Ibon Sarasola: "Inor gutxi kezkatzen da diglosiaren ondorio linguistikoaz"

1986ko irailaren 28an

Ibon Sarasolari elkarrizketa
Ibon Sarasola: "Inor gutxi kezkatzen da diglosiaren ondorio linguistikoaz"
Aspalditik dabil Ibon Sarasola hiztegien saltsan berea ere egin nahian. "HiztegiArauemailea" izan behar zuen harekin hasi zen, baina gerora asmoak aldatu ziren apur bat. Mitxelenak ordurarte bakarka egindako lana (Hiztegi Nagusia) talde-lanean eta sitematikoki egiteari ekin zitzaion, eta Ibon projektu horren barruan gero eta protagonismo haundiagoa hartuz joan da. Era berean, bere aintzinako "Arauemailea" "Hauta Lanerako Hiztegia" bihurtu da, eta horrek ere bere lehenbiziko bi emaitzak eman ditu honez gero. Laster kaleratuko da "Orotariko Euskal Hiztegia" munstro horren lehen liburukia, eta zinez esan dezakegu lehen probak ikusita lan ikaragarria dela Donostiako Gros auzoko bulego sofistikatu eta informatizatu batean talde honek burutzen duen hiztegia. Azkenik, Ibon urtetan kezkatu duten beste zenbait gaitaz ere mintzatu gara.
GALDERA: Euskal hiztegigintzaren barruan, zein da zeuk eta zeure inguruan dagoen taldeak bete nahi duzuen hutsunea?
ERANTZUNA: Alde batetatik, eta hori da nagusiena, Orotariko Euskal Hiztegia dago, hori da Mitxelenak aspalditik bere gain hartu zuen lana, eta orain talde lanean egiten ari garena. Hiztegi horren helburua hauxe da: euskal hitz-ondarea biltzea. Horretarako aurreko hiztegigileen lana jaso dugu eta, batez ere, gure literaturako testuetan dagoena bildu dugu. Eta haua zertarako? Hitz berriak asmatzen eta hasi baino lehen, komenigarria delako aurrekoek zer utzi diguten ezagutzea. Esaterako, Donostiako Udala boletin moduko bat ateratzen hasi da, S. Sebastian en marcha. Euskaraz Donostia ibileraz jarri dute, "Ibileraz" hori artifiziala da, eta aldamenean duen "en marcha" gabe ulertzen ez dena. "En marcha" esateko, hiztegi honetan ikusten denean, abian erabili da euskaraz.
Beste gauza bat: hitzen esanahia, erdarazko baliokideaz baino areago, hitza agertzen-den testuinguruez definitzen da. Esan nahi dut: adibidez, haize "viento" eta aire "aire" jarri eta kitto egin beharrean, egin duguna zera izan da: aize eta aire agertzen diren dozenaka adibide eman, garai eta euskalki guzietakoak. Horrela hobe ikusten da bakoitza noiz eta nola erabiltzen den euskaraz.
GALDERA: Pentsatzekoa da testu askotxo erabiltzen ari zaretela lan honetan. Nola egin duzue hautaketa?
ERANTZUNA: Orain arteko hiztegi guztiak sartu egin ditugu, bistan da. Gero, XX. mendearteko autore kasik guztiak ere hartu ditugu, beren obra askoren hustuketa eginez. Gerraurreko urteak askoz arriskutsuagoak dira eta oso aukera murriztuagoa egin dugu, bestela irudi destortsionatua emateko arriskuan bait ginen. Egindako aukeraren barruan, testurik berrienak 1965. urtekoak dira, hau da, euskararen batasuna hasi zen garaikoak. Hasiera batean 1950. urtean planto egitea pentsatu genuen, baina azken orduan ikusi dugu posible zela urte gertuagoetara iristea eta hala egin dugu. Argitaratzear dagoen lehen tomoan ez da posible izango, baina besteetan 1965.era bitarteko testuak jasoko dira.
GALDERA: Hemen inguruan ordenagailu eta pantaila ugari ikusten dira. Informatikak laguntza haundia emango dizue seguruenik...
ERANTZUNA: Dudarik ez dago. Bestela ezinezkoa bihurtuko litzaiguke, edo askoz denbora gehiago eskatuko liguke behintzat. Halere, orain agerian ikusten den lan hau baino, Mitxelenaren urtetako lana dago, aspalditik ari bait zen bera lan honetan, eta urte guzti horietan aurreratutako fitxa guztiak abiapuntua baino gehiago izan da, lanaren parte bat aurreratua genuen. Aitortza hori egin beharra dago lehenik.
Bestela, esango dizuet zein izaten den prozesua. Ordenagailuan dauden testu guztietan, geuk aukeratutako hitz bat agertzen den testu-inguru guztiak hustutzen dira. Lan hori makinak egiten digu, eta zerrenda batzutan ipini. Ondoren, geuk erabaki behar izaten dugu hitz beraren zein adiera desberdin dauden, eta horren araberako sistematizazioa egin. Kasu batzutan erraza izaten da hori erabakitzea, baina beste askotan izugarri zaila da. Morfologia eta gramatika kontutan sartzea ez da gure lana, baina batzutan ezinbestez sartu behar izaten dugu, "ahal" hitzarekin esate batera. Testu-inguru desberdinak sailkatzeko besterik ez bada ere, gramatikazko erabaki batzu hartu behar dituzu, eta batzutan ikaragarri zaila gertatzen da.
