Getxoko Epaitegiak Europa ikastetxeko 4 urteko haurren kasua artxibatu izanaren berri izan dugu aste honetan. Horrek zera galdetzera garamatza: instantzia judizialak,  polizialak… prest al daude haurren eskaerei erantzuteko? Benetan babesten al dira gure adingabeak horrelako indarkeria baten biktima direnean? Umeen aurkako sexu-abusuak ez dira fenomeno berria, baina orain dela gutxi kontzientzia hartzeari, ikerketei eta lekukotasuna ematera bultzatzen duten dinamikei esker konturatu gara horien benetako dimentsioaz.

Sexu askatasunaren aurkako delituei buruzko txostenak dioenez, 2023an Espainiako Estatuan 9.185 adingaberen biktimizazio egon ziren. Eta neurri handiagoan gertatzen dira adinekoekin alderatzen baditugu (Espainiako Barne Ministerioa, 2023).

Garrantzitsua da gogoraraztea datu horiek salatutako kasuei soilik dagozkiela. Kalkuluen arabera, haurren sexu-abusuen %15 baino ez dira iristen, estigma sozialagatik, zailtasun ekonomikoengatik, gehienetan erasotzailea familiarengandik hurbil dagoen pertsona bat delako edo, besterik gabe, prozesu judizialaren nekeagatik.

Gainera, legezko sisteman sartzen diren adingabeen aurkako sexu-indarkeriako kasuen %70, gutxi gorabehera, ez dira inoiz ahozko epaiketara iristen. Horixe izan da, hain zuzen ere, Getxoko neskatoen eta, besteak beste, Ugaoko adingabeen kasuek izan duten emaitza.

Funtsezkoa da ulertzea umeen aurkako sexu-abusuak ez dakarrela beti kontaktu fisikorik. Haur bat biluzik grabatzea edo eduki sexuala erakustea ere umeen aurkako indarkeria da. Ugaoren kasuan, Bilboko 6 zenbakiko Epaitegiak artxibatu egin zuen auzia, ustez 11-12 urteko haurrak udal aldageletan grabatu zituen gizon baten aurkako akusazioak babesteko froga nahikorik ez zegoela erabakita.

Kasua bi aldiz artxibatu zuten, hori gertatu zen, nahiz eta 11 pertsonaren testigantzak izan eta hilabete batzuk lehenago eskola-futboleko entrenatzaile batek gizon bera identifikatu, herriko jokalari kimuak grabatzen. Hala ere, epaitegiak ebatzi zuen ez zegoela froga nahikorik kasuarekin jarraitzeko. Horren aurrean familiek beren ezinegona adierazi zuten, eta akusatuaren etxebizitza eta gailu elektronikoak ere ez zirela erregistratu adierazi zuten. Paradoxikoki, ametako bat izan zen ustezko erasotzaileak inputatu zuena, eta kasu horretan bai heldu ziren ahozko epaiketara, baina azkenean emakumea absolbitu egin zuten.

Getxoko Europa ikastetxeko 4 urteko nesken kasuan, familiek adierazi dute epaitegiak ez zuela funtsezko frogarik onartu, hala nola Gurutzetako Ospitaleko pediatrek adingabeei arreta eman zietenek egindako adierazpenak, eta guraso batzuenak. Era berean, Espektro Autistaren Sindromea duen haur bati ez zitzaion aldez aurretik eratutako froga egin, eta amari ez zitzaion aukera eman berak aitorpena emateko; horrek urratu egiten du beste pertsona batzuen bidez hitz egiteko duen oinarrizko eskubidea. Eta ebidentziak ebidentzia, txosten medikoak eduki eta hainbat umek gizon bera seinalatu izan arren, kasu honetan ere epaileak kasua artxibatzea erabaki zuen momentuz.

Gaur egungo beste adibide bat Lea-Artibai eskualdean da, Bizkaiko Foru Aldundiaren haurren zerbitzu psikologikoak ohartarazi baitzuen bazeudela 5 urteko neskato bati egindako abusu posibleen adierazleak. Gernikako epaitegietan epaiketa azkar bat egin ondoren, gurasoek zaintza partekatuaren bisitekin jarraitzea erabaki dute.

Eraginpeko familiak bat datoz esatean sistema judiziala ez dagoela haurrei arreta emateko egokituta, eta diagnostiko hori bat dator hainbat azterlanekin. Bereziki, Save the Children-en (2023) arabera, prozesu judizialak luzeegiak dira, eta adingabeek hainbat aldiz deklaratu behar dute, kasu batzuetan hiru edo lau aldiz epaiketa baino lehen. Kasuen %24,9an bakarrik erabiltzen da aurrez eratutako froga, testigantza grabatzeko aukera ematen duena, berriz biktimizatzea saihesteko.

Gainera, parte hartzen duten profesionalak ez daude beti sentsibilizatuta edo gaituta kalteberatasun egoeran dauden adingabeekin tratatzeko. Protokolo egokien eta laguntza psikologikoaren ordez, prozesu judizial luzeak, testigantzen sinesgarritasunerako oztopoak eta etorkizuneko salaketak eragotzi ditzakeen babesgabetasun sentsazioa aurkitzen dituzte. Horrek are larriagoa egiten du abusuak biktimengan duen eragina (Haur eta nerabeen kontrako indarkeriari aurre egiteko euskal estrategia, 2022-2025).

Horren guztiaren aurrean, premiazkotzat jotzen dugu eremu judizialean adingabeak babesteko oinarrizko printzipioak ezartzen dituzten erkidegoko, nazioko eta nazioarteko araudiak kontuan hartzea, hala nola birbiktimizazioa saihestea, elkarrizketak ahalik eta gehien murriztea, elkarrizketa horiek profesional gaituek egiten dituztela ziurtatzea, froga gisa erabiltzeko grabatzea eta prozesuan biktimak akusatuarekin zuzeneko harremanik ez duela bermatzea.

Azken batean, adingabeak babesteko ardura dutenek ez dute beti lortzen behar duten babesa eta laguntza ematea, eta familiak ziurgabetasun eta etsipen egoeran uzten dituzte. Haur eta nerabeen ahotsak ez dira beti entzuten eta haien testigantzak askotan ez dira aintzat hartzen...

Funtsezkoa da gure erakundeak hobetzea eta errealitate horietara egokitzea. Salaketa judizialak, zigor funtzioa betetzeaz gain, erasotzaileak identifikatzea eta kasu berriak prebenitzea ere ahalbidetzen du. Baina haurren babesa ez da eremu judizialean amaitzen. Oraindik asko dago egiteko beste espazio sozial batzuetan, adibidez, haurren hipersexualizazioaren aurkako borrokan ikus-entzunezkoen industrian, komunikabideetan, modan…

Haurren sexu-abusua ez da arazo isolatua, ezta urruna ere. Eta horren existentzia ukatzeak erasotzaileei bakarrik egiten die mesede. Prebentzioan, babesean eta justizian irmo jarduteko unea da.

Oihane Artetxe, UPV/EHUko ikertzailea
Jennifer Osorio, haurtzaroan eta nerabezaroan aditua den gizarte hezitzailea