HARROTASUNA ETA AURREJUZKUAK
uskaraz entzuten hasiak gara, pixkana-pixkana, gure zibilizazioaren ahotsa
Baina, garestia da itzulpena. Gaizki ordaindutako lan gogorra da itzultzailearentzat. Egile eskubideak-eta direla medio, produktu garestia da argitaletxearentzat. Eta ez da erraz saltzen. Hala ere, eta Lertxundik esan bezala, «pixkana-pixkana» literatura unibertsaleko obra garrantzitsuak itzuli eta argitaratu dira. Hor dago Elkar zenaren Itzul saila, saiakeran eman diren lan garrantzitsuenak biltzen dituen Klasikoak bilduma... eta hor dira tarteka hainbat argitaletxek –Alberdania, Igela, Erein, Susa...– egiten dituen apustuak.
Hasieran zerrenda zabal bat osatu bazuten ere, urtero hautaketa burutzen du EIZIEko Literatura Batzordeak, zerrenda osatu eta, ondoren, deialdi publikoa egiteko. 1999ko bigarren deialdian, adibidez, 22 tituluko zerrenda aurkeztu zuten: han ziren Emily Brönte-ren «Wuthering heights», Heinrich Böll-en «Billard um halb Zehn», Cervantesen «Rinconete y Cortadillo» eta «El licenciado Vidriera», Mary Shelley-ren «Frankenstein» eta beste batzuk. Itzultzaileek obraren zati baten itzulpena aurkeztu behar dute –obraren hasierako 10 orriak edo, ipuin bilduma denean, ipuinetako bat– eta ondoren epaimahai batek aztertzen ditu aurkeztutako lanak. Epaimahaia Jaurlaritzako, EIZIEko eta Ibaizabaleko ordezkari banak osatua dago. Azken deialdian epaimahaiak hiru lan aukeratu zituen: ipuin bilduma bat –Edgar Allan Poe-ren «Antologia»–, antzerki obra bat –Oscar Wilde-ren «The importance of Being Ernest»– eta nobela bat –Jules Verne-ren «Michel Strogoff»–.
Behin lanak adjudikaturik daudela, itzultzailearen lana dator eta bakoitzak bere modura antolatuko du lana, beti ere, jarritako epea betez –epe hau lanaren luzeraren araberakoa izaten da–.
Itzuli beharreko titulua, egilea eta testuinguruaren azterketa egin ohi dute lehenik. Sarritan, itzultzaileak ezagutu eta gustuko dituen egileetara jotzen du eta, itzulpenari ekin aurretik dagoeneko badu haren inguruko informazioa. Batzuk garrantzia handia ematen diote dokumentazio lan honi. Ana Isabel Moralesek, esaterako, Jane Austen-en «Harrotasuna eta aurrejuzkuak» itzultzeko aukeratua izan zenean, idazle ingelesaren jaioterrira, Hampshirera egin zuen bidaia.
Nola ikasi daiteke hori egiten? Orain arte Euskal Herrian ez da itzulpegintza ikasketa unibertsiatriorik izan. Kanpoko unibertsitateetara jo izan dute, hortaz, itzultzaileek. Datorren ikasturtean, EHUk urteetako eskakizunari erantzungo dio azkenean, eta Itzulpegintza ikasketak egiteko aukera zabalduko du. Dena den, eta ikasketak lagungarri izanik ere, Juan Garziaren aburuz, gakoa esperientzian dago; itzuliaz ikasten dela itzultzen, alegia.
