Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Juan Garmendiarekin elkarrizketan.
Goizetik gauera aldatzen doan herri baten ohitura eta sustraiak biltzen ari den pertsona nekaezina dugu Juan Garmendia Larrañaga tolosarra. Merkatal giroan hezitutako famili batean hazia, aspaldian ekin zion gustokoa zuen etnologiari zein beste alor batzuri, lan oparo bezain bikaina eginaz. Oraintsu plazaratu berri du bere azken liburua den -Euskal Lexiko Etnograffkoa-. Tertulia gizon izateazgain, ezagutzen duen herriarekiko kritiko asaldu zaigu, txantxetarako aukerak ederki asko aprobetxatzen dituela erakutsi digularik.
Juan Garmendia, galtzear dauden usadio zaharren atzetik
GALDERA: Zuk merkatal injenieritza egina duzu aspaldian. Hala ere, ez zara horretan inoiz aritu, ezta?
ERANTZUNA: Nik ez dut injenieritzarik ikasi. Gaztetan merkatal peritutza egin nuen Tolosan, Sagrado Corazón-en bost urtez. Ez nuen amaitu, ez bait nuen behin ere zaletasun haundirik izan. Nere zaletasuna etnografia, etnologia, antropologia, nahi duzuen bezala deitu, izan da.
Heldutasun betean, oraindik orain, Unibertsitatera joan eta Filosofia eta Letretako (Historia) lizentziatura burutu nuen eta egun klaseak ematen ditut Geografia eta Historia sailean, Donostiako EUTG-n.
GALDERA: Noiz hasi zinen antropologia lanetan?
ERANTZUNA: Aspaldi. Liburuak argitaratzen ez, baina bilketa lanetan bai. Liburuak argitaratzeari 1969an ekin nion. Hori boom bat izan zen neretzat. Materiale piloa nuen etxean bilduta eta horri salida bat ematea, ba...
GALDERA: 30en bat liburu argitaratu duzu ordudandik...
ERANTZUNA: Nik asko idatzi dut. Euskal Herriko ermintari, burdin ola, esku-langintza, artzantza, ihauteriak, baserriko bizitzaz... asko, asko.
GALDERA:. Azkena, Aurrezki-Kutxa munizipalaren laguntzaz Euskal Herriko Unibertsitateak argitaratu berri dizuna...
ERANTZUNA: «Euskal Herriko lexiko etnografikoa» deiturikoa. 84ean Unibertsitatera joan eta Mitxelena mahai buru zela Doktoreari dagokion kalifikapen gorena lortu nueneko materialea da liburua osatzeko erabili dena. Azken batean liburu hau jaio da beste lan batzuren fruitu bezala.
GALDERA: Nola definituko zenuke bera?
ERANTZUNA: Nik esango nuke hiztegia dela baina ez guztiz; definitzekotan, zabalean baino sakontasunean gehiago duen liburua dela esango nizueke. Milaka eta milaka hitz bada hor nere metodologiaz bildu ditudanak.
Liburu horretan hitz guztiak beren erreferentzia eta guztiz kokaturik daude: non jaso zen hitz bakoitza, zein egunetan, hitza eman zidan pertsonaren izena eta gero hitz horren erabilerak zehazten dira, hala nola ihauteri giroko hitzak direnak batetik, baserria eta artzantzaren ingurukoak bestetik, otarregintza arlokoak ere, burdingintzakoak, ardazketa eta ehungintza, zurgintza eta azkenez heriotzari dagozkionak. Aitzinako hitzak gehiago dira liburu honetan gaur egun erabiltzen direnak baino.
GALDERA: Tokian tokiko ikerketan asko aritu eta aritzen zara. Artxiboetan ere lan frango egina duzu...
ERANTZUNA: Nik lan gehiena batetik bestera ibilita egin dut. Hala ere, asko gustatzen zait artxiboetan aritzea. Kontua zera da, presa gehiago duela kanpo ikerketak. Gauza asko ari bait dira galtzen goizetik gauera, gehiago inoiz ezagutuko ez direnak.
