Urriaren 17a Pobrezia Desagerrarazteko Nazioarteko Eguna dela aprobetxatuz, pobreziaren eta bazterkeriaren aurka borrokatzeko plataforma den Argilan-ESKri iruditu zaio pobreziaren inguruko beste ekarpen bat egiteko data interesgarria dela, 2022ko Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkestaren zenbakizko taulak argitaratu direla aprobetxatuz Eusko Jaurlaritza joan den hiletik aurkezten ari denarekin kontrajarria.

Tesi honetatik abiatzen gara: ez hazkunde ekonomikoa ez lana (enplegua) ez dira pobrezia desagerrarazteko bermea; desberdintasunen aurkako mekanismoak ez diren bezala. Gero eta nabariagoa da kapitalismoaren aro neoliberal, jasanezin eta ekozida honen historian, non azken hiru hamarkadetan harrapatuta gauden, aberastasunaren kontzentrazioa sistema kapitalistaren funtzionamenduaren funtsezko mekanismo ez ezik, pobrezia desagerrarazteko ezintasunaren arrazoi ere bihurtu dela.

Credit Suiss-en 2022ko Aberastasun Globalaren txostenaren arabera, munduko biztanleriaren %1,1ek milioi bat dolar baino gehiago ditu (915.800 euro) eta aberastasun globalaren %45,8 kontrolatzen du; munduko milioidunen kopurua azkar hazi da azken urteetan, eta biztanleria helduaren %1 gainditu zuen, lehen aldiz, 2020an. Mundu mailako super aberatsen aberastasun erantsia boskoiztu egin da, 2000n 41,4 bilioi dolar izatetik 2022an 208,3 bilioi izatera igaro baita, eta beraien munduko aberastasun-kuota %35etik %46ra igo da aldi horretan. Aitzitik, munduko biztanleriaren %50ek aberastasun globalaren %1 baino gutxiago du.

Joan den hilean argitaratu ziren 2022ko Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkestaren 31 taulak. Eusko Jaurlaritzaren eta beste erakunde batzuen balorazioa aho batekoa izan da: pobreziari buruzko datuak hobetu egin dira Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE), dimentsio guztietan: bai pobrezia motei dagokienez, bai horien banaketa kolektiboari eta lurraldeari dagokienez, 2020ko inkestarekin alderatuta. Pobreziaren aurkako borrokari buruz Eusko Jaurlaritzak egindako kontakizunaren ondorioa da bide onetik goazela pobreziaren aurka borrokatzeko politikei dagokienez.

Argilan-ESKn ez gatoz bat kontakizun ofizialarekin, nahiz eta onartu 2022ko inkestak emandako datu gehienek erakusten dutela pobreziak behera egin duela 2020ko inkestarekin alderatuta. Euskadiko pobreziari buruzko gure kontakizuna, 2022ko Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkestaren taulak irakurri ondoren, Eusko Jaurlaritzak egindakoarekin kontrajartzen da:

1. Ohikoa denez, ohituta gauden pobreziaren interpretazio ofizialek lehen planoan jartzen dituzte pobrezia larrienaren formak. Eta ez da ilogikoa iruditzen zaigun zerbait. Hala ere, batez ere 2008-2012ko Atzeraldi Handiaz geroztik aurre egiten ari gatzaizkion krisi ekonomiko, sozial eta ekologikoak, eragiten ari dira orain arte klase ertainekotzat jotzen genituen herritarrengan, eta zalantzan jartzen ari gara gero eta gehiago ea klase ertainekoak diren haiek, piramide sozialean beheranzko joera baitute. Horregatik, guk instituzioetatik eman ez zaion garrantzia ematen diogu 2022ko inkestaren taulako datu bati, zera adierazten duena: ongizaterik ez izateko arriskuan dauden pertsonak, 2020an 424.649 zirenak –EAEko biztanleria osoaren %19,6–, 482.720ra igo direla 2022an, hau da, biztanleriaren %22,3ra.

