"Nafarroak aspaldi galdu zuen bere nortasuna"

1995eko uztailaren 16an

Pablo Antoñana nafar idazleari elkarrizketa

Duela hogeita hamar urte idatziriko eleberria argitaratzea ez da maiz gertatzen, baina Bianakoak maiz ezagutu du. Literaturaz baino gehiago gizarte eta historiaz mintzo gara. Euskal Herria ezagutu nahi duenak badu zer ikasirik bere lanetan.

Argitaratu berri duzun «La cuerda rota» duela 30 urte idatziriko eleberria da, zure azken urteotako lanekin aldaketa franko antzeman daitezke.

Pamielak argitaratzea proposatu zidanean, berriro leitu eta ez nengoen oso seguru. «Pequeña crónica», «Relato cruento» edota «Botín y fuego» nire lanekiko desberdintasun ugari zituen, denboraren poderioz subkonszienteak elkarrizketak ez erabiltzera bultzatu nau, neure buruarekiko aski nahasia aurkitu nintzen.

Agian azken liburu hau errazagoa da irakurlearentzat, zure egungo estiloa ez baita erraza, hertsiagoa da.

Horregatik uste nuen irakurle finari baino irakurle arruntari gustatuko zaiola. Izan ditudan kritikek oker nengoela adierazten didate.

Literaturari dagokionez, aparta baino apartatua izan zara, zure aurrekorik sumatzen al duzu? Urabayen esate baterako?

Urabayen oso berandu leitu dut, eta ezin dut esan nigan eragina izan duenik. Garai hartan gaiak zuen garrantzia, orduko erregimenaren aurrean askatasun aldarrikapenerako gizarte gaiak baliatzen ziren. Muga igarotzen zuten portugaldarren gaia hurbila nuen. Aldi berean, estilo aldetik ez du zer ikusirik garai hartako lagunek egiten zutenarekin.

Inoiz «Nafarroako Faulkner» izendatu zaituzte.

Faulkner ingelesez leitzen nuen, hegoalde sakonaren ingeles amerikarrak zituen zailtasun guztiekin. Bitxia da, izan ere nire bizitza osoan Amerikak mundu mailan izan duen jokabidea gaitzetsi egin dut, baina aitortu behar dut enbaxada amerikarrari esker ezagutu eta landu izan ahal nuela Faulkner. Kritikariek Estatu espainiarreko lehenbiziko `faulknerianoa' izan nintzela diote; gero, indar handiz, Benet etorri zen.

Madarikatua baino, ez al zara zorte txarra eduki duen idazlea?

Zorte txarrik ez. Patua zure indarrekin moldatu egiten duzu, garai batean errua besteei leporatzen nien. Baina errua izatekotan nirea da. Baldintza psikiko zehatz batzuekin sortuak gara, harremanetan sartzeko zailtasunak ditut, eta bi aldiz atea jo ondoren hirugarrenean ez naiz saiatzen; alta, bada jendea hogei aldiz saiatzen dena, eta sartuz gero, kortxo guztiak irauten dute ur-azalean... Orduan txarrena da betidanik ezagutu dituzun horien iturriak ere ezagutzen dituzula, eta nolatan iritsi dira? Ireki den arte ate joka egon direla seinale.

Beraz, ez zara zure buruaren saltzaile ona.

Ez naiz saiatu ere egin, errua nirea da. Ziur naiz ene arbasoen artean nik dudan aldarte bereko anitz azalduko direla, ni ez naiz inguruaren fruitua; «odolaren mintzoa» ere hor da.

Antoñana idazlea gazte batzuek duela hamabi urte berreskuratu zuten?

Hala da, haiengatik izan ez balitz ezezagun jarraituko nuen; gainera Pamielaren sorrera horrekin batera eman zen, «Pequeña crónica»k eduki zuen arrakasta ikusirik argitaletxen munduan sartu ziren.

Eleberriez gain, era literarioan historia landu duzu, II. Gerra Karlista konparaziora. Bertan 36eko Gerran eman ziren gezurrak antzeman dituzu? Hain handia al da bi gerren arteko antza?

Bada: soldaduen jakineztasuna, apezgoaren papera beti boterearekin bateginik, liberalek Gaztela aldera -hemen beti Gaztela esan izan dugu, orain La Rioja dela diote-, jo behar izan zuten, parekotasun anitz antzeman daiteke. Hala ere, 1872koa gizatiarrago izan zen, ez zen hain bortitza izan, menturaz militarren arteko gerra izan zelako, denak akademia beretsuan ikasiak. 36an gerra militarrek militar ez zirenen batzuen kontra bultzatu baitzuten.