GALDERA: Sikologia pittin bat beharko da lan honetarako, ez al da hala?
ERANTZUNA: Sikologoa behar da izan aurrean daukazunarekin. Estrainekoz konfiantza giro bat sortu behar da, lagun egin, pertsona ireki, eta inolaz ere ez goitik behera jarri. Zu ikastera zoaz. Eta noski, ezin zaitezke presaz aritu, ikerketari behar duen denbora eman behar zaio.
GALDERA: Nolatan zegoen bilketa lanaren panorama zu hasi zinen sasoian?
ERANTZUNA: Orduan egin zitezkeen lan batzuk gaur ezinezkoak direnak. Zeren eta orduan bizirik zeuden pertsona eta ohitura asko orain ez bait daude bizirik. 30 urtetan gauza asko galdu da eta azkeneko urteetan gero eta gehiago. Adibidez, ontzigileen ofizioa Getari eta Lazkaon, non zurezko ontziak egiten zituzten sasoi batean. Heriotzaren inguruko ohiturak ere, zenbat aldatu dira?
GALDERA: Hildakoa ez al da zulora igual joaten edo?
ERANTZUNA: Ez eta pentsatu ere, beno hoztasun kontutan bai, baina lehen gorputz bidea zela, elizbidea... Heriotzen bat gertatzen zenean-jakinezko bide batetik eramaten zen gorpua, bide horretan ezin zelarik langa bat-itxita eduki. Hori dena ahaztu da, egun kotxe funebrean sartzen dute zerraldoa eta aurrera... Lehen hildakoa bizkarrean eramaten zuten horiek hil jasotzaileak genituen, 'anderuak' ere deiturikoak. Orain berriz, ez anderu, ez elizbide, ezer ez...
GALDERA: Ihauteri sasoian gaudenez ezin ahaztu, beda, gai honetaz idatzi duzun guztia.Asko aldatu dira ihauteriak, ezta?
ERANTZUNA: Ni Tolosako naizenez, Tolosakoetaz hitzegingo dizuet. Ihauteria anarkikoa da berez. Tolosan mozorrotuari 'ttantto' deitzen zaio, garai bateko arlotea edo... Hemen jendeak egundoko zaletasuna du mozorrotzeko. Tolosak betidanik eduki du ihauterietan indarra, Donostian berriz Francoren garaian debekatu aurretik ere indar gutxi zuen oso. Herrietan eta bestalde,.asko galdu da, gazte kuadrilarik ez dago eta.
GALDERA: Ohiturak galtzen doazen heinean, gure Herriaren izaera, nortasuna ez ote da galtzen ari?
ERANTZUNA: Nortasuna ez. Hori bizitzaren eboluzioa da, besterik gabe. Pertsonak bere giroari eta denborari erantzun behar dio. Guri, gaurkoak garenez, gaurkoa tokatzen zaigu. Baina, hala ere, sarritan aurrera jotzeko atzera begiratu behar, kotxearen erretrobisore ispiluarekin gertatzen den bezalaxe.
GALDERA: Zeri ematen diozu garrantzia zuk zeure lanean?
ERANTZUNA: Nik beti eman diot garrantzia hizkuntzari. Nik ez dut uste askok hori ikusi dutenik. Hitz bat galtzera doala, alegia eta horrezaz ikerketa lan bat burutu. Liburu honetan azaltzen diren hitz asko adibidez, gaur egun ez dira erabiltzen. Oraindik badut beste mordoa argitaretzeke...
GALDERA: Behar hainbat bilketa egin al da, ala tradizio asko galdu da bildu gabe?
ERANTZUNA: Bildu asko egin da, baina dena ez da behin ere egiten. Mitxelenak «Euskal lexiko etnografikoa»ri egiten dion aurkezpena irakurri baduzu, bertatik jasoko duzu erantzuna: -"Barandiaran, Azkue ere sartzen da, dejaron algunas cosas sin recoger, Garmendia también dejorá".
GALDERA: Lana badago beraz soberan?
