ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
igandea 2025eko ekainaren 08an

Mariano Izeta: "Ez Dugu Hainbeste Nigar Egin Behar»
1987ko otsailaren 22an
Mariano Izetarekin
Elekari Eta Umoretsu Atotsi Gintuen Elizondon
Mariano Izeta: "Ez Dugu Hainbeste Nigar Egin Behar»
Baztan aldean kultur-giroan murgildurik bizi dugu Mariano aspaldian, literaturaz eta hango berriez aritu ginen
Elizondoko kaleetan denek agurtzen dute. Erdaldunek errespetuz, inoiz irakurri ez duzun, baina diotenez, ona behar duen idazleari egiten zaion bezala. Euskaldunek berriz, bero, ozen. Aizu Mariano lehengoan telebistan ikusi nizun».
Bixta llaburtu zaio; erloju-konpontzen urte aunitzetan. Bere idazkiak mugaz bi aldeetako aldizkarietan agertzen dira. Halaxe hasi zitzaigun:
Gerra aitzinean gazte nintzelarik euskaraz irakurtzen hasi nintzen. Bazen orduan Argia deitzen zen astekari bat, Donostian argitaratzen zen, hori aunitz saltzen zen euskal herri guztietan. Hemen Baztan aldean ere irakurtzen zen, etxean hartzen genuen, horrela hasi nintzen ni irakurtzen. Idatzi ez, eskutitzak e.a. egiten genituen bai, baina gerra aitzinean ez nuen idazten. Gero gerrarekin euskal kultura desegin zen, debekatua zen dena, badakizu. Gero libertate pixka bat etorri zelarik, 1957. urtean, kaputxinoek atera zuten Zeruko Argia, horretan hasi nintzen idazten, bidaltzen nituen hemendik berriak, badakizu artikulo ttiki ttikiak, hala pixkaka pixkaka hasi nintzen idazten ikasten, hori ere ikasi egin behar baita, 1 960.ean hasi nintzen Baionako Herria-ra idazki llabur batzu igortzen, eta oraindik ere jarraitzen dut, noiztenka zerbaitxo igortzen dut, hilean behin, bi hilebetez behin eta hola, mugaz alde honetatik aldizkari horretan idazten duen bakarra naiz. Urte horietan berean idatzi nuen nere lehendabizkio nobela berria, Dirua galgarri. Irakurri nuen bazela idatz-sariketa bat, polizi-nobelena alegia, eta ahal nuen bezala zera ttipi bat egin eta Donostiara bidali nuen, baina sariketa hura ez zen egin, nik ez dakit baimenik ez ote zuten eman edo zer gertatu zen, beti ere deusetan gelditu zen, Gipuzkoako Diputazionean baziren hainbeste lan bidaliak, eta Aita Zabalak ikusi eta merezi zuela argitaratzea, eta Auspoa liburutegiak argitaratu zidan nobela hori, nire lehenbizikoa. Gero jarraiki dut horretan, Diario De Navarra, Principe de Viana, Navarra Hoy, han edo hemen ipuiren bat...
Nire nobela aipagarriena «Nigarrez sortu nintzan», 1982.ean argitaratu zen.
ARGIA.– Baztango hitzen biltzen ere aritua zara.
MARIANO IZETA.–Orain berriki egina dut Baztango hiztegi ttipia, baditut bilduak 1.700 hitz, hemen erabiltzen direnak, nahiz beste leku batzuetan ere erabiltzen direnak barnean egon. Baina nire lana ez dago bururatua, bai baitira hainbeste eta hainbeste hitz oraino argitaratu ez ditudanak, ari naiz biltzen hitz gehiago, egunen batean ene hiztegi ttipia handitzeko, horiek dira ene lanak.
Ni idazle xumea naiz, beti ere herrikoia, nik idazten dut mintzatzen naizen bezala, eginahala egiten dut, eta hola segituko dugu.
A.– Nola bildu dituzu hitzak?
M.l.–Hitzen biltzeko halaxe moldatu naiz, batetik nik dakizkidanak, ez dut ibili beharrik hor baserriz baserri, ez, ene dendan ari naiz batekin igoal solasean, eta atxematen dut lehen entzun ez dudan solas bat, eta galdetu egiten diot.
Baztanen hitz aunitz erabiltzen da, aberatsa da hemengo euskalkia, lehenago ez nintzen ohartzen, baina orain ohartzen naiz zenbait jenderen solasetan.
Gero egin behar nuke ere, ez bakarrik hitzak, baizik erranairuak, esaera zaharrak alegia, xahar horietarik ere behar nituzke bildu, jadanik baditut 140 bilduak, lan interesgarria da. Ez ditut liburuetarik hartuak, nik adituak baizik, jendearen ezpainetatik adituak. Behar du nik entzunak. Orain badira gazteen artean eta hitz asko galduak, edo atzenduak, horiek guztiak behar dira bildu, eta jende zaharrengan ikas daitezke horiek guztiak, bai baitira Baztanen erdaraz deus ere ez dakitenak, horiengandik ikas daitezke hitz aunitz.
A.–Zer nola hartu zenuen irakurtzeko zaletasun hori, zer literatur-liburu irakurtzen zenituen?
