Mariano Izeta: "Ez Dugu Hainbeste Nigar Egin Behar»

1987ko otsailaren 22an

Mariano Izetarekin
Elekari Eta Umoretsu Atotsi Gintuen Elizondon
Mariano Izeta: "Ez Dugu Hainbeste Nigar Egin Behar»
Baztan aldean kultur-giroan murgildurik bizi dugu Mariano aspaldian, literaturaz eta hango berriez aritu ginen
Elizondoko kaleetan denek agurtzen dute. Erdaldunek errespetuz, inoiz irakurri ez duzun, baina diotenez, ona behar duen idazleari egiten zaion bezala. Euskaldunek berriz, bero, ozen. Aizu Mariano lehengoan telebistan ikusi nizun».
Bixta llaburtu zaio; erloju-konpontzen urte aunitzetan. Bere idazkiak mugaz bi aldeetako aldizkarietan agertzen dira. Halaxe hasi zitzaigun:
Gerra aitzinean gazte nintzelarik euskaraz irakurtzen hasi nintzen. Bazen orduan Argia deitzen zen astekari bat, Donostian argitaratzen zen, hori aunitz saltzen zen euskal herri guztietan. Hemen Baztan aldean ere irakurtzen zen, etxean hartzen genuen, horrela hasi nintzen ni irakurtzen. Idatzi ez, eskutitzak e.a. egiten genituen bai, baina gerra aitzinean ez nuen idazten. Gero gerrarekin euskal kultura desegin zen, debekatua zen dena, badakizu. Gero libertate pixka bat etorri zelarik, 1957. urtean, kaputxinoek atera zuten Zeruko Argia, horretan hasi nintzen idazten, bidaltzen nituen hemendik berriak, badakizu artikulo ttiki ttikiak, hala pixkaka pixkaka hasi nintzen idazten ikasten, hori ere ikasi egin behar baita, 1 960.ean hasi nintzen Baionako Herria-ra idazki llabur batzu igortzen, eta oraindik ere jarraitzen dut, noiztenka zerbaitxo igortzen dut, hilean behin, bi hilebetez behin eta hola, mugaz alde honetatik aldizkari horretan idazten duen bakarra naiz. Urte horietan berean idatzi nuen nere lehendabizkio nobela berria, Dirua galgarri. Irakurri nuen bazela idatz-sariketa bat, polizi-nobelena alegia, eta ahal nuen bezala zera ttipi bat egin eta Donostiara bidali nuen, baina sariketa hura ez zen egin, nik ez dakit baimenik ez ote zuten eman edo zer gertatu zen, beti ere deusetan gelditu zen, Gipuzkoako Diputazionean baziren hainbeste lan bidaliak, eta Aita Zabalak ikusi eta merezi zuela argitaratzea, eta Auspoa liburutegiak argitaratu zidan nobela hori, nire lehenbizikoa. Gero jarraiki dut horretan, Diario De Navarra, Principe de Viana, Navarra Hoy, han edo hemen ipuiren bat...
Nire nobela aipagarriena «Nigarrez sortu nintzan», 1982.ean argitaratu zen.
ARGIA.– Baztango hitzen biltzen ere aritua zara.
MARIANO IZETA.–Orain berriki egina dut Baztango hiztegi ttipia, baditut bilduak 1.700 hitz, hemen erabiltzen direnak, nahiz beste leku batzuetan ere erabiltzen direnak barnean egon. Baina nire lana ez dago bururatua, bai baitira hainbeste eta hainbeste hitz oraino argitaratu ez ditudanak, ari naiz biltzen hitz gehiago, egunen batean ene hiztegi ttipia handitzeko, horiek dira ene lanak.
Ni idazle xumea naiz, beti ere herrikoia, nik idazten dut mintzatzen naizen bezala, eginahala egiten dut, eta hola segituko dugu.
A.– Nola bildu dituzu hitzak?
M.l.–Hitzen biltzeko halaxe moldatu naiz, batetik nik dakizkidanak, ez dut ibili beharrik hor baserriz baserri, ez, ene dendan ari naiz batekin igoal solasean, eta atxematen dut lehen entzun ez dudan solas bat, eta galdetu egiten diot.
Baztanen hitz aunitz erabiltzen da, aberatsa da hemengo euskalkia, lehenago ez nintzen ohartzen, baina orain ohartzen naiz zenbait jenderen solasetan.
