Benkut jendea
Arantza, ba al dakizu zertarako dituzten arantzak landareek? Landare batzuek arantzak janzten dituzte, zergatik ote?
Aspaldi batean azaldu nizuen hemen Aiako Etxetako Inaxio zenak dotore asko kontatutako laharraren (Rubus ulmifolius eta R. fruticosus) ezkontzaren istorioa. Hona llabur: laharrak ezkondu egin nahi zuen eta ingurukoek ez zioten baimenik eman, di-da batean eman zien erantzuna eta madarikazioa, "ezin banaiz ezkondu aldamenetik igarotzen den guziari helduko diot". Eta nola arraio helduko dio laharrak edozeini? Adarrak xirmendu edo aihen antzekoak luza eta luzatu eta haiek arantzaz jantzi. Arantza behar.
Era askotako arantza dago. Batzuk, laharrarenak bezala heldu eta eusteko dira; forma berezia dute, igitagiarena, eta punta txorrotxa, baina oina lodi eta sendoa. Beste batzuk mehe, luze, zuzenak dira, heltzeko ez baina txixt edo zazta sartzeko aproposak. Batzuek hautsi eta larru azalean sartuta eraman eta pasmoa edo tetanosa sortzeko dituzte; handik atzera ederki gogoan izango duzu. Beste batzuek zaztatekoa eman eta zauria besterik ez dizute utziko, hori ere oroigarri.
Euskaldunok emanhartu joria izango genuen gure paisaiako arantzadunekin, eta horren adierazpen zabala dugu hizkuntzan. Zenbat izen arantza esateko! Erren, elorri, otaerren, zi, ziri, xats, zizpir, zizkir larrantza, zizta, xixta, burna, ezten, erren, benkut, espi, eskarda, zizpiot, ar, ezkalda, kizki… eta nik ez dakizkidanak…
Hau bezalako artikulu hautatuak biltzen zituen 111 hostoz eta orriz jantzi liburuan Alex Mendizabal lagunak bere baratzeko 50 artikuluetatik ahabia (Vaccinium myrtillus) gai zuena hautatu zuen, “Bihotzeko oketa”. Bertan, “sasitza” hitzaren sinonimo katea eransten nuen: sastraka, arantzadi sasi, elortegi, sasitza, sastra, satar, elorrieta, elorrilardi, txaga, txaraka, sastrakatza, sasiarte, lahardi, elordi, arantzarte, larrarte, elorrarantzadi, barda eta ardui. Liburu hori gaur idatziko banu beste hauek ere soka horretan lirateke: arantzaga, arantzarte, sasitegi, elorriaga, txara, txaradi, sastrakadi, arantzate, arantzategi eta sastrapa.
Hainbeste hitzekin sasitzan eta arantza artean ohitutako animaliak behar ditugu euskaldunok, larruazala zailduko zitzaigun noizbait. Gaur benkut jendea, arantzadun landare jendea mendiak berroneratzen ari denean, gure azal fin, mehe, delikatu, leun hauek berroneratuko ote dira? Eta ziztadarako prestatuko?
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]