Palestinako genozidioak berriro astindu du bizi garen mundua. Sistema kapitalistak aberastasuna metatzeko proiektuan "baztergarritzat" jotzen dituen herri menderatuen eta desjabetuen errealitate gordina erakusten digu. Alabaina, errealitate gogor horrek herri baten biziraupenaren aurrean ere jartzen gaitu; izan ere, nazioarteko botereek babestutako estatu batek hainbat hamarkadatan eragin dituen jazarpenaren eta zigorraren ondoren, herri horrek borrokarako bokazioari eta duintasun kolektiboari eusten jakin du.

Herriek –dio psikologia sozialak– mehatxuen aurka borrokatzea erabakitzen dute, kide bakoitzaren identitatea besteenetik banaezina dela sentitzen dutenean. Identitatearen batasun hori indibidualismoaren eta gainerakoen sufrimenduaren aurreko axolagabekeriaren alderantzizko bidea da, eta badirudi gaur egun Mendebaldeko gizarteetan gehien errotuta dagoen balioa dela.

Iraganari begiratuz gero, Euskal Herriak mendetan jakin du nortasun propioa duen komunitate gisa bere burua berresten. Bere funtsezko identitate-elementuetako batek, euskarak, bizirik iraun du, hori transmititzea eta bere izatearen zati gisa defendatzea erabaki zuten gizon-emakumeen belaunaldien erabakitasunari esker.

Baina ez da euskara bakarrik izan herri gisa batu gaituena. Hainbat hamarkadatan, modu kolektiboan erantzun diegu errepresio-egoerei, lan-eskubideen aurkako erasoei edo jendarte-premiei, bidegabekeriari eta inposaketari. Ez gara herri etxekotua izan, ezta pasiboa ere, eta segur aski sentipen horrek eraiki du gure nortasuna.

Baina, era berean, onartu behar da egungo egoera, gutxienez, kezkagarria dela. Jendarte-mugimenduek, milaka herritarren ekintza- eta aktibismo-sare historikoak izan direnek, behe orduak bizi dituzte. Hala ere, ukaezina da, indar gehiago edo gutxiagorekin, badutela oraindik sistema kapitalistaren erasoen aurka mobilizatu eta erantzunak artikulatzeko gaitasunik mugimendu feministak, langile eta gazte mugimenduak, pentsionistenak, mugimendu ekologistak, euskalgintzak...; kontsumismoak eta asimilazio kulturalak joera gisa geldiezinak diruditen bitartean.

Gezurra badirudi ere, erakundeetan sistemaren "akatsak" zuzentzeko arduradun bakarrak politikariak diren ideia sendotuz joan da gure artean. Alderdi politikoek uko egin diote oinarri militanteak antolatzeari, eztabaidatzeari eta protagonismoa emateari. Eta sare sozialek eta komunikabideek kontrastea, erabaki kolektiboak eta espazio publikoak ordezkatu dituzte. Gure kaleek eta plazek protagonismoa galdu dute, eta gutxieneko jarduera hauteskunde-kanpainetan baino ez dute erakusten, non "spindoctor" itxurako hizlariek beren diskurtso prefabrikatuak aldarrikatzen dituzten dagoeneko konbentzituta dagoen publikoaren aurrean. Jarduera horren helburu bakarra boto-emaileen kuota handitzea da, lorpen horrek berez independentziara, feminismora eta sozialismora gehiago hurbilduko bagintu bezala. Ildo horretan, politika bideo-politika bihurtu da, eta herritarren parte-hartzea eszenifikaziotik gertuago dago borroka sozialetik baino. Ez gara benetako botere-alternatiba bat eraikitzen ari, boterean txandakatze hutsa izatearekin konformatzen gara.

Herri-mugimenduak historikoki bete izan duen papera galdu du, ez protagonista ez bigarren mailakoa. Ezta hurrik eman ere, zeregin propio eta auto-zentratua. Hala ere, gure jendarteak inoiz baino gehiago behar ditu errealitatean txertatutako haren proposamenak, subjektu sozial protagonistak behar ditu autodefentsa posible dela frogatzeko, botereekin elkarrizketa soziala behar du, argi uzteko nortasun propioa eta borrokarako gaitasuna dituen herria izaten jarraitzen dugula, bai, jende askoren iruditerian iraganeko elementu gisa agertzen den ezaugarri hori.

Mundurik onenean bizi garela, mugarik gabe hazten jarraitu ahal izango dugula, kapitalismoak "europarrak" izateagatik errespetatzen gaituela eta Euskal Herriak historian bizirautea lortu duela sinetsarazi nahi bazaigu ere, errealitatea da, prekaritatearen eta gure nortasunaren desjabetzerako erresistentziaren aldetik ikusita, nor garen eta borrokan jarraitzeko zer izan nahi dugun jakin behar dugula.

Nola berreskuratu orduan espazioa eta nola bilatu geure burua iraultzeko unea, eta nola sentitu berriro bere nortasunak eta balioek elkartutako herri gisa? Agian tresna berriak behar ditugu, daudenak ordeztuko ez dituztenak, espazioa monopolizatzea bilatuko ez dutenak eta alferrikako lehian sartuko ez direnak. Agian, tresna berriak beharko dira hustutako espazio sozialetan bizitza emateko, bideo-politikaren ikusle gisa pairatzen dugun errealitate bizigabea aldatzeko benetan balioko dutenak.

Agian, gure helburuak, herri gisa, gizakien benetako lehentasunetan oinarritu behar ditugu: gure herrian eta gure erabakiekin bizi ahal izatea, geure baliabideetatik bizi ahal izatea, beste lurralde batzuk ustiatu gabe eta gurea errespetatuta, gure hizkuntza eta kulturarekin, lan eta etxebizitza duinekin, eskola eta osasun-zaintza publiko eta humanizatuekin, behar gaituzten munduko gainerako herri eta pertsonei irekita...

Desira-zerrenda bat izan daiteke, kontsumo-maila altua duten klase ertainen fikziotik urrun dagoena: turista dirudun pilo duten bizitegi-eremuak, laborerik gabeko lurrak eta pobrezia gogaikarria ikusezin bihurtzeko hiri segregatuak... Baina ezin gara espazioa berreskuratzearen eta elkarrekin planto egiteko unearen zain egon, Pirinioen bi aldeetan bere ingurua zaintzen duen herri aske eta solidario baten aspaldiko ametsa gure atzetik datozenei utz diezaiekegun ondarerik onena izango delako.

Mati Iturralde, Julen Larrinaga, Iker Mendibe eta Joseba Alvarez