Gero egin behar nuke ere, ez bakarrik hitzak, baizik erranairuak, esaera zaharrak alegia, xahar horietarik ere behar nituzke bildu, jadanik baditut 140 bilduak, lan interesgarria da. Ez ditut liburuetarik hartuak, nik adituak baizik, jendearen ezpainetatik adituak. Behar du nik entzunak. Orain badira gazteen artean eta hitz asko galduak, edo atzenduak, horiek guztiak behar dira bildu, eta jende zaharrengan ikas daitezke horiek guztiak, bai baitira Baztanen erdaraz deus ere ez dakitenak, horiengandik ikas daitezke hitz aunitz.
A.–Zer nola hartu zenuen irakurtzeko zaletasun hori, zer literatur-liburu irakurtzen zenituen?
M.I.–Nik Garoa, Txomin Agirrerena, hori da lehenbizikoetarik irakurri dudana, orduan aunitz gustatu zitzaidan euskara garbia. idazle ona Agirre. Hortan sartu zitzaidan zaletasun puxka bat. Gero oroitzen naiz nola Jon Etxaidek atera zituen Alos Torrea, Joanak Joan, Gorrotoa Lege e.a. Joanak Joan-ekin zaletasun gehiago sartu zitzaidan, gustatu zitzaidan aunitz, Jon Etxaide idazle ona da, gero «Gero» Axularrena, hori 1 955.ean irakurri nuen, hor ohartu nintzen horko hitzak eta solasak baztandarrenak bezalakoak zirela, berdintsu, badakizu, Lapurdi, Baztan e.a. Askotan beste herrialdeetako euskara ez du jendeak ulertzen, baina behar da ikasi, ez baita alde gehiegi batetik bestera, Bizkaia alde batera utzirik, beste guztiak berdintsuak dira, besteen idatzizkoa ongi konprenitzen da, baina behar da ikasi.
A.–Gaur egungo idazleen artean?
M.I.–Ez dut aunitz irakurtzen eta irakurtzen dudana euskaraz, aldizkariak gehien bat. Liburuetan zer esango dizut ba, Gereño bat, Quintana bat ba omen da orain
Leitzan ongi idazten duen goizuetar bat, Perurena uste dut, hori irakurri nahi dut, Irigarai, Epaltza, Landart, Hiriart Urruti ere gustatzen zaizkit.
A.–Iparraldean idatzizko hizkuntzarako gorde den tradiziorik ba al da Baztanen?
M.I.– Hemen Baztanen %80 euskaldunak dira, baina gehientsuenek irakurtzen dakiten arren, ez dute euskaraz behin ere idazten, ez dute irakurtzen. Mugaz bestaldean, Iparraldean, Banka, Aldude eta horietan, gu baino altzinatuago daude aise. Lehen ere beren eskutitzak beti euskaraz egiten zituzten, Ameriketatik eta. Ez da hori gertatu gure alderdikoekin, baztandarrek eta gipuzkoarrek eta, ez dituzte behin ere idatzi eskutitzak euskaraz, soldado joaten ziren, eta eskutitza erdaraz. Ameriketara joan aitzin ikasten zuten karta erdaraz nola egin, maestruak erraten zuen nola egin behar zen, ikasten zuten eta denek idazten zuten karta bera. Jendeak ez du irakurtzen. Orain nabari da pizkunde bat, ikastolekin eta, badira haurrak ederki idazten dutenak, pixkaka pixkaka euskal kultura sartuko da, eta bakoitzak idatz dezala berak dakien bezala, bere etxean mintzatzen den bezala.
A.– Aunitzetan goretsi dute zure liburuetako idazkera baztandarra.
M.I.–Bai, orain konparazione, Iruñeko edo Bilboko batek zer euskara ikasi behar du? Behar da euskara molde bat, euskara batua behar da, baina baita euskalki zaharretatik ere hitzak sartu, hori idazlearen baitan dago, euskalkitik aberastu egiten du, dena bat egin daiteke, nik ere hala egiten dut, baztandarra dut euskara, baina euskara landua, euskara batua, ez dut baserritar bat mintzatzen den bezala idazten.
