(ARGIAren oharra: Testuaren luzera dela-eta, hiru zatitan argitaratuko dugu Joseba Barriolaren lana. Honakoa duzu lehen zatia, irakurle)

Euskalgintzaren Kontseiluak dokumentu bat argitaratu du “Hizkuntza Politiketan Eragiteko Adostasun Soziala” izenekoa. Dokumentuak hiru zati ditu:

*** Sarrera (Atarikoa, Kokapena, Printzipioak, Helburua)

*** Norabidea eta Helburuak (Euskararen erabilera eroso erabiltzeko jomuga eta baldintzak): maila indibidualeko baldintzak eta maila kolektiboko edo egiturazko baldintzak {ezagutzaren unibertsalizazioa eta erabilpen erosorako eremuak sortu-garatu-elkarlotu}

*** Arlokako norabidetzea: administrazioa, hezkuntza, eremu sozioekonomikoa, hedabideak ingurune digitala.

*** Dokumentuaren amaiera: normalizazio prozesuarekin konprometituta dagoen eragile ororekin… partekatu, eztabaidatu, adostu nahi da eta horrez gain konpromiso eta urratsetan jartzen da azpimarra.

Euskalgintzaren Kontseiluaren “xede nagusia euskararen normalizazio-prozesua azkartzea da” eta horri begira “hizkuntza-politika aurrerakoiak garatzea du helburu”. Horrela, egitasmoaren kokapena egin ondoren eta printzipio batzuen arabera, “euskararen erabilera erosorako baldintzak sortzea da helburu nagusia”. Horretarako deia luzatzen die “gizarte eragileei”.

A) Hizkuntza-normalizazioa saski-naski bat da. Zer da normalizazioa? Zein prozesuaz ari da? Prozesu horren akatsa mantsoa dihoala al da eta horregatik azkartu beharra dagoela?

Normalizazioa. Askorentzat ingelesa, gaztelera edo frantsesa dira hizkuntza normalizatuak. Horien egoera normala, erosoa al da normalizazioaren iparra? Bere espazio propioan hizkuntzei buruzko pentsamendu bakarra (harrokeria propioa eta besteekiko mespretxua) hedatzen eta beste hizkuntzen espazioa inbaditzen duten hizkuntzak ez daude normalizatuak, gaixotasun batez joak daude. Ez dute hizkuntzen berdintasuna eta aniztasuna aintzat hartzen. Ehunka hizkuntza lurperatuak izan dira (baita euskaldun jendearen partizipazioarekin ere) hizkuntza “normal-gaixotu” horien hedapenarekin eta beste milaka hizkuntza gutxituak balioetsiak izaten dira gaur egun. Hori ezin da normalizazio eredua izan. Hizkuntza horien erabilera erosoa da dominatzailearen erosotasuna. Zer da, orduan, Kontseiluarentzat “normalizazioa”?

Izan ere euskararen, orain artekoa, zer izan da? Prozesu bat edota izan dira prozesu-egitasmo ezberdinak? Erantzuna, nola ez, “hainbat buru hainbat aburu”, anitza izango da. Kontrako norabidetan doazen ahaleginek ere, denek, “euskararen normalizazioa” dute aldarritzat. Euskaraz edo euskararen izenean edo alde, egiten den guztia ez da, besterik gabe, prozesu bat eta bakarra. Are gutxiago euskararen normalizazio-prozesua. Zertaz zehazki ari da Kontseilua?

Eta definitzen ez den prozesuaz, esaten da, “azkartu” behar dela. Adibide bat: Jaurlaritzak sustatzen duen “normalizazio prozesua” (diruz, lege eta arauez eta euskaltzale batzuen prestigioa erabiliz) zer izan da: mantsoa? Eta horregatik azkartu beharrekoa? Edo Jaurlaritzak bultzatutako normalizazio prozesuaren norabidea bera da oker dagoena, eta orduan, dagoen premia norabide berri bat hartzea da?

Baina, norabidea ezin da izan “gaurko bizimoldea euskaraz ere egitea”. Gaurko bizimoldea, bizitzaren aniztasun biologikoarekin, bizitza duinarekin, bizitza erdigunean jartzearekin, hitz batez bizitzaren jasangarritasunarekin inkonpatiblea den bezala, gaurko bizimoldea inkonpatiblea da hizkuntzen aniztasunarekin, euskararen bizitzarekin, gizakiok dugun hitz egiteko ahalmenarekin.

Oximoron bat da euskarari bizitza eman nahi izatea eta esplotazioa, patriarkatua, ekozidioa, genozidioa euskaraz praktikatzea. Sistema glotofagiko mundialak eta horren barnean Espainiako eta Frantziako estatu glotofagikoek baimentzen duten arnas-gune linguistiko kontrolatuen eta mugatuen hesiaren barnean euskara ere kolapsora edo heriotzara kondenatua dago.

Zentzu honetan, dugun problematika ez da, dagoena azkartzea, norabidea aldatzea baizik.

B) Hizkuntza-politika aurrerakoiak garatzea

B.1..- Zer da hizkuntza-politika? Dokumentua irakurrita, eta kontutan hartuta proposatzen diren neurriak, gehienbat Autonomiako instituzioek praktikan jartzeko proposamenak direla, ondoriozta daiteke hizkuntza-politika dela instituzio politikoek egiten dutena.