GALDERA: Zein jende zabiltzate projektu honetan?
ERANTZUNA: Taldean sei gara: Isabel Arrigain, Arantza Egia, Gabriel Fraile, Ma Jose Kerejeta, Inaki Segurola eta seirok. Orain beste bat hartuko dugu, lana bizkortzeko. Gero, noski, "jefea" dago ("jefea" Mitxelenari deitzen diogu). Guztion artean egiten dugu lan osoa. Erabakiak, zailtasunaren arabera, batek edo bestek hartzen ditu. Azken-azken erabakiak beti Mitxelenak hartzen ditu.
GALDERA: Noizko kaleratuko da Orotariko Euskal Hiztegi hau?
ERANTZUNA: Ez dakigu, oso zaila da jakitea. Orain lehen tomoa inprimategian sartzekotan dago, ia ia guztiz prestatua dugu eta argitalpenerako lehiaketa publikoa ere erabakitzekotan dago. Gure erritmorik onenean segituz gero urtero tomo bat argitaratuko dugula uste dut. Kontutan hartu ikaragarrizko lana daukala tomo bakoitzak, zortzirehun bat orrialdekoa baina orrialde bakoitzean lau bat folio sartzen direlarik... Zortzi bat tomo aterako direla uste dut. Ustegabean lan haundia ematen diguna zuzenketa da, pentsa, hitz bakoitzean ageri diren adibide eta testu-inguru guztiak jatorrizko liburuarekin aldaratu behar dira, ea hutsegiteren bat badagoen. Horrek ezin imajinatuzko denbora eskatzen du.
GALDERA: Nor izango da hiztegi nagusi honen erabiltzailea?
ERANTZUNA: Argi dago edozein pertsona ez dela gai izango hiztegia hartu eta goitik behera irakurtzeko. Alde horretatik, badakigu jende gutxirentzat izango dela hiztegi hau. Kontsulta puntualak egiteko beharbada bai, horretan jende gehiagok erabiliko du, baina funtsean oinarriko lana da, luzarora begira egindakoa.
GALDERA: Bestalde zeu egiten ari zaren hiztegia dago, ezta? Hasiera batetan "Hiztegi Arauemailea" izenez eta orain "Hauta Lanerako Hiztegia" izenez argitaratzen ari dena. Zein desberdintasun dauka honek bestearekin?
ERANTZUNA: Oso desberdinak dira. Nolabait esateko, neure izenpean agertzen den beste hiztegi horretan Orotariko Hiztegitik neuk Mitxelenaren laguntzaz egindako hautaketa bat agertuko litzateke, beharbada normalizazio bati begira gehiago, edota euskararen batasunaren bidean. Konturatzen naiz beste mila hautaketa desberdin egin litezkeela, baina Hiztegi horretan neure proposamena eskaintzen dut. Eta hori bai, hitz bakoitzari buruzko azalpenak eta definizio posibleak euskaraz emanak daude.
GALDERA: Nolabait esan al daiteke zure gustoko hitzak aukeratu dituzula "Hauta Lanerako Hiztegia"n?
ERANTZUNA: Ez beti. Nire gustoa ez dut erabili erizpide nagusi bezala. Dudarik ez dago hiztegi horretan nire aukera pertsonala eskaintzen edo proposatzen badut, azken finean nire gustoak tartean pisu haundia izango duela, baina tartean nire gustokoak ez diren hitz asko eta asko ere badirela esan dezaket. Beste erizpide batzu kontutan hartzen bait ditut. Aukerak egiten hasi baino lehen kontutan hartu "Maiztasun Hiztegia" argitaratu zela, eta funtsean horixe izaten dut erizpide nagusietako bat, bi forma konkreturen artean erabaki behar dudanean. Esate batera, "guzi" edo "guzti" erabakitzeko orduan, neure gustoaren kontra jokatu behar izan dut, erabilpenaren maiztasunak erabaki du azken-azkenean. Euskara batuaren finkapena bilatzen badugu, horrelako gaietan gaurko maiztasunak eta literatur tradizioak izan behar lukete azken finean erabakitzaileak.
GALDERA: Zeure "Hauta Lanerako Hiztegi" honek zein erritmo darama?
ERANTZUNA: Astiro doa, baina aurrera. Neure hiztegi hori egin ahal izateko, "Orotariko Hiztegia" lehenagoko oinarri bezala ikusten dut. Beraz, beste hiztegiaren martxa Orotarikoarenera mugatu beharra dago neurri haundi batean. Gainera, esan beharra daukat nire firma bakarrez argitaratzen bada ere, Mitxelenarekin lankidetzan eginikakoa dela. Berak errepasatzen du guztia goitik behera, zuzendu eta erabaki beharrekoak erabakitzen lagundu ere.
