lanpostu finko bat baina ez ninduen betetzen lanak, literaturaren harrak zirikatzen ninduen eta saltotxoa egin nuen. Urte batzutan moldatu nintzen kazetari lanak eta itzulpenak egiten, era guztietakoak, noski, literatura itzultzetik nekez bizi bailiteke gure merkatuarekin.

Azken boladan literaturaren inguruko gauzetatik gosaria-edo ateratzen dut, eta tarteka itzulpengintzan lanen bat suertatzen zait administrazioetan. Horrek azalduko luke nire sorkuntza urritasuna: hiru poema liburu, haurrentzako kontakizun bat eta liburu bat erdi bana. Gaur egun prentsan jarraitzen dut kolaboratzen, astero bi zutabe idatziz (Arabako "El Correo"ren edizioan eta "Deia"n). Baina problema da oso zaila dela hori guztia orekatzea, tarteka era batetako lanetan aritzea eta gero bestetan, eta horrek batzutan gain-kargak sortzen ditu. Nondik jango duzun ondo ez jakite horrek gaisoaldiak ere eragiten ditu.

Behartzen zaitu klabija berezi bat piztuta edukitzera etengabe, eta nik gutxitan somatzen dut gai faltaren gaitza. Niretzako larriena zera izaten da: astero-astero izaki, garai batzuetan sentitzen duzu behar bat zure iritzia adierazteko daukazun leiho horretan, zure iritzia publiko egiteko, eta hori askotan bai dela, eta gure herri honetan are gehiago, erronka latza.

Asko maite nauen adiskide batek esan zidan: "Hi poseak galduko hau", eta beharbada arrazoi piska bat badu. Atzo Ur Apalategik hitzaldi batean ordubete eman zuen idazlearen estrategiaz, marka kontuez eta abar. Bai, nik konprobatu dut inportantea dela. Literatur erreseinak argitaratzen egin nintzen publiko nolabait, eta gainera lehenengo sorkuntza lanak ezizen batez sinatu nituen; horrek izan du bere eragina. Oso erraz ikusten da irudi publiko horrek eragin duela nire inguruan eta baita neure baitan ere, jaso ditudan eskariak literatur kritikoarentzako izan baitira, edo itzultzailearentzako, sortzailearentzako baino gehiago. Orain arte egindako bidea nire lanetarako irakurleak sortzea izan da, uste baitut niri erabateko askatasuna irakurleak izateak emango didala. Hori garbi daukat. Horretarako maisu ederra izan dugu Bernardo Atxaga, onerako eta txarrerako: ez dago haren bidea errepikatzerik baina badugu, berak esaten duen bezala, bozgorailua zabaltzeko eredu bat. Kontua da norberak egin behar duela berea, eta bakoitzak bere bidea egin izan du, hala nola, Andu Lertxundik, Mariasun Landak edota Igerabide eta Zubizarretak.

Eskizonimoa palabro bat da, eskizofrenia bat adierazten duen ezizen bat. Nik behintzat hori adierazteko sortu nuen. Garai hartan ni irakaskuntzan nengoen eta ez nengoen batere gustura nire auto-irudiarekin. Zentzuzkoago iruditu zitzaidan, zenbat eta gaztetxoago orduan eta garbizaleago beharbada; eta poesia hura nolabait aldendu nahi nuen garai hartan nere inguruan Gerardo Markuleta izenak zeuzkan konnotazio batzuetatik. Gero konturatu naiz nire benetako izenak hobeto adierazten duela azaldu nahi nuen eskizofrenia hori. Lehen aipatu dizudan Markuleta-Gutiérrez-tasun horregatik. Uste dudalako herri honetan gaitz handienetakoa hori dela, batzuengan somatzen den halako purotasun bat, norberaren zaletasunen edo nortasunaren edo norberaren heziketaren alde batzuk osorik onartu gura ez izate hori. Horregatik nik egin izan dut euskara pittin bat zikin baten alde. Mestizajea adierazteko berba baten bila aritu nintzen bolada batean, gaia oraindik ez zegoen hain modan; Plaxido Mujikaren hiztegia hartu nuen eta halako berbak zekartzan: enda-nahasketa, enda-nahastu... Berba guztiak ziren gaitzespenez josiak. Ni kulturarekin mestizoa naiz. Errepikatu ohi dut "Herri bat, hizkuntza bat" aldarrikatzea gaurko egunean errazagoa dela Goierrin Gasteizen baino.