Dena den, literatur itzulpenaz soilik bizi nahi duenari ez zaio erraza gertatuko hori lortzea. Jaurlaritzarekiko hitzarmenak egoera hobetu badu ere, gurean ez dago literatur itzultzaile hutsik. Idazle ere badira batzuk, edo interpretari, irakasle, testu tekniko eta administratiboen itzultzaile... «
Masokistak garela pentsatzen dut askotan
Azken urteotan, ekinaren ekinez, literatur itzultzaile bikainak lortu dira eta etengabe izen berriak azaltzen ari dira esparru honetan. Euskal literatur itzulpengintzaren maila bikaina da, gainontzeko literatur esparruen artean bikainenetakoa. «
Askotan pena ere ematen digu ondoegi itzultzeak
orduan irakurlea ez baita konturatuko esaldi bakoitzak eman duen lanaz
Euskal irakurleen errekonozimenduaren esperoan, Literatura Unibertsala bilduma aurrera doa, baita bildumatik kanpora burutzen ari den beste hainbat itzulpen ere. Bildumako 83 titulu kalean daude dagoeneko, Maupassant eta Döblin-en titulu bana aurki izango dira liburudendetan, eta geroxeago Bierce, Fuentes, Guareschi eta Beauvoir-en txanda izango da. 2000. honetan aukeratuen zerrenda itxiko dute seguruenik, guztiak kalean ikusteko beste pare bat urte itxaron beharko bada ere. Eta orduan zer? EIZIEk egindakoaren balantzea burutuko du: zuzen egindakoa mantendu, okerrak zuzendu eta gabeziak bete beharko dira. Beste hitzarmen bat sortuko da agian. Oraingoz, agerian geratu dena zera da: bilduman, narratiba nagusitu da nabarmen. Aurrera begira, poesia, antzerkia eta saiakerari toki zabalagoa emango zaie, beharbada
Egun, gurean, literatur itzulpegintzatik soilik ezin daiteke bizi. Eta, hala ere, Jaurlaritzak EIZIEri emandako dirulaguntzak, itzultzaileek euren lanengatik nolabaiteko sari `duina' jasotzea ahalbidetu du. Gainerako argitaletxe eta bildumek euren kopuruak badituzte ere, Literatura Unibertsala bilduman tarifen sailkapen zehatza ezarri dute EIZIEkoek itzultzaileen lana ordaintzeko orduan; jatorrizko hizkuntzan oinarritutako sailkapena, hain zuzen.
Gazteleratik itzultzea errazagoa omen, eta hizkuntza horretatik euskaratzen duenari tarifa merkeena eskainiko zaio: 3.000 pezeta (120 libera) emango diote orri bakoitzeko –eta orri bakoitzean 2.000 karaktere sartzen direla hartzen dute kontuan–.
Ondoren frantsesa, ingelesa, italianoa eta portugesa datoz. Orriko 3.500 pezeta jasoko du itzultzaileak, kasu horietan.
Azkenik, gainerako erdaretan itzulita izanik –alemaniera, errusiera, edo japoniera, esate baterako–, tarifa orriko 4.000 pezetara igoko da.
Euskarazko bertsioak izango duen orri kopuruaren estimazioa itzulpena adjudikatu aurretik egiten dute eta horrela itzulpenaren prezioa finkaturik geratzen da deialdian bertan. Esate baterako, dagoeneko itzulpen fasean dagoen Jules Verne-ren «Michel Strogoff»ek 375 orri izango dituela estimatu eta itzultzaileari 1.312.500 pezeta emango zaizkiola finkatu dute.
Eta hizkuntzaz gain, obraren zailtasuna ez al dute kontuan hartzen? Bada, ez. Sarritan iruditzen zaigu Shakespeare itzultzeak askoz zailtasun handiagoak dituela, esaterako, Chestertonen lan bat euskaratzeak baino. Juan Garziak badaki zer den bata eta bestea itzultzea –Shakespearen «Sonetoak» argitaratuak ditu Alberdaniarekin eta Chestertonen «Ostegun izan zen gizona» ere itzulia du Literatura Unibertsala bildumarako– eta, bere esanetan, lan guztiek dute bere zailtasuna: «
Itxuraz sinpleenak diren obrek ere bere lana ematen dute
Baina, zer gertatzen da, jo dezagun, danieratik obra bat aukeratu eta jatorrizko bertsiotik euskarara zuzenean itzuliko duen inor ez badago? Itzultzaileak gutxienez bi hizkuntza desberdinetan egindako itzulpenak hartu beharko ditu oinarri. Horrela gertatu da, adibidez, Andersen-en «Hemeretzi ipuin»ekin.