Gurean ere historia errepikatu egiten al da?

Anitzetan erran izan dut, 36an alfabetatu gehiago egonda ere, jantzia besterik ez zen aldatu, egun ere, 1995. urtean, jende orok ikasten duenean, sakonean jende berdina da, belaunaldiz belaunaldi jasotzen dena. Boterea daukanak helarazten du hori, lehen, zutabeak, finantzak, eliza eta armadak ziren; orain komunikabideak sartu behar dira, haien esku daudenak. Jantzia besterik ez da aldatu, emakumezkoek prakak erabili, erre, ikas dezakete, baina pertsonei buruan hozka eginez gero bere arbasoengandik jaso dutena azaltzen da.

Beraz, trantsizioak ez zuen ezer aldatu.

Francoren heriotzarekin apurketa etor zitekeela uste genuen. Baina egun, indar errepresiboak berdinak dira. Udal idazkaria izanda hainbat urtez ikusi dut Francoren irudia Goardia Zibilaren koartelean. Trantsizio baketsuaz mintzatzen da, eta benetan gertatu dena Vizcaino Casasek dioena da, hirugarren egunean berpiztu zela. Jende bera leku berean da, 1975. urtean gehien saltzen zuten egunkariak egun ere nagusi dira, demokraziarekin gerta zitekeen irakurleak esatea hainbat urtez engainatu egin gaituzue, ba ez, aldebres suertatu da, haiek dira lehenbiziko lerroan daudenak.

Egun, Nafarroako nortasunaz asko eztabaidatzen da. Ezer gaineratu ahal duzu eztabaida horretaz?

Nafarroak aspaldi galdu zuen bere nortasuna, beraz, ezin gara mintzatu izan ez den gauza batetaz. Desagertuak diren foruez mintzatzen dira, Foruaren Hobekuntza darabilte foru hitza aipatzearren, eta funtsean probintzia bakarreko konstituzio xumea besterik ez da.

Francok berak, saiatu arren, ez zuen hainbat gaietan ezer lortu. Diktaduraren garaian, hazienda kontuetan, Madrilen kontrako mugimenduak izan ziren Nafarroan.

Sekulako iskanbilak bizi ziren, gogoan ditut Sanfermin batzuetan gertatu zirenak.
Fragak hainbat artikulu idatzi zituen foruen desagerketa itzuliezina zela argudiatuz, eta egun UPN eta PP alderdietan daudenak ziren Fragaren kontra azaldu zirenak.
Gaur egun, jendea foruak dituelakoan dago: noiz sartu du eskua aurrekontuen tribunalak? noiz edozein tribunalek? Egun bai, eta gainera La Rioja eta Aragoi kexaka, Francoren garaian ez zien balio, egun dena onartzen da.

Gobernu aurrerazalea eratu omen dute. Horrek Nafarroako identitatea berreskuratzen lagundu ahal dezake?

Politikoengan ez dut sinesten; apezek eliza uzten dutenean jantziak zintzilikatzen dituzte, pertsonek politikan sartzean ideologia. Duela gutxi arte joan-etorrian ibili dira, ikuiluetan sartu dira, baina behin botoak lortuta nahi dutena egiten dute, eta orain sartu berriak direnek berdin eginen dute. Nafarroako nortasuna ezbaian dago, bakar batzuei interesatzen zaie, eta nonbait horiek gaiztoak dira, eta gaiztoak omen direnez...

Inoiz, meza eta prozesiora itzuliko ginela erran duzu. Zer dela eta?

Garai batean jendea zientoka ateratzen zen elizaren bidetik; behin Lizarran nire lankideekin eztabaidan ari nintzelarik, desertzio hori unean uneko kontua zela eta errosariora itzuliko ginela, horrek duen esanahiarekin, adierazi nien. Mezatara joateari utzi nion lehenbizikoetakoa izan nintzen, eta erraten nien, Nafarroan mezatara ez joatea ia heroia izatea dela baina aldi berean Madrilen egon eta joatea ere heroiena da, anitz baitziren hemen bai eta Madrilen joaten ez zirenak.
Eliza beti bera da, demokraziaz mintzo da eta hemen Sebastian bere iritzikoak ez diren apez guztiak baztertzen ari da. Arestian aipatu dudan legez, pasa den mendeko hiru zutabe horiek hor daude, salbuespen batekin: armada ez da ilustratua, XIX. mendean bai, bere zereginaz ideiarik bazuen. Gaur egun edukiko balu herriei komeni zaiena defendituko luke.

