Euskarak, mendez mende, zapalkuntza sistematikoa jasan du, eta oraindik ere borrokan dabil egunerokoan bere leku duina aldarrikatzeko. Hizkuntza baten desagerpena ez da inoiz berez gertatzen; planifikazio politiko eta sozialak eragiten du zuzenean. Euskaldunoi ukatu egin izan zaigu hizkuntza propioan bizitzeko aukera, eta horrek egoera ahulean utzi du euskara. Gaur egun, ofizialtasunaren aitortzak nolabaiteko babes juridikoa eskaini arren, benetako askatasun linguistikoa urrun dago oraindik errealitate izatetik. Maiz, hizkuntza eskubideak paperean geratzen dira, eta urraketak, berriz, sistematikoki errepikatzen dira.

Espainiako eta Frantziako estatuek, historian zehar, euskararen aurkako politika sistematikoak aplikatu dituzte. Espainiaren kasuan, eskolaren bidez eta lan munduaren hizkuntza nagusi bihurtuz, euskara gizartearen erdigunetik baztertzea lortu dute. Frantziak, berriz, berdintasun faltsuaren izenean, hizkuntza aniztasun oro desagerrarazteko politika zentralizatzaileak ezarri ditu bere lurraldean. Bi kasuetan, helburua beti izan da argia: euskararen desagerpena.

Horrelako egoera bat ulertzeko, ezinbestekoa da hizkuntza eskubideen garrantzia azpimarratzea. Hizkuntza eskubideak ez dira gutxiengo baten eskaera partikularra edo luxuzko xedea; pertsona orok dituen giza eskubideen zutabe osagarri eta ezinbestekoa dira. Hizkuntzak ez du soilik komunikatzeko balio; nortasuna, kultura eta duintasuna adierazten ditu. Horregatik, euskaldunek beren hizkuntzan bizi ahal izatea ez da pribilegioa, eskubide ukiezina baizik.

Dena den, eguneroko errealitatea bestelakoa da. Euskarazko zerbitzu publikoak jasotzeko eskubidea sistematikoki urratzen da osasungintzan, hezkuntzan edo administrazioan. Zerbitzu horiek eskura izan behar lituzkeen herritar askok beren eskubideak aldarrikatu behar izaten dituzte behin eta berriz, eta, sarritan, erantzun egokirik gabe geratzen dira. Lan munduan ere, euskarak bigarren mailako hizkuntza izaten jarraitzen du, eta haren erabilera gutxiengo batzuen esparrura mugatzen da. Egoera horrek hizkuntzaren normalizazioa zailtzen eta geldiarazten du.

Euskarak, zapalkuntza sistematikoaren ondorioei aurre egin arren, bizirik jarraitzen du. Horrek argi erakusten du hizkuntzak bere baitan duen indarra, baina ezin dugu hori nahikotzat jo.

Aurrera begira, ezinbestekoa da hizkuntza eskubideak erdigunean jarriko dituzten politika berritzaileak garatzea. Era berean, gazteen aktibazioak eta teknologiaren erabilerak euskararen etorkizuna indartzeko aukera paregabea eskaintzen dute. Euskara ez da soilik hizkuntza gutxitu bat; euskaldunon nortasuna eta biziraupena sinbolizatzen duen ardatza da. Beraz, borroka honetan euskaldun guztiok dugu zer egin.

Harri Bueno Aguirrezabala, Zuzenbidean graduatua, Nazioarteko eta Transnazionaleko Zigor Zuzenbidean espezializatua