Eta Literatura Unibertsala bildumaren zerrendari begiratzen dionak Yukio Mishimaren «Arratsaldeko atoiuntzia»rekin ere horrela egin dela pentsatuko du. Bada, ez. EIZIEkoek beraiek ezusteko handia hartu zuten hautatutako itzultzailearen datuak jaso eta Hiromi Yoshidak zuzenean, japonieratik euskarara, itzuliko zuela ikustean. Errusieratik euskaratu beharrekoetan ere, zuzeneko itzulpena egin da Euskadi Saria eskuratua duen Jose Moralesi esker
Egiptoko Gobernuak Israelen presioei men egin eta ehunka pertsona atxilotu ditu, Gazara egitekoa den martxa gelditu nahian. Hala ere, milaka lagun martxari hasiera emateko prest jarraitzen dute, Israelen blokeoa apurtu eta genozidioa gelditzeko presioa egin asmoz. Melisa... [+]
Dagoeneko 30 hiri inguru batu dira politika migratorioen eta militarizazioaren aurkako protestetara eta larunbaterako 1.800 hiritan dituzte protestak deituta. Los Angelesen egin bezala, hiri horiek ere militarizatzeko xedea aipatu du Trumpek. Guardia Nazionala hedatu dute... [+]
Ondo Etorri Laudio Harrera Herria sortu dute, kale egoeran bizi diren pertsonen “bidelagun” izan eta “mugimendu arrazista zein xenofoboen aurka” borrokatzeko. Eskualdeko ikuspegiarekin landu nahi dute gaia, eta “lanean” jartzeko deia egin... [+]
José Luis Abalos PSOEko ministro ohia eta Koldo García haren aholkulariaren ustezko ustelkeria kasuarekin lotu dute Santos Cerdán, PSOEeko diputatu eta antolaketa idazkaria. Guardia Zibilak Cerdánek Garcíarekin balizko ordainketez hitz egiten duten bost... [+]
Bertsozalea zen, eta hamarkada luzeetan aritu da bertsoaren plazako zereginetan: epaile eta gai-jartzaile lanetan, saio antolaketetan eta Bertsularien Lagunak elkartearen betebeharretan ere bai. Euskaltzain urgazle izendatua izan zen 1967an, eta ohorezko 2014an.
Emaitza positiboa eman zuen iragan abuztuan egindako testak, baina Polizia Zientifikoaren laborategira bidali baino lehen Ondarroako komisariatik desagertu zen frogen poltsa.
Ekainaren 14an egingo da Hernanin San Juan jaiak iragartzen dituen 30. Preludio kontzertua. Aurten emakume bat izango du zuzendari musikal: Judith Montero Imaz. Behin batuta hartuko, eta emakumeek musika ondarean egindako ekarpena ekarri du fokupera. Berarekin eta Hernaniko... [+]
Kairoko hotel batetik hitz egin du ARGIArekin ostegun goizean Pili Revilla gasteiztarrak. “Edozein momentutan atxilotu gaitzakete”, adierazi du. Solasaldiaren unean Euskal Herritik joandako bost herritar daude atxilotuta, eta nazioarteko dozenaka. Arreta Palestinako... [+]
Kanpaldiaren helburua "osasuna eta ingurumena arriskuan jartzen dituen eta etorkizuna hipotekatzen duen proiektu jasanezina" geldiaraztea da.
Ekainaren 13an hasi behar duen Gazarako Martxako partaideak atxilotzen ari da Egiptoko Polizia, tartean hainbat euskaldun. Israel Gazan egiten ari den sarraskia salatu eta korridore humanitario bat ireki dadila eskatzeko abiatu dute ekimena mundu osoko 3.000 herritarrek.
Urte hasieran gertatu zen, urtarril eta otsail artean, Donald Trumpen bigarren agintaldia hasi zenean eta DEI politiken kontrako gurutzada hasi zuenean hark. Baina ez zen izan prentsa-ohar edo iragarpenik. Erabilpen baldintzetan, norbaiten "genero identitatearen eta... [+]
Eusko Jaurlaritzak 2022an eskuratu zuen Zaballako (Araba), Basauriko (Bizkaia) eta Martuteneko (Gipuzkoa) kartzelen gaineko eskumena, eta ordutik uhalen edo eskuburdinen bidez loturik izan dituzten pertsonen inguruko datu batzuk eman ditu Maria Jesus San Jose (PSE-EE) sailburuak... [+]
Udako Euskal Unibertsitateak hogei jardunaldi eta topaketa antolatu ditu ekainaren 11tik hasita hilabete batez, hausnarketari bide emateko eta "arnasgune akademikoa" izateko helburuarekin. Inguma datu-base berrituan unibertsitate mailako jakintza alor ugaritako ia 50.000... [+]
Espainiako Lanbide Heziketaren legeak egoera larria ekarri duela iritzita, kezka nagusiekin manifestua idatzi du irakasle talde batek eta jasotako sinadurak aurkeztu dizkio Eusko Jaurlaritzako Lanbide Heziketako Sailburuordetzari. “Joan garen ikastetxe guztietan bat egin... [+]