Aurki beste eleberria berrargitaratzeko asmoa duzu, «Relato cruento» bere garaian ia zabalpenik izan ez zuena.

Argitaratzearena ez da nire esku. Isilean egon banaiz, inork ez didalako deitu izan da; deitzen ez badizute balio ez duzun seinale. Uste horretan egon naiz hainbat urtez, gazte talde hori nigana etorri arte.
Bada nire bizitzako garai bat ia galdurik eman daitekeena; sasoi horretan indar handiz nintzen, inork herrialde honetan kasu egin izan balit askoz ere gehiago produzi nezakeen. Gaztea nintzen, gainera jenio txarrik banuen -orain ez daukadana-, eta nolabaiteko onespena jaso dudanean, produkziorako oso urte gutxi geratzen zaizkit.

Errana duzu Unamunok «Paz en la guerra» idatzi ondoren II. Karlistadaz material pilo zuela, baina ez zuela eleberri hori idatzi. Literaturak lagundu al dezake gure iragan historikoa arakatzeko?

Sekulako eleberria izan zitekeen. II. Karlistadaren inguruan Tolstoiren «Bakea eta gerra»ren pareko eleberria idatz daiteke. Garai historiko horren inguruan liburu anitz leitu ditut, baina historialari profesionalen lanek hotz uzten naute, historia zientzia matematikoa izanen balitz bai, baina ez da horrela. Unamunok, Barojak, Valle Inclanek karlismoaren inguruan historia bat idatzi zuten, niretzat jatortasun handiagokoa. Historialariak ez daude emozioa, nahia, errebindikazioaren mailan.

Sanferminak gainean ditugu. Honetan ere aldaketak ezagutu dira. Zer iritzi duzu egungo festetaz?

Txarrenetik okerrena imitatzen da. Badirudi gustu txarra nagusi dela, menturaz Iruñea aldatu egin delako ere. Gogoan dut hiriak 50.000 biztanle zituenean, Iparraldekoak ere etortzen ziren, beste girobat izaten zen. Gero emigrazioa etorri da, Nafarroakoa izanda ere, masifikazioa handia ezagutu da, eta horiek ez dituzte ohitura zaharrak mamitu; horrez gain, atzerritar saldoa hurbiltzen da, eta asko edaten dela ikusirik haiek gehiago, bertakoek gaiztakeriak egiten dituztela haiek handiagoak, eta azkenean hau munduko pisontzia bihurtzen da. Ezin da historian 60 urte atzera egin, baina egun dena zilegi da, eta amaitutakoan honek zabortegia dirudi.

LARRION, Patxi
29-33

Gaiez\Kultura\Literatura\Idazleak\ANTOÑANA1
Gaiez\Kultura\Literatura\Argitalpena\Narratiba
Gaiez\Kultura\Argitalgint\Argitalpena\Liburuak\Literatur l
Pertsonaiaz\ANTOÑANA1
Egileez\LARRION1\Kultura

Politika Nafarroako politika

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Efemeridea: Boliviako poliziak Monika Ertl hil zuen, Che Guevara mendekatu zuen gerrillari alemaniarra

ARGIA

Efemeridea: Guardia Zibila EHko heroinarekin lotuta zegoela zioen 'Navajas txostena' bidali zioten Espainiako fiskal orokorrari

ARGIA

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

Azkenak

2024-05-13 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Analisia

Negu gorri, hondamendia iragarri

Apirilaren 30ean, Espainiako patronala den CEOEk argazki horixe zintzilikatu zuen sareetan: ezkerrean dago Antonio Garamendi, CEOEko presidente den Getxoko semea; eta eskuinean Alfonso Santiago bilbotarra, musika festibalen munduan dabilen Last Tour promotorako burua, Eusko... [+]

2024-05-13 | Cira Crespo

Ukelele baten atzean Hawaii aurkitu nuen

2024-05-13

Umeak, poliziak, mikrobihotzekoak

2024-05-13 | Zigor Olabarria Oleaga

Genozidioa gelditzeko eskatu du Gasteizko hezkuntza komunitateak Palestinaren aldeko ekimen jendetsuan

Ehunka herritarrek egin dute bat hainbat hezkuntza zentrok, guraso elkartek eta sindikatuk antolatutako deialdiarekin, Palestinako umeak gureak ere badira. Genozidioa gelditu! lelopean. Sarea Euskal Herri osora zabaldu nahi dute sustatzaileek.

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

Eguneraketa berriak daude