GALDERA: Hiztegien gaia alde batetara utzita, nola ikusten duzu gaurko euskararen egoera?
ERANTZUNA: Euskararen egoera nola ikusten dudan galdetzen badidazue, nik funtsean kontraesan bat ikusten dudala esango dizuet. Beste gauza batzurekin batera, kontraesan hau behintzat ikusten dut: nola daitekeen teorian hain abertzalea eta hain euskaltzalea den herri batean euskararekiko hain ardura gutxi egotea, edo zehazkiago esanda, euskarak erderarengandik jasotzen duen erasoari kontra egiteko ardura hain txikia izatea. Aski da gaur erabiltzen den euskara ikustea, eta zein puntutaraino dagoen erderak kutsatua oso argia da. Sarritan entzuten da diglosiaren kontra mintzatzen, baina diglosiaren alde politikoa baino ez da kontutan hartzen, eta badirudi diglosiaren ondorio linguistikoaz ez dela inor arduratzen. Batzutan pentsatu izan dut alde politikoa hainbeste aipatzeak kaltea ekarri digula beste aldetik, hau da, kutsatze linguistiko horren aldetik.
GALDERA: Lan zaila dirudi hitz horien bidez proposatzen duzuna?
ERANTZUNA: Neketsua izango da horren kontra borrokatzea baina larria ere bada. Arazorik latzena, zera da, gauzarik normalena iruditzen zaigula, zerbait saiatu beharrean, gaztelaniara jotzea. Sentsibilitate falta izugarria dugu, zabarkeria horrek ekarriko dizkigun ondorioen aurrean. Esate baterako, nola arraio egin behar dugu nazioa Iparraldean gure anaiak omen diren beste euskaldun batzu ere badirela ez badugu kontutan hartzen? Eta barkatu, baina Hegoaldean argitaratzen den euskara gazteleratuarekin, Iparraldekoekiko bereizketa haunditzen ari gara. Esaterako, hitzean eta hortzean erabiltzen dugun "Galaxietako gerra". Hori gaztelania hutsa da. Hori inglesez sortu zen, eta inglesez nahiz frantsesez "Izarretako gerra edo gerla" izango litzateke. Baina hor konpon gauzen jatorria, hor konpon Iparraldeko euskaldunak, eta aurrera gaztelaniarekin! Benetan sinesten badugu hizkuntzan ere guztiok elkar ulertzera ailegatu behar dugula, bide okerretik goaz. Hizkuntza nazionalak arreta gehixeago merezi du, ezta?
GALDERA: Eta beste gai eremu batetara pasata, segitzen al duzu batere literaturaren martxa?
ERANTZUNA:Ez nahi nukeen aina, baina bai, segitzen dut. Normalean atzerapenarekin irakurtzen ditut gauza berriak. Prosa batez ere, poesiarik ia ia ez bait dut irakurtzen.
GALDERA: Eta nola ikusten duzu?
ERANTZUNA: Nik esango nuke euskal literatura ez dagoela batzuk dioten bezain gaizki, baina baita ez dagoela beste batzuk dioten bezain ondo. Garbi dago orain dela urte batzu izan zen zulo horretatik atera egin dela, eta gaur egun normaltasun haundiago baten barruan ari dira gauzak ematen. Kantitatea eta kalitatea zein puntutaraino parean doazen ez dut ikusten oso argi, baina bai, badirudi garai bateko esperimentalismoak eta "ismoak" jeneralean gainditu egin direla, eta orain beste ildo batetatik doazela gauzak.
GALDERA: Bukatzeko, Ibon, zer nabarmenduko zenuke literaturaren zurrunbilo horretatik?
ERANTZUNA: Badira batzu besteen artetik erraz nabarmenduko nituzkeenak. Atxaga bat, esate batera, literaturaren hizkuntza eta hizkuntza bera menderatu egiten dituela esango nuke. Gero, Txillardegirengan erabiltzen duen euskara nabarmenduko nuke beste ezeren gainetik. Sarrionandiaren kasuan ere oso nabaria da hizkuntzarekiko kezka eta ardura hori, eskertu egiten da, baina gehienetan altubezaleegia gertatzen da sintaxian, oso sintaxi estua erabiltzen du. Eta badira beste asko noski, eta euskaraz bestalde literatura aldetiko balioa dago, baina tira. Enfin, oraindik ere segitzen dut literaturaren martxa eta gustora gainera.
Xabier MENDIGUREN. Josu LANDA
27-31

Gaiez\Kultura\Argitalgint\Argitalpena\Liburuak\Hiztegiak
Pertsonaiaz\SARASOLA2
Egileez\MENDIGUREN1\Kultura
Egileez\LANDA2\Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Efemeridea: Joxepa Antoni Aranberri ‘Xenpelar’ bertsolariak neskazaharrren defentsan bertso sorta argitaratu zuen

ARGIA

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude