“Estatuak oraindik ez du Gladys biktimatzat onartu”
40 urte bete ziren iaz Gladys del Estal hil zutela Tuteran. Militante antinuklearraren bizitza eta Euskal Herriko zentral nuklearrak geldiarazi zituen borroka kontatzen dituen dokumentala osatu dute Sabino Ormazabal gidoilariak eta Bertha Gaztelumendi (Irun, 1962) zuzendariak. Filmean protagonista diren herri mugimenduetako kide izan ziren biak ala biak.
Mugimendu antinuklearraren parte izan zineten, baina ez duzue nostalgiatik aritu nahi izan.
Ez, ezta gutxiago ere. Guk kontatu gabe zegoen zerbait kontatu nahi genuen, gure ustetan gaiak bere pisua duelako. Ez bakarrik Gladys del Estal hil zutelako, eta hori bada nahikoa arrazoi dokumental bat egiteko, baizik eta mugimendu oso aberats bat egon zelako Euskal Herrian, mila ertzetatik aztertu daitekeena. Gertatu zena ez dute gaur egungo belaunaldiek ezagutzen eta guk pelikula honekin transmisio lana egin nahi izan dugu.
Nola lortu zen 70eko hamarkadan hainbeste eragile batu eta horren mugimendu anitza osatzea?
Nik uste dut lurraren defentsa oso gauza inportantea dela. Norberak bere bizitokia arriskuan ikusten duenean, bere bizia ikusten du arriskuan, azken finean. Horrek jendearen kontzientziak mugitzen ditu. Garai hartan Hiroshima eta Nagasakirekin lotzen ziren zentral nuklearrak eta hura nolako hondamendia izan zen ikusita beldurtuta zegoen jendea. Euskal Herrian, kilometro gutxitan hainbeste zentral nuklear jarri nahi izatea mehatxu bezala bizi genuen. Alarma guztiak piztu ziren.
Lau hamarkada beranduago, zentral bakar bat ere ez dago martxan.
Lau zentral nuklear eraiki nahi izan zituzten Euskal Herriko lurretan. Baina gogoratu behar dugu, Baionatik 50 kilometrora beste bat bazegoela eta gero Burgoseko Garoña ere Gasteiztik oso gertu dagoela. Edo ez ziren eraiki edo eraiki zirenak geldirik daude. Hala ere, Garoñan oraindik hondakinak daude eta ez dakigu zer gertatuko den horiekin. Ez dago erantzunik.
Garai hartako herri mugimenduaren indarra erakusten du dokumentalak. Indar hori apalduta dagoela uste duzu?
Zaila da esaten. Oso egoera diferenteak alderatzea ez da erraza. Tresnak ere ezberdinak dira, sare sozialak ez ziren existitzen eta lehen kalea zen guretzako informazio iturri nagusia. Hala ere uste dut gaur egun badaudela mugimendu indartsuak eta modu batera jartzen dituztela alternatibak mahai gainean.
Gaurkotasunezko gaia ere bada ekologismoa.
Bai. Mugimendu antinuklearrak giltza asko ematen ditu. Protesta egiteko moduak berritzaileak izan ziren, sormen handikoak. Mugimendu asanblearioak ziren eta ez zegoen hierarkiarik. Ikasketa asko dago hor eta orainera ekartzen badugu badago zer pentsatua. Denborak aldatu dira eta egiteko moduak ere bai, baina iraganak badu beti zer erakutsia.
Borroka antinuklearrak albo kalteak utzi zituen. Horietako bat Gladys del Estalen erailketa.
Zaila izan da eta guretzat erronka bat gauzak bere tokian jartzea, hariak ez nahastea, ez guk bakarrik gainerakoek ere kontatu nahi genuena ulertzea eta kontakizunean ordena bat mantentzea. Gladysek zentralitatea du dokumentalean eta bide batez baliatu nahi izan dugu aldarrikatzeko, estatuak oraindik ez duela biktimatzat onartu. Borroka horretan, hala ere, beste hildako batzuk ere izan ziren eta haiek ere gogoan hartu ditugu.
Zein beste testigantza jaso duzue dokumentalean?
