Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
TALDEA: Ornoduna / Arraina.
NEURRIA: 15-30 cm. 10 urtetik gora bizitzera iritsi daitezke.
NON BIZI DA? Espezie pelagikoa da, itsasoko sakonera ertainean bizi delarik (25-100 m). Ozeano Atlantiko ekialdean (Europa eta Afrikako kostaldean) eta Mediterraneoan topatu daitezke. Hemendik haratago ere sardinen ahaide ugari daude, nahiz eta tokian toki, espezie ezberdinak izango diren (adib. Sardinops sagax Afrika hegoaldean). Normalean sarda handiak kostaldera hurbiltzen diren arren, garai batzuetan ozeano zabalean mugitzen dira.
ZER JATEN DU? Planktona (zooplanktona eta fitoplanktona). Igerian doazela ahoa irekita mantenduz, irensten duten ura zakatzetan zehar iragazten dute eta eremu pelagikoan esekiduran dauden arrautza, larba, krustazeo edo landare mikroskopikoz elikatzen dira.
BABES MAILA: Ez dago babestua.
Ozeanoaren arabera espezie bat edo beste izanda ere, gertuko ahaide gara denak, eta antzeko bizimodua daramagu. Taldekoi izaera muturreraino eraman ohi dugu, sarda erraldoietan elkartzeak harraparien mehatxuaren aurrean bizirauteko aukerak handitzen baitizkigu (komunitatearen garrantzia!). Gure gorputzaren txikitasunetik abiatuta, talde modura gara handi.
Kantauri itsasoan bizi garen sardina europarron kasuan (Sardina pilchardus), ugalketa-sasoian gutariko eme (ama) bakoitzak 50.000 arrautza inguru askatuko ditugu; udazkenetik uda hasierara, hainbat errutetan. Behin askatutakoan ez ditugu zainduko; baina badakigu, hainbeste izanda, batzuek behintzat biziraungo dutela (“r” estrategia deritzo horri). Igerian eman ohi dugu bizi osoa, taldekideen norabide berean betiere. Horrela, sarda erraldoiak sortzen ditugu, munduko handienak: esaterako, gure Afrika hegoaldeko ahaideen (Sardinops sagax) kasuan, haien migrazioan mugitzen den biomasa Afrikako sabanako animalia-saldoen parekoa da...
Baina talde modura indartzen gaituenak talde modura zaurgarri ere egiten gaitu, klima-aldaketaren aurrean. Itsasoko uraren tenperatura igo ahala, arrautza gutxiago errun ditzakegu, eta fitoplankton eta zooplanktona gutxitzen den heinean, gutariko gehiengoa kaltetua izango da. Honetaz gain, ozeano batean ala bestean, turismo gastronomikoa erakartzen dugu, ez baita makala gure elkarretaratze handiek harrapakariengan pizten duten interesa. Gure arrautzek eskaintzen duten elikagai iturriaz gain, sardina helduok hainbeste igeri egiteak gihartsu egiten gaitu, proteina iturri aberatsa (arrain “urdinak”) gara munduko harrapakari anitzentzat; hala nola zetazeoentzat (izurdeak, baleak…), itsas-hegaztientzat (ubarroiak, zangak…), marrazoentzat, nahiz bestelako arrain handientzat. Eta zeresanik ez, gure harrapakari nagusiari erreparatuz gero. Errespetu bat zor diguzue, bai; munduan arrantzatzen diren arrain guztien laurden bat garen heinean, ia 4 milioi tona sardinako kontsumoari eusten baitiozue.
Zuen kulturaren parte gara gainera. Autobusean sartu ezinik zabiltzatenean, gurekin oroitzen zarete. Ez da kasualitatea, XIX. mende hasieran Napoleonek arraina usteldu gabe mantentzeko modua asmatzen zuenarentzat ordainsaria eskaini zuenetik, kontserba izan baita gure patu nagusia. Bestalde, gatzez estalita lehortzeak ere fama handia ekarri digu: gogoratu bestela, batez ere garai haiek bizi izan dituzuenek, sardinzar kutxa borobilak (kontuz, Norvegiako lehengusu diren sardinzarrekin nahastu gabe, Clupea harengus, gazteleraz arenque). Badira sardina keztatuak ere, kutixi modura… Eta txokolatezkoak ere bai, Gabonetarako. Sardinak nonahi. Neguko inauterietan sardina lurperatzeko ohitura ere baduzue… Eta, bide batez, ezin uler zitekeen arrantza munduan emakumezkoek izandako papera, gu gabe; bai gu harrapatzeko sareak prestatu nahiz konpontzean, bai kontserba-industriako lanean. Eta oroitu, Santurtzitik Bilbora hor ibiltzen ziren lehengo sardinerak…
Kantauri itsasoan, uda garaian, kostaldera hurbiltzen garenean, euskal arrantzaleek inguraketa-sarearekin (“traina”) harrapatzen gaituzte, ilunabarrean (“ardoran”) eta egunsentian (“alban”): azken kasu honetan sardina bereziki “frexkue” izaki, preziatuago izango gara lonjan. Uda hasieran sardina gehienak hegaluzeen beita modura erabiliko gaituzte (“parrotxa” izenez ezagutzen dira horretarako aproposak diren tamaina txikiko sardinak). Hala, arrandegietara uda amaiera-udazken hasiera aldera helduko gara, behin hegaluzeen kanpaina amaituta. Udako jai herrikoietan parrilatan topatzen gaituzuenean, beraz, erreparatu ea nongo arrantzaleek hartu gaituzten, eta non, jakiteko bederen.
Azken urteetan gure kostaldeko sardinaren arrantza Kantauri ekialdeko eremu zehatzetara mugatua egon da. Adierazgarria. Aurten berriro ere Kantauri osora zabaldu da arrantza; zorionez, beti ere sasoiak ongi aztertu eta errespetatzen badira. Asko baikara, leku askotan; baina ez une oro, ez nonahi, eta aldaketarik ezean, ez betiko. Zaindu gaitzazue, jaietako sardin-erre usaina ondorengoek ere ezagutu dezaten.
Txikitik handitasunera, ea beste zein arrain ausartzen den gure kantuan batzera. “Jarrai dezala..."…
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]