Hitzaurrean aipatu nuen lan hori hartu izana ez neukala zertan zuritu beharrik, eta hizkuntzen arteko harremanak nahiago nituela preserbatiborik gabe. Euskaraz atera zela eta norbaitek jatorrizkora joko balu ere (eta ez nire itzulpenera) ni pozik nengokeela, tipoak merezi duelako. Cortazarrek hizkuntzarekin edukitzen zituen borroka guztiak euskaraz berriz saiatzea oso osasungarria iruditzen zitzaidan nire euskararentzako lehenengo, eta nire itzulpen horren irakurleentzako ere. Literatur baliabide batzuk, euskaraz ez oso sarri erabiliak, irakurlearen eta sortzaileen eskura jartzea zen kontua. Euskara dagoen halako garaitan batez ere, beste molde batzuetara, beste inguru batzuetara iristeko itzulpengintza funtsezkoa da. Badago hor lan bat irakurlea poliki-poliki estimatzen hasi dena, baina hemendik urte batzuetara euskal literaturaren merkatua nolakoa den ikusi beharko da. Ea euskaldunok hasten garen itzulpen goxoak gustuz irakurtzen, aurriritzirik gabe, hau da, gaztelaniazko edo frantsesezko -zeinek berea- itzulpenak irakurtzen ditugun bezala, begiratu gabe itzulpena edo sorlana den, arintasun horrekin; horrek erabakiko du. Gozamen bide bilakatzea da, azken finean, garrantzitsuena.

Militantzia eta lana beste batzuentzako. Gero eta gehiago dira euskara ingelesa edo informatika ikasten den bezala ikasten dutenak, eta uste dut hasi beharko dugula etsitzen (halako tabuak badaude eta) hizkuntzaz aldatzea eguneroko bizitzan prozesu latza eta luzea dela. Ezin zaio eskatu mundu guztiari hizkuntzaz alda dezan bere eguneroko bizitzan halako arintasunez. Harrigarria egin zait hori beti. Niri beti gustatzen zait mugaldeetan jauzi egitea.

Akaso baten batek uste zezakeen euskal-ipuin liburu tipiko-topiko bat izan zitekeela, eta barruan zetorrenak ez zeukan zerikusirik horrekin. Badago bat "Ipuin euskalduna" izenburua daukana eta hortik hartu zuen gero liburu osoak izena. Ipuin euskaldun horretan kontatzen dudana da botika baten sartzen direla atso-agure batzuk, zeinentzat euskara den baserritik kalera jaisten direnean izkutatu beharreko lotsakizun bat; elkartzen dira botikan bertan gaztetxo batzuekin, zeinentzat euskara den eskolan ibili beharreko zera, baina kalean libre direla erraz abandonatzen den zerbait. Atso-agureak saiatzen dira dakiten gaztelania apurtxo horrekin botikariarekin hitz egiten, nahiz eta botikaria saiatzen den beren euskara egiten, baina hala ere eurak temati gaztelaniaz, eurentzako giro formaletako hizkuntza hori delako. Batzuek pasadizo gisa irakurri dute eta eskubide osoa dute, baina hor badago kezka bat hizkuntzekiko. Lehen aipatu duguna: euskara gozamen iturri gisa eskaintzea, ez sofrikario eta ez istilu iturri moduan. Eta gozamen iturri da telebistan gauza politak egitea, talentu pixka bat erabiltzea hizkuntzaren inguruan, euskaraz sortzea, euskarara ekartzea besteen sormenak, euskaraz talentuz egindako gauzak ondo zabaltzea, ondo kolokatzea mundu global honetan. Nik uste baitut Euskal Herria badela hor mugaldean dantzan dabilen herri bat. Atso-agure horiek eta mutiko horiek mundu berean bizi dira eta telebista bera ikusten dute gutxi gorabehera. Hemen posible da borda itxurako baserri batean antena parabolikoa ikustea. Manolo Rivasek esaten zion Galiziari "El bonsai cantábrico", eta gurea "txapela galaktikoa" edo halako zerbait izan liteke. Nik uste dut sortzeko leku oso emankorrak direla halako irla, mugalde, pasabide izandako lekuak. Etengabe ari gara hizkuntzaren inguruko kezkekin, eta hizkuntza da bihotzetik gertuenen daukagun gauzetako bat, adierazpen tresna eta besteen adierazpenak jasotzeko modua.