2. Inkestaren taulak gure kezka nagusia erakartzen du beti, eta neurtzen du Diru Sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko Euskal Sistemaren prestazioen eragina neurtzen du, hau da, Diru Sarrerak Bermatzeko Errenta (DSBE), Etxebizitzarako Prestazio Osagarria (EPO) eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzak (GLL). Eusko Jaurlaritzaren politika horrek, 1989. urteaz geroztik Euskadin pobreziaren aurkako borrokaren oinarria denak, ez du inoiz pobrezia desagerrarazteko bokaziorik izan, baizik eta pobreziarekin bizi ahal izatearekin konformatzekoa, eta bakegintzari eta kontrol sozialari begira etekin politikoak ateratzeko bokazioa ere. Hori dela eta, gehiago balioetsi da 2022an prestazio-sistema horren bidez artatutako biztanleriak 120.594 pertsonara (pobrezia-arriskuan dagoen biztanleriaren %5,6) atzera egin izana –2020ko 127.953 pertsonarekin (pobrezia-arriskuan dagoen biztanleriaren %5,9) alderatuta–, eta ez da hatza zaurian jarri, defizit ikaragarriak uzten dituen 34 urteko ereduan, zeinak:

a. Prestazioak jasotzeko aukerarik gabe uzten ditu 39.143 pertsona (pobrezia-arriskuan dagoen biztanleriaren %1,8), nahiz eta oso pobreak izan, ez dituztelako betetzen legeak ezarritako baldintza eta betebeharrak. b. Oraindik ere 48.244 pertsona pobrezian mantentzen ditu (pobrezia-arriskuan dagoen biztanleriaren %2,2), prestazioen estaldurak galarazi egiten baitie pobre izateari uztea. c. Erakusten du, aurreko bi kasuetako pertsonak batuta, 87.387 pertsonak (2022an pobrezia-arriskuan dauden pertsonen kolektiboa osatzen duten 159.737 pertsonetatik, hau da, pobrezia-arriskuan dauden pertsonen guztizkoaren %54,7k –azpimarratu dezagun erdia baino gehiago dela–) pobre izaten jarraitu dutela, nahiz eta pobreen politika laudatua jarri zuen abian Eusko Jaurlaritzak duela hiru hamarkada baino gehiago. Benetan, ez dugu uste harro egoteko moduko emaitza denik.

3. Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkestak, teorian, gizarte-desberdintasunak sakon neurtu beharko lituzkeen arren, ez du egiten, zeren ez baitu emaitzarik aurkezten EAEko biztanleria-piramidearen gailurrean dauden pertsonen kopuruari eta errenta eta ondareari (aberastasuna) buruz. Ziurra da maila globalean ikusi ditugun aberastasunaren kontzentrazio prozesuak gure lurraldean ere gertatzen direla, baina ohituta gaude, eta badakigu Eusko Jaurlaritzak, botere ekonomikoa beti babesten duen fiskalitatean (bai botere hori duten pertsonekin, bai haien kapital-sozietateekin) esku hartzeko beldurrarekin, ez duela inoiz emango gaur egun duen pobreziaren aurkako borrokaren eredua amortizatutzat jotzeko urratsa, eta beste eredu bat martxan jartzekoa, zeinaren etorkizunak pobrezia desagerrarazi duen gizarte bat bermatuko lukeen, eta, aldi berean, etorkizun bat sortuko lukeen, non jendearen bizitzak diseinatzeko askatasun pertsonala ez duen eragotziko diru faltak, gabezia hori guztiz artifiziala baita, aberastasunaren banaketa desorekatuak sortutakoa.

Argilan-ESKn Baldintzarik Gabeko Oinarrizko Errenta ezartzeko borrokatzen ari gara, EAEko herritar guztiei hileko diru-sarrera indibidual eta baldintzarik gabea bermatuko liekeena, pobreziaren muga estaltzeko adinakoa, hau da, bizitza duina izateko funtsezko gastuak bermatzeko adinakoa. Politika ekonomiko hori ezartzeak eskatzen du fiskalitatearen erabateko erreforma egitea. Erreforma horren ondorioz, biztanle aberatsenen %20k zerga gehiago ordaindu beharko lituzke, eta gainerako %80tik %60 erreformaren onuradun garbiak izango lirateke, eta beste %20a berdin geratuko lirateke.

Iñaki Uribarri Hernández, Argilan-ESK-ko kidea