Hirurogeita hamarreko hamarkadan demokrazia ezarri zenetik 2019ko hauteskunde legegileetara arte, Portugalek alderdi politiko tradizionalen ordezkaritza parlamentario iraunkorra izan du. Bost bat hamarkadatan zehar, ezkerreko eta eskuineko ardatz ideologikoen arteko txandakatzeak zentro-ezkerreko Alderdi Sozialistak eta zentro-eskuineko Alderdi Sozialdemokratak osatutako gobernuen segida erraztu zuen, horietako batzuk koalizioetan oinarrituta.
2022ko hauteskunde legegileei esker, Ventura buru zuen alderdia diputatu 1 izatetik 12 izatera igaro zen, eta zentro-eskuineko mapa politikoa eraldatu zuten, 1974tik lehen aldiz desagertu baitzen CDS-PP Parlamentutik. Chega hirugarren indar politikoa da orain, Alderdi Sozialistak eta Alderdi Sozialdemokratak sinbolizatutako bipartidismo klasikoaren ondoren. Chegako boto-emaileen jatorrizko profila lehen edo bigarren mailako ikasketak dituzten adin ertaineko gizonetatik sinesmen erlijiosoak dituzten, landa-eremuetan kontzentratutako eta politikarekin pozik ez dauden gazteagoetara igaro da. Venturaren jarraitzaileak kritikoak dira globalizazioarekin eta migrazio-fluxuekin, eta kexu dira bi fenomeno horietaz: krisi ekonomikoaz eta Portugalen geldialdiaz.
Portugalen, sozialistek babesa galtzen jarraitzen dute. Aliantza Demokratikoa azken inkesten buru da, hala ere, inbestidura ez du bakarrik irabaziko, aurretik zentroko beste indarrekin aliatu gabe
2021eko urtarrilean Kapitolioari egindako erasoarekin, edo Jair Bolsonaroren porrotaren ondoren Brasilian presidentearen jauregiari, Kongresuari eta Auzitegi Gorenari egindako erasoarekin AEBetan gertatutakoek berretsi dute eskuin muturreko boto-emaileek ez dutela aldaketa onartzen, eta ez daudela desilusionatuta administrazio horien norabidearekin (Stefanoni, 2023). Bi herrialdeetan aldaketa politikoak, Joe Biden eta Lula da Silvaren hauteskunde garaipenekin, ezkerreko boto-emaileen eta aurrerakoien mobilizazio handiago baten ondorioz gertatu ziren, populistak boteretik ateratzeko lan egiteko borondatea jarri zutenak. Antzeko zerbait gertatu zen Espainian 2023ko uztaileko parlamentu-hauteskundeetan, Alderdi Popularrak eta Voxek osatutako gobernua saihestu zenean.
Eskuin muturrak mundu osoan egin duen aurrerapenak ideologikoki kontserbadoreagoak diren erakundeekin aliantzak sortzeari erantzuten dio. Muturreko taldeak konturatu dira ezin direla beren kabuz boterera iritsi, eta, beraz, gobernuei sarbidea erraztuko dieten itunetara jotzen dute. Portugalen, sozialistek babesa galtzen jarraitzen dute aurreko urteekin alderatuta. Hellerren arabera, Aliantza Demokratikoa azken inkesten buru da, eta %28tik gorako boto-asmoa du 2024ko martxoko hauteskundeetarako. Hala ere, kopuru horiek mantentzen badira, inbestidura ez du bakarrik irabaziko, aurretik zentroko beste indarrekin aliatu gabe, akordio batera iristen badira, eta zalantzarik gabe Chegako ultraeskuinarekin.
Garrantzitsua da hemen Francis Fukuyama gogoratzea eta aztertzea nola mugimendu populisten indartzea jendeak demokrazia liberal modernoei dien errespetu txikiari erantzuna izan daitekeen, non eskubide indibidualak, Zuzenbide Estatuaren zutabeak eta sufragioa bermatzen diren. Hala ere, elementu horiek ez dira nahikoak praktikan pertsonak berdin errespetatuko direla bermatzeko, bereziki marjinazio-historia duten taldeak. Isotimiatik (besteekiko berdintasunean errespetatua izateko eskakizuna) megalotimiara (goragokotzat onartua izateko nahia) igarotzea oso sotila da eta arrazakeriaren eta xenofobiaren bidez gizarteak ezegonkortzeko gai izatera iristen da. Thymos-aren inguruan eraikitako gaiak (duintasunaren onarpena nahi duen arimaren zatia) errekonozimendua, duintasuna, immigrazioa, nazionalismoa, erlijioa edo kultura izan ohi dira, Ruizen (2022) arabera. Horiek guztiek gainditu egiten dute motibazio ekonomikoaren dogma, eta baliabide ekonomiko edo finantzarioen bidez ase ezin diren ekintzen motor bihurtzen dira.
Mafalda Carvalho Cardoso
EHUko Zuzenbide Fakultateko ikaslea, Zientzia Politikoetan lizentziatua eta Filosofian doktoregaia (Portoko Unibertsitatea)
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Lau hilabete daramatzagu greba mugagabean, hitzarmen propio baten eta lan-baldintza duinen alde. Lau hilabeteko greba honetan, udaltzainek piketeetan bortizkeriaz zapaldu gaituzte, hirian jarraitzen gaituzten eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzten polizia... [+]
Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu
Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.
Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]
Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]
Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]
Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]
Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]
Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]
Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]
Gizakia kosmosa da. Kosmosa, mundua ez da gizakiarena, askotan hala dela ematen badu ere.
Udako solstizioan, egunez eguzkiak itsutu egiten gaitu duen argiaren indarrarekin, baina gauak ederrak dira, zeruan izar dirdiratsuak kabitu ezinka ikusten ditugunean. San Juan suaren... [+]
"Saharar erradikalizatuek Estatu Islamikoaren burutza hartu dute Sahel-en". Izenburu asaldagarria, berriki argitaratua, baina hasierako asalduratik harago, testuaren irakurketa eta analisi sakonago bat eginda, honako ondorio hauek atera daitezke.
Kezka, ezinegona eta... [+]
Aurrean duzunak min ematen badizu, ez begiratu aurrera. Muturren aurrean duguna saihesteko logikoa dirudi, ezta? Zer ikusiko ote du gutako bakoitzak albo aldera so egiten duenean? Beharbada, miope batek betaurreko bila ikusten duen antzeko zerbait.
Miope bezain itsu,... [+]
Gu gara euskara. Euskara gure baitan bizi da. Guk biziarazten dugu. Euskara bizi dugu eta euskarak bizi gaitu. Guk elikatzen dugu eta gu elikatzen gaitu. Euskara gara. Euskara egiten dugunean euskarak egiten gaitu. Guk dugu, euskarak gaitu.
Euskararik gabe ez gara, eta hori... [+]
Barau kolektiboak beti erdaraz izaten ziren, baraualdi bat euskara hutsean antolatzen hasi ginen arte. Irakurketa dramatizatuak taldean, abestu, dantzatu, arnasketa kontzientea, masaje trukaketa, Bergarako igerilekura jaistea, kanten liburuxka... eta pilota partiduak.
Aurten,... [+]
Zenbat min jasan dezake bihotz batek?
Zenbat aztarna sentitu dezake azkenengo bihotz-taupadara arte?
Jaiotzen garenetik, min desberdinak sentitzen ditugu. Desilusioak eta arazoak, gero eta helduago garenean, orduan eta jasanezinagoak bihurtzen dira.
Jolasa bukatzea... [+]