Ohea berotzearen teknika
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Hazitegian edo mintegian haziak ereiteko ohea egin behar da. Aziendari barruetan azpiak egiten zaizkion bezala, haziei ohea egin behar zaie. Gure ohe eta inaurkinak, etzauntzak dira, hazienak ez, hazienak hazkuntzak dira.
Haziak badaki ernatu eta landare berriari bide eman behar diola. Eguna luzatuta dago eta lurra epeltzen hasita. Hazitegietan hori areagotu egiten da: argi artifizialarekin osatzen da egun argia eta jaiotzeko duen ohea berotu egiten da. Udaberria bat-batean etorri balitzaio bezala. Indarrez eta gogo biziz sortuko ditu lehenik sustraia, ondo errotzeko, eta gero txortena, lehen hostoak zabaldu eta janaria sortzen hasteko. Hortik atzera berjabe izango da; ordura arte haziaren zati handiena den energia erreserba xahutuz biziko da. Horixe dira haziak, landare berri bat emango duen muina eta hari eusteko energia erreserba. Badakigu, haziak jaten baditugu, baba (Vicia fava), babarruna (Phaseolus vulgaris), hurra (Corylus avellana), intxaurra (Juglans regia) eta abar, energia asko gureganatzen dugu, erreserbak pilatuko ditugu txitxietako gantzetan.
Hazitokian hazia hozitzeko ereindako lurra azpitik berotu egiten da, ohe beroa esaten zaio. Berotze hori gaur egun elektrizitatearekin egiten da, baina lehengo erari eusten dionik ere bada: ereiketa ontzian lurraren azpian simaur berri-berria jarri. Simaurraren lehen hartzidurak (mikroorganismoek egiten duten hartzidura aerobioa, oxigenoarekin) beroa askatu eta gaineko lurra epelduko du, hazia arrapiztuz.
Behorketaren edo behorkundearen simaurra da beroena. Azkar ekiten dio hartzitzeari eta tenperatua altuak harrapatzen ditu, baita 70ºC ere. Gaitasun horrek bide asko ireki dizkio behor-simaurrari. Hazitegietako ohea bezala txanpinoia (Agaricus bisporus) ekoizteko inaurkinaren zati handi bat behor-simaurra da.
Patata berria goiz, oso goiz jaso nahi duenak ere badaki: ohea egin behar dio. Patata jarri nahi dugun sailean lurra kendu, bazterrean utzi eta 20-25 zentimetro simaur berri jarri, behorrarena bezala behikundearena edo ardi-jendearena ere ona da. Simaurraren gainean 15 bat zentimetro lur zabaldu, eta hortxe landatu edo erein patata. Aurrez erne eta ernamuinean badago hobe. Ziztu batean etorriko da, eta zarba loratzen denean lurpean tuberkulu politak dituela esaten ari zaigu, lehen patata goxoak, azal eta guzti jan beharreko gutizia.
Ohe beroa baita hozberak diren landareei ere egiten zaie. Landatu berritan, eta toki berrira, hotzera, ohitu eta sustraije sendoa osatu arte negua izotzek erre gabe igaro dezaten, inguruan, lur gainean, simaur berria jartzen zaie; horrek sustraiak babestuko ditu, bero-bero, eta berotasun horrek hostoak eta adarrak ere bilduko ditu.
Hori egin behar zaie boladan baino boladagoan izan eta oraintxe landatzen ari diren garrazkiei, ahuakateondoei (Persea americana) eta mangondoei (Mangifera indica) lehen 2-3 urteetan behinik.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]