Galderak: Kontseiluak berak egiten du hizkuntza-politika? Merkatuek (Bankuek, Farmazeutika globalizatuek, Digitalizazioaren erraldoiak, Petronor eta Iberdrola…) egiten dute? AEKrena zer motatako hizkuntza-politika da? Eta Ikastolena? Eta Diario Vascok egiten duena? Eta areago joan da: Espainiako Parlamentuak edo Frantziakoak egiten al dute hizkuntza-politika, eta horrekin baldintzatzen al dute ez soilik espainolaren/frantsesaren anormalidadea, baizik eta euskararen eta beste hizkuntzen bilakaera? Eta ez da horretaz ezer esan behar? Autonomiara mugatzeak erren uzten du planteamendua.

2.- Nola definitzen da hizkuntza-politika aurrerakoia eta atzerakoia? Non kokatu Jaurlaritzen eta Nafarroako Gobernuen hizkuntza-politikak? Hizkuntza-politika bat izan daiteke aurrerakoia ahazten badu aurrera goazela, zentzu batean, kolapsora eta baita, noski, hizkuntzen (euskara barne) kolapsora?

3.- Zein da goia jo duen hizkuntza-politika? Zein da agortu dena? Gehiago eman ezin duena? Autonomien hizkuntza-politikak? EAEkoa? Nafarroakoa? Iparraldeko Elkarte berriarena? Orain artekoa (demagun EAEkoa) egokia izan da eta orain, azken denbora honetan, goia jo al du, baina lehen egokia zen? Bere problema soilik zen mantsoa zela eta horregatik azkartu behar dela? Abiadura kontua soilik da eta ez moduen eta edukien eta norabidearen kontua? Edo hasieratik euskararen bizi-indarra moteltzeko eta otzantzeko diseinatu ziren? Herriaren eskakizunari nolabait erantzun beharrez abian jarri al zen autonomia linguistikoa, ezarrita dagoen sistema glotofagikoaren {Estatuak (Espainiako Estatuarena konstituzioan bortizki ezarria) eta Merkatuko Botere Handiak} mugetara egokitzeko antolatua? Autonomiak, dirua, lege-arauak eta prestigioa erabiliz, euskararen komunitatearen autopertzepzioa faltsutu al du? Euskararen bihotzetik (eta hizkuntzen berdintasunetik eta bizitzaren duintasunaren eta aniztasunaren defentsatik...) urrunen dagoen jendeak hartu al du “normalizazio-prozesuaren” gidaritzaren eskumena? Erdaraz bizi den Jaurlaritza euskararen bizitzaren buruzagi? Euskaraz ez dakien Buesa hezkuntzako Kontseilaria hezkuntza euskalduntzearen arduradun? Azkuna erdaldunak agintzen du Osakidetzaren euskalduntze plana? Adibidetxoak baizik ez dira.

Esaten da dokumentuan azken urte hauetan asko ikasi dela soziolinguistikari buruz. Eta bai, asko idatzi da. Baina soziolinguistika al da bizi-indarra ematen diguna, edo bera da ilusio faltsuak egiteko edota etsipenean murgiltzeko datuak eskaintzen dizkiguna?

Bai, ikasi dugu instituzioetan egoten, planak onartzen, dirua gastatzen…baina bizitzaren, euskararen bizitzaren muinetik, nukleotik urruntzen ere ikasi dugu. Osakidetzak euskalduntzeko planak egin ziren… baina, euskaldun osoak bilduz eta motibazioa landuz hasi beharrean, dekretu-agindu-mehatxu batekin hasi zen. Zuzendaritzatik hasi beharrean, behe mailako administrariekin hasi ziren.

Aurrera pausuak eman dira. Nola ez? 60 hamarkadan eman zen kontzientziaren eztandaren oihartzunak gure egun hauetaraino iritsi dira. Izan dira aurrerapen garrantzitsuak. Eta horiek izan dira euskaltasunaren kalitatean eman zen jauziaren fruituak. Eta orain, garaiak aldatuak, Autonomia ponposoa edukita ere zer gertatu da? Zergatik daude ahuleziak erabileran, euskarazko kultura kontsumoan, ezagutzan eta motibazioan? Hori aztertu beharra dago. Eta ez naiz inozoa pentsatzeko horren errua instituzio autonomikoena dela. Ez dute horretarako botererik. Arazo sakonagoa da eta globala da. Baina Autonomia ez da gai, ez daki edo ez du nahi, nola egin aurre hizkuntzen kolapsoari. Ez da konturatu (edo ez du horretaz konturatu nahi), bera delako kolapsora garamatzan sistemaren defendatzailea.

Baina aldi berean, instituzioetatik kanpo eta ertzetan, ematen ari dira aurrera pausu kualitatiboak: aurrerapen handiak eta sakonak ematen ari dira zenbait komunikabideetan, hausnarketa teoriko ekologikotan, feminismoan, kultur sormenean eta komunitate euskaldunak eratzean (kooperatiba mugimendu eraldatzaile berria, adibidez…). Kontzientziaren eztanda berri baten premian gaude. Euskara bizia da bizitzaren hizkuntza deklinatzen duena.

Ezagutu dugun Euskal Elkarte Autonomikoaren boterea. Botere mugatu eta menpekoa, baina boterearen esperientzia berri bat izan da. Egin ditu gauza asko, itxuraz ikusgarriak izan direnak (dirua, legeak eta arauak eta planak, euskaltzaleak kooptatu ditu...). Neurketa kuantitatiboak egin dira, subentzionismoa elikatu da, lege-arauak ezarri dira, baina inoiz ez da ikusi euskararen bizi-indarraren muina. Honi dagokionez, egiaz, guztiz eskasa, penagarria, desastrea izan da. Ez baita “eremu” horren existentzia eta lehentasuna ikusi ere egin.