M.I.–Nik Garoa, Txomin Agirrerena, hori da lehenbizikoetarik irakurri dudana, orduan aunitz gustatu zitzaidan euskara garbia. idazle ona Agirre. Hortan sartu zitzaidan zaletasun puxka bat. Gero oroitzen naiz nola Jon Etxaidek atera zituen Alos Torrea, Joanak Joan, Gorrotoa Lege e.a. Joanak Joan-ekin zaletasun gehiago sartu zitzaidan, gustatu zitzaidan aunitz, Jon Etxaide idazle ona da, gero «Gero» Axularrena, hori 1 955.ean irakurri nuen, hor ohartu nintzen horko hitzak eta solasak baztandarrenak bezalakoak zirela, berdintsu, badakizu, Lapurdi, Baztan e.a. Askotan beste herrialdeetako euskara ez du jendeak ulertzen, baina behar da ikasi, ez baita alde gehiegi batetik bestera, Bizkaia alde batera utzirik, beste guztiak berdintsuak dira, besteen idatzizkoa ongi konprenitzen da, baina behar da ikasi.
A.–Gaur egungo idazleen artean?
M.I.–Ez dut aunitz irakurtzen eta irakurtzen dudana euskaraz, aldizkariak gehien bat. Liburuetan zer esango dizut ba, Gereño bat, Quintana bat ba omen da orain
Leitzan ongi idazten duen goizuetar bat, Perurena uste dut, hori irakurri nahi dut, Irigarai, Epaltza, Landart, Hiriart Urruti ere gustatzen zaizkit.
A.–Iparraldean idatzizko hizkuntzarako gorde den tradiziorik ba al da Baztanen?
M.I.– Hemen Baztanen %80 euskaldunak dira, baina gehientsuenek irakurtzen dakiten arren, ez dute euskaraz behin ere idazten, ez dute irakurtzen. Mugaz bestaldean, Iparraldean, Banka, Aldude eta horietan, gu baino altzinatuago daude aise. Lehen ere beren eskutitzak beti euskaraz egiten zituzten, Ameriketatik eta. Ez da hori gertatu gure alderdikoekin, baztandarrek eta gipuzkoarrek eta, ez dituzte behin ere idatzi eskutitzak euskaraz, soldado joaten ziren, eta eskutitza erdaraz. Ameriketara joan aitzin ikasten zuten karta erdaraz nola egin, maestruak erraten zuen nola egin behar zen, ikasten zuten eta denek idazten zuten karta bera. Jendeak ez du irakurtzen. Orain nabari da pizkunde bat, ikastolekin eta, badira haurrak ederki idazten dutenak, pixkaka pixkaka euskal kultura sartuko da, eta bakoitzak idatz dezala berak dakien bezala, bere etxean mintzatzen den bezala.
A.– Aunitzetan goretsi dute zure liburuetako idazkera baztandarra.
M.I.–Bai, orain konparazione, Iruñeko edo Bilboko batek zer euskara ikasi behar du? Behar da euskara molde bat, euskara batua behar da, baina baita euskalki zaharretatik ere hitzak sartu, hori idazlearen baitan dago, euskalkitik aberastu egiten du, dena bat egin daiteke, nik ere hala egiten dut, baztandarra dut euskara, baina euskara landua, euskara batua, ez dut baserritar bat mintzatzen den bezala idazten.
Baztanek izan ditu ene aitzinetik idazle euskaldun gehiago, sail luzea osatzen ahal genuke: Axular urdazubiarra, Etxenike, hau ere urdazubiarra, Lapitze arizkundarra, Aita Franzisko Elizondokoa. Damaso Legaz arizkundarra, Kruz Goienetxe elbetearra, Paulo Fermin Irigarai, sortzez auriztarra baina bizi Iruritan bizi izan zena, Xabier Lazkoz elizondoarra, Zigako erretore izana, Blas Fagoaga erratzuarra, Jose Azkarate aniztarra, Tadeo Biela elizondoarra, Aita Buenabentura Oieregikoa, Aita Polikarpo Ultzamako iraizoztarra, Migel Plaza urdazubiarra, Etxalarreto Aita Eusebio eta Larrainzarko Aita Bitoriano, gehienak baztandarrak.
Orain gehiago idazten da lehen baino, gure gazte denboran ez zen hainbertze, orduan euskaldun gehiago zen baina euskal kultura idatzirik ez zegoen ia. Ikastolekin eta pixkaka pixkaka joanen da aitzinatuz, ari gara aitzinatzen.
A.– Nola ikusten duzu tradizionalismoa Baztanen?
M.l.–Irauten dute bai ohitura askok, denen gainetik mutil dantza aipa liteke, hemengo dantzarik nagusiena da, mutilena, eta irauten du. Badira 15 moeta, denek beren izena: billantziko (zen baitzuk belauntziko), hiru-puntokoa, xoxoarena, biligarroarena, txoriarena, añazume, xerribegi, muxikoak, añorraundi, tellerin, ardoarena, mandozaharrarena, billantziko zaharrak, (edo billantziko txiki), zazpijauzi, nik uste hamabortzak esan ditudan. Horretaz lanéda badira beste batzu, Irri-dantzak izenekoa, ez dago galdua ez, baina lehen gehiago dantzatzen zen ostatuetan eta. Ez dute indar handia, baina irauten dute, ez daude hilik mutil dantza Baztango mutii aunitzek dakite, ez denek, baina bai aunitzek, beharbada ez dakizkite hamabostak, baina bai bat edo beste. Folklorea hainbatean dago, irauten du.
A.– Zer giro ikusten duzu Elizondon?
M.l.–Bilinguismoa, badakizu. Hemen bezala Donezteben e.a. Duela 60 urte berdintsu zen Elizondo, baina gaur %50 izanen dira euskaraz dakitenak, elkarren artean erdaraz ari direnak ere badira, euskaldunak diren arren, noski, erdara hobeki dakite ta. Euskal Herrian gande, euskal giroa ere bada, ez dago galdua euskal giroa. Ez dugu espantu sobera egin behar.
Iñaki CAMINO
40-41