ERANTZUNA: Beti izango lan frango. Begira, antropologia gaurko egunean oinarrituta egin daiteke. Gaurkotasunak garrantzi haundia du ze zuk pentsa ezazu gaurkoa bihar historia izango dela. Askok ez dute pentsatzen hori. Hori erru haundia da. Ikertzaileak behar ditugu honetan, ezin dugu egon beti atzera begira.
GALDERA: Gaiaz aldatuz, kontu jakina da zure etxean tertuliak ospatzen dituzuela lagun artean aspaldiko partean.
ERANTZUNA: Herri honetan komunikazio eza handia dago, komunikazioaren beharra dugu, ondo dago beti ere. Baina tertulia hau, nere etxekoa, bukatuko da. Gazteena ni izango naiz... Atzo 5 bildu ginen, bihar igual bi, eta etzi 8, horrela gabiltza...
GALDERA: Zertan dakusazu gaurko Euskal Herria?
ERANTZUNA: Ba nik zer esango dizut, gurea beste herri asko bezalakoa da bere alde onak eta txarrak dituenak, nahiko intransigentea. Hain alde onak ez direnak ere baditu, eta horiek begi bistakoak dira.
GALDERA: Zein da zuretzat egun gure herriak bizi duen arazorik gordinena?
ERANTZUNA: Neretzat hizkuntza da eta ni ez naiz gramatikoa e!, ni ez naiz Orixe bat aizu!. Nere ustetan paroa, terrorismoa eta horiek bigarren maila batetan gelditzen dira. Gero eta gutxiago hitzegiten da euskaraz, kalean eta dena erdaraz entzuten da, Ikastoletan ere umeak erdaraz jo ta ke...
GALDERA: Esan al dezakegu aberatsak garenik, hizkuntzari dagokionean bederen?
ERANTZUNA: Hizkuntza beti aberasten badoa ere kontua zera da: batetik hamarrera, zure aitonak zekizkien batetik bostera adibidez, eta zuk adibidez bostetik hamarrera jakin dezakezu. Zuk aberastuko zenuke hizkuntza batetik hamarrera ikasi izan bazenu.
GALDERA: Ze metodologiaz baliatu zara urtetan egindako bilketa lana buruan garbi edukitzeko?
ERANTZUNA: Ni fitxazalea naiz oso. 'Cada maestrillo tiene su librillo' dio esaera zaharrak, eta beno kontua da bakoitzak bere metodoa jarraitzen duela. Okerrena metodorik ez izatea da. Metodo bat izan edo bestea, zuretzat erabiltzen duzuna hobea baldin bada, ba tira! Fitxak eta, denbora asko kentzen dizute, baina...
GALDERA: Literaturarako zaletasunik ez al duzu inoiz izan. Bestelako libururen bat idazteko asmorik edo...
ERANTZUNA: Nik beti egin izan dut deskribaketa literarioa gaian sartu baino lehen. Gauza batetaz idazten hasi bezain pronto giro batetan kokatzen dut kontua, ni ez naiz sartuko sutegi batera punba! Aurrena hasiko naiz herria deskribatzen, pertsonak, tailerrak... Beti gustatu zait sartzea 'zonas verdes' nere idatzietan, ikerketa lana galerazten ez duen bitertean eta errazago irakurtzeagatik ere bai.
GALDERA: Barandiaran, Satrustegi, Caro Baroja, Mitxelena... Zer jaso duzu hauengandik, eta zer eman diezu zuk haiei?
ERANTZUNA: Nik nola esango dizut, askotan aipatzen dut Barandiaran nik, fenomenoa dudarik gabe, eta bera bezala beste batzuk. Beroiek ere goraipatu dute behin baino gehiagotan nire lana. Bakoitzak bere mundua du, hala ere, bata bestearen lana osatzen saiatzen gara, asko ikasteko dugu oraindik eta presa dago, ohiturak ziztu bizian galtzen ari bait dira egun.
N. ARRASTOA LOREN ARISTI
36-39
GaiezGizarteaientziaEtnografia
PertsonaiazGARMENDIA8
EgileezARRASTOA1Gizartea
EgileezARISTI2Gizartea