Iban Zalduak libelo moduko bat idatzi zuen, kristorenak eta bi esanaz poesiaren kontra, edo poesia klase baten ajeei buruz. Saio bat egituratu genuen libelo horren inguruan; berak salaketa bat egiten du poesiaren kontra eta guk defendatu egiten dugu poesia, zera esanaz: "Badira zuk parodiatzen dituzun moduko poema asko, baina badira baita ere benetan hazkurea dagoen lekuetan hazka egiten duten poemak". Oso leku desberdinetan egin izan dugu eta jendeak oso gustura hartu izan ditu.

Esango nuke poesia idaztea bera ekintza soziala dela, poesia irakurtzea ekintza pertsonalagoa den bezala. Lagunen artean errepikatzen dugu Erdi Aro moduko aro berri baterantz goazela, azken finean gaur egun bizi izateko moduak egunerokotasunean gure arreta beste erakarpen puntu batzutan jartzera eramaten gaituela. Gogoeta ez du ia inork sustatzen. Analfabeto funtzionala eta analfabeto emozionala sortzen digu mendebaldean daukagun bizimoduak, eta berbaren halako maskaratze bat, halako usteltze bat eta halako erabilpen maltzur asko eta asko. Erdi Aroak irudian eta ahozkotasunean oinarritutako herri kultura zeukan, jendeari Bibliako pasarteak azaltzeko egiten ziren kapitelak eta elizako pinturak. Taldekako irakurketak egiten ziren, gauza asko idazten ziren hain zuzen ere fraileak ozen irakurriak izateko, sermoi liburuak eta beste. Irudia da nagusi zentzu horretan, eta irudiak askotan itsutu egiten du argitu baino gehiago (berbak ere bai, hori ez dut ukatuko), jendea oso urruti bizi da testuetatik. Interneten kontuak alde on hori ere badu: e-postaren bidearekin jendea hasi da berriro idazten, normalean oso arreta gutxirekin idazten, baina behintzat ohartu da gauza luze bat kontatzeko, behar hori asetzeko duen beste bide bat idatzizkoa dela, eta ez bakarrik ahoz. Nik uste dut badugula guztiok, gizaki garen aldetik, ahozkotasun behar bat oso oinarrizkoa, alde batera edo bestera betetzen duguna egunero. Ez da sinistekoa zenbat denbora ematen dugun egunean hizketan, edo hitzak jasotzen. Zoratzekoa.

Minetatik, baina "min" hitza zentzu zabalean ulertuta. Mineria hitzak azaltzen du minen multzoa, baina esanahia hartzen du nostalgia moduan: herrimina, maitemina eta ez dakit anfetamina, biltzen dituen kontzeptua. Liburu guztia da berbaminetik idatzia, eta berbamina berbagozamena ere bada neurri handi batean. Bai, poema dezente dago terapia gisa-edo nik idatzitakoak edo bertsionatutakoak, perbertitutakoak.

Txiste modukoa da, baina berba jolas osasungarria iruditzen zait. Egia esan Angel Gonzálezen poema baten bertsioa da. Berak esaten zuen "mirando al diccionario de la lengua" eta horrek bazeukan bere grazia, baina euskal hiztegiak historian zehar... hasierakoak, ia-ia bidaiarien hitz zerrenda bat zirenak, oso xelebreak ziren, garaiko italiano batek euskara nola aditzen zuen jakiteko oso ondo zeudenak. Gero etimologiekin-eta, hainbat gehiegikeria izan da; lanbideko folklorean behintzat badabiltza halako etimologia barregarri batzuk, "Bart-ze-lo-ona" eta halakoak. Hau da, euskal hiztegigintzan fikzioaren kuota dezente handia da, jolas gehiago ematen du. Gero oso normalizazio prozesu bizkorra izaten ari da, eta bat-batean oso eginkizun betegabekoak tokatu zaizkio oso denbora gutxian. Gainera, halako dialektalizazio gura bat ere bizirik dago hainbat lekutan. Batzuk esaten dute euskarazko erregistro falta dagoela euskarazko literatura egiteko, baina nik uste dut kontrakoa gertatzen dela, erregistro gehiegia dela problema. Baina har daiteke problema ala aukera gisa, esperimentuak egiteko, jolas egiteko azken finean