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIZETA1
PertsonaiazIZETA1
EgileezCAMINO1Kultura
ASTEKARIA
1139. zenbakia
1987ko otsailaren 22a
ASTEKARIA PDF-an
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
“Galdera da lan batek noiz balio digun, ez geuk distira egiteko, baizik eta kolektibo gisa”
Lander Arretxea
#2
Bihotzetik berriz pasatzea
Uxue Gutierrez Lorenzo
#3
5x19: Kevin Auschwitzen
Beranduegi
#4
Bertan behera utzi dute Donostiako surf txapelketa bat, israeldarren parte hartzea dela eta
Eneko Imaz Galparsoro
#5
Zaballako espetxeko funtzionarioek “ezkutuko greba” hasi dutela salatu dute zenbait presok
ARGIA
Azoka
Azkenak
2025-06-08 | Basilika
Kairos #02: Haragiaz, Maialen Sagues eta Lorea Floresekin
MULTIMEDIA - Basilika
2025-06-07 | ARGIA
Euskara hutsezko plaza bete dute Ziburuko Azokan

1.000 euskaltzale eta kulturazale baino gehiago giro goxoan ibili dira Ziburuko liburu eta disko azokan, eta larunbat goiz eta arratsaldez gozatu dute hitzaldi, kontzertu eta liburu aurkezpenez. 33 argitaletxe eta 10 diskoetxeren lanak ezagutzeko eta erosteko aukera probestu... [+]

2025-06-06 | Jon Fernández González
EAEko euskaltegietan A2 mailan matrikulatzea oraingoaren laurdena kostako da

Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei. 

2025-06-06 | Jon Fernández González
Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin

Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
 

2025-06-06 | Beranduegi
5x19: Kevin Auschwitzen
MULTIMEDIA - Beranduegi
2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
Gure haurrak ere badira ekimenak mobilizazioa egingo du ekainaren 12an, Gasteizen

Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
Bake Bideak eta Bakegileak bide amaierara iritsi dira

Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.

2025-06-06 | Gedar
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk

Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.

2025-06-06 | Uxue Gutierrez Lorenzo
Idoia Asurmendi
Bihotzetik berriz pasatzea

IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.

----------------------------------------------------
 
Termometroak 30 gradutik gora markatzen ditu, uda giroa nagusi da eta Bilboko kaleak herritar aztoratuz beteta daude. Horrelako egun... [+]
2025-06-06 | Jon Fernández González
Torturaren 21 biktima berri aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.

2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak

Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.

2025-06-06 | Hainbat sinatzaile*
Non daude kaparrak?

Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]

2025-06-06 | Florence Lazar
Hostopean
MULTIMEDIA - dokumentala
2025-06-06 | Ordiziako Euskal Eskola Publikoaren komunitatea
“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada

Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?

Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.

Eguneraketa berriak daude