33 pertsona elkarrizketatu ditugu eta garaiko irudiak ere jaso ditugu. Orduan ez zegoen gaur dagoen irudiaren monopolioa, eta gainera, arriskutsua ere izan zitekeen argazkiak edukitzea edo horietan ateratzea, horrekin mobilizazioetan parte hartzen ari zinela jakin zezaketelako. Hala ere, super 8 batzuk baditugu, altxor txiki batzuk, eta testigantzekin batera osatu dugu filma.
Denbora luzea behar izan duzue lan hau osatzeko?
Aspaldi hasi ginen, duela hiru bat urte. Azkeneko urtebete honetan buru belarri aritu gara, ordea. Lan saio luzeak izan dira eta esfortzua suposatu du.
Azaroan Zinebin estreinatu zenuten ikus-entzunezkoa, Donostian eman zenuten gero. Zein ibilbide egingo du hemendik aurrera?
Hemendik aurrera herriz herri eskaini nahi genuke, eta bide batez, eztabaida sustatu herritarren artean. Sabino edo ni, edota biak elkarrekin, gerturatzeko asmoa dugu, antolatzaileek horrela eskatzen badigute. Ahalik eta hedapen handiena eman nahi diogu lanari.
Estreinatu berritan, ikus-entzunezkoen atalean Argia saria jaso duzue. Pozik?
Bai, oso-oso pozik gaude. Ilusio handia egin digu saria jasotzeak. Lantalde osoak eskertu du errekonozimendua. Oso kontentu gaude.
"Oraindik korapiloa askatzeko" dagoela gogoratzeko eta Txiki eta Otaegiren fusilatzeen 50. urteurrena kari, Sortuk bi pankarta handi eskegi ditu Cuelgamuroseko monumentuko arku batetik. 1975ean bertan lurperatu zuten Francisco Franco diktadorearen gorpua, 1936ko gerran... [+]
Iratzar eta Olaso Dorrea fundazioek antolatu duten erakusketa ibiltaria ezin izango da Zarauzko areto publikoetan ikusi. Udalak argudiatu du errelato "partziala" eta "ideologizatua" eskaintzen duela. EH Bilduren lokalean paratuko dute azkenean.
Nafarroako Torturatuen Sareak eta Egiari Zor elkarteak ostegunean jakinarazi dutenez, Nafarroako Gobernuak “giza eskubideen urraketaren biktima” modura aitortu ditu sei herritar, 16/2019 Foru Legearen babesean.
50 urte dira Francoren diktadura garaiko azken bost fusilamenduetatik. Jon Paredes, Txiki eta Angel Otaegi ETAko kideak, eta Sánchez Bravo, Humberto Baena eta Ramón García Sanz FRAPekoak. Txikiren abokatuetakoa izan zen Magda Oranich, mende erdia eta gero... [+]
UPNk salatu du Nafarroan eskuin muturreko taldeen eta Poliziaren indarkeria aztertzen duen batzordeak ia edonor hartzen duela biktima gisa. María Chivite lehendakariak erantzun dio Poliziak egindako abusuen salaketak asko izan direla eta denboran hainbat garaitan... [+]
Iñigo Urkullu lehendakari ohiak adierazi du Txiki eta Otaegi Eusko Jaurlaritzak aitortutako biktimak direla, eta hala "errespetua" merezi dutela. Haien biktima izaera ezin dela zalantzan jarri azpimarratu du.
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatuaren urteurrenaren datatik gertu antolatu dute ekimena dozenaka herritarrek. Helburua "egia aldarrikatu, memoria landu eta GALen gerra zikinaren biktimak aitortzea" da, eta irailerako egitaraua aurkeztu dute.
Rosa Zarraren hilketaren 30. urteurrena da ekainaren 30ean. Ekainaren 29an, biolentzia polizialaren biktimaren omenaldian, hainbat eskakizun egin zituen Egiari Zor fundazioak. Zarraren familiak Juan Mari Atutxa Segurtasun sailburu ohiari barkamena eskatzea galdegin dio.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Azken astean ezagutarazi moduan, Eusko Jaurlaritzaren Balorazio Batzordeak txosten banatan aitortu ditu estatuaren biktima gisa. Justizia sailburuak ekitaldi pribatu banatan entregatu dizkie dokumentuak.
Espainiako Poliziak duela 41 urte hil zituen tiroka Dionisio Aizpuru, Pedro Mari Isart, Jose Mari Izura eta Rafael Delas gazteak, Komando Autonomo Antikapitalistetako kideak.