Baztanek izan ditu ene aitzinetik idazle euskaldun gehiago, sail luzea osatzen ahal genuke: Axular urdazubiarra, Etxenike, hau ere urdazubiarra, Lapitze arizkundarra, Aita Franzisko Elizondokoa. Damaso Legaz arizkundarra, Kruz Goienetxe elbetearra, Paulo Fermin Irigarai, sortzez auriztarra baina bizi Iruritan bizi izan zena, Xabier Lazkoz elizondoarra, Zigako erretore izana, Blas Fagoaga erratzuarra, Jose Azkarate aniztarra, Tadeo Biela elizondoarra, Aita Buenabentura Oieregikoa, Aita Polikarpo Ultzamako iraizoztarra, Migel Plaza urdazubiarra, Etxalarreto Aita Eusebio eta Larrainzarko Aita Bitoriano, gehienak baztandarrak.
Orain gehiago idazten da lehen baino, gure gazte denboran ez zen hainbertze, orduan euskaldun gehiago zen baina euskal kultura idatzirik ez zegoen ia. Ikastolekin eta pixkaka pixkaka joanen da aitzinatuz, ari gara aitzinatzen.
A.– Nola ikusten duzu tradizionalismoa Baztanen?
M.l.–Irauten dute bai ohitura askok, denen gainetik mutil dantza aipa liteke, hemengo dantzarik nagusiena da, mutilena, eta irauten du. Badira 15 moeta, denek beren izena: billantziko (zen baitzuk belauntziko), hiru-puntokoa, xoxoarena, biligarroarena, txoriarena, añazume, xerribegi, muxikoak, añorraundi, tellerin, ardoarena, mandozaharrarena, billantziko zaharrak, (edo billantziko txiki), zazpijauzi, nik uste hamabortzak esan ditudan. Horretaz lanéda badira beste batzu, Irri-dantzak izenekoa, ez dago galdua ez, baina lehen gehiago dantzatzen zen ostatuetan eta. Ez dute indar handia, baina irauten dute, ez daude hilik mutil dantza Baztango mutii aunitzek dakite, ez denek, baina bai aunitzek, beharbada ez dakizkite hamabostak, baina bai bat edo beste. Folklorea hainbatean dago, irauten du.
A.– Zer giro ikusten duzu Elizondon?
M.l.–Bilinguismoa, badakizu. Hemen bezala Donezteben e.a. Duela 60 urte berdintsu zen Elizondo, baina gaur %50 izanen dira euskaraz dakitenak, elkarren artean erdaraz ari direnak ere badira, euskaldunak diren arren, noski, erdara hobeki dakite ta. Euskal Herrian gande, euskal giroa ere bada, ez dago galdua euskal giroa. Ez dugu espantu sobera egin behar.
Iñaki CAMINO
40-41

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIZETA1
PertsonaiazIZETA1
EgileezCAMINO1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

"Badira hartzea merezi duten arriskuak, genozidioa gelditu behar dugu"

Zigor Olabarria Oleaga

EAJk Mundakako bere alkatea presionatzen zuen, udaleko idazkariaren gainetik aritzeko

Xabier Letona Biteri

"40 landare mota ditugu oihan baratzean, urte osoan bertatik jateko eta tresna xinpleekin lantzeko"

Estitxu Eizagirre

Bizkaia: EAJren gotorlekua kolokan?

Jon Azkune Torres

Ez da zapalkuntza? Orduan, asimilazioa

Ane Ablanedo Larrion

Azkenak

2024-04-22 | Garbiñe Larrea Iturralde

Intsusaren bigarrena

Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]

2024-04-22 | Eneko Bachiller Otamendi

Arrain-zoparako, besterik ezean, itsasoko igela

Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]

2024-04-22 | Jakoba Errekondo

Lurra elikatu, guk jan

Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.

2024-04-22 | Garazi Zabaleta

Txaramela

Pasta ekologikoa, ortuko barazki eta espezieekin egina

Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]

2024-04-21 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

'Cristóbal Balenciaga' telesaila

"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"

Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]

Eguneraketa berriak daude