Nafarroako Errealitate Sozialaren Behatokiak (Nafarroako Gobernuko Eskubide Sozialen Departamentua) Nafarroako pobrezia eta desberdintasun sozialari buruzko 5. txostena argitaratu berri du. Txosten horretan, hainbat estatistika-iturri eta administrazio-erregistrotako datuak (2015-2019 urte bitartekoak, beraz pandemia aurrekoak) erabili izan dira errenta banaketa, bizi-baldintzak, pobrezia eta desberdintasun sozio-ekonomikoen inguruko ondorioak laburbiltzeko.

Estatuko gainerako erkidego autonomoekin konparatuz, zenbait komunikabidek honako bi ideia hauek azpimarratu izan dituzte: pobrezia-arriskuan dagoen biztanleria %9,9 izatea (EAE ostean tasa baxuena), eta diru-sarreren batezbestekoa 15.094 eurokoa (EAE ostean kopuru altuena). Ranking eta batezbesteko datu zehaztugabe horien atzean, bestelako errealitateak ezkutatuta gelditzen dira: ezberdintasun, desoreka eta injustizietan oinarritutakoak, hain zuzen ere.

“Pobreziak emakume, haur eta atzerritar aurpegia du”. Horrela laburbiltzen dira datuetatik eratorritako ondorioak, txostenaren egileen arabera. Pobrezia arriskuaren tasa %21,2koa da eta, bizi baldintzei buruzko inkestaren arabera, Nafarroan areagotu egin dira pobrezia arriskuaren eta pobrezia larriaren tasak. Azpimarratu behar da, datuak 2019koak direla, hau da, pandemia eta bere ondorioak ez dira txertatu azterlan honetan, datuak larriki areagotu direla aurreikus daitekeelarik. Esaterako, berriki Iruñeko Paris 365 jantoki solidarioak argitaratu duen 2020. urteko memoriaren datuetan oinarrituz, bere zerbitzuek %32,5 egin zuten gora urte horretan, datu zeharo adierazgarria. Era berean, Pobreziaren eta Gizarte-Bazterketaren Kontrako Nafarroako sareak, Nafarroako 2022rako aurrekontu proposamenaren balorazioa egitean, egun 79.000 nafar pobrezian zein gizarte-bazterketan bizi direla azpimarratu zuen, aurreko urtean baino 2.800 pertsona gehiago.

Behatokiaren txostenak, Nafarroako hainbat eremu eta udalerritako datu orokorrak eta egoeraren bilakaera eskaintzeaz gain, Iruñeko auzoen analisia ere egiten du. Pobrezian eta pobrezia larrian egoteko arriskuan dagoen biztanle kopurua ehunekoetara eramaten da auzoka. Azken datu horiek dira aurreko asteotan zenbait komunikabideetako orrialde eta minutu asko bete dituztenak. Zifren azaleko dantza askotan, tarteka makabroa, eta gehienetan oinarrietara eta kausetara jotzen ez dutenak.

2019. urtean Iruñeko batezbesteko pobrezia tasa %21,6koa zen. Hori horrela, auzoen arteko ezberdintasun nabarmenak agerian gelditzen dira, hiri berean eta gertuko auzoen artekoak. Gaur egun areagotzen ari diren ezberdintasun sozio-ekonomikoak, hain zuzen ere. Horrela, Sanduzelaiko auzokideen %18,6 pobrezia larrian legoke eta %32 pobrezia-arriskuan. Gainera, 2015-2019 urte bitartean datu horiek ezberdintasun gutxirekin mantendu direla antzematen da. Alderatuz, Ermitagaina edota Mendebaldea auzoetan, pobrezia larrian auzokideen %8,1 legoke, eta pobrezia-arriskuan %14. Arrakala agerian uzten dituzten datuak. Sanduzelai, Etxabakoitz, Buztintxuri eta Arrosadia pobrezia-tasa larriak dituzten bezala, Ermitagainan, Mendebaldean, Zabalgunean eta Iturraman tasa baxuenak ageri dira; norabide eta abiadura ezberdinetan bizi diren hiri bereko auzo eta biztanleen errealitatea agerian utziz. Pobrezia-tasa nabarmenenak dituzten auzoen barnean ere, oso egoera ezberdinean dauden auzokide eta familiak antzeman daitezke: horiek dira batezbestekoek erakusten dituzten datuak baina ezkutatzen dituzten bizitzak. Datu orokor eta batezbestekoen atzean, hainbat pertsona eta familien eskubide urraketa dago.

Guzti horrekin batera, 2021ean Iruñeko Udalak ikerketa propio bat garatu zuen: hiriko gazteei zuzendutako inkesta orokorra. Ondorioetako bat, zenbait auzoetako gazteen egoera sozio-ekonomikoaren eta etorkizunerako aurreikuspenen arteko alde nabarmena litzateke. Laburbilduz, Nafarroako eta Iruñeko datu orokorren atzean, herri eta auzoen arteko ezberdintasun eta desoreka nabarmenak agerian gelditzen dira, baina honako hau, inondik inora, ez da kasualitatea.

Aspalditik dator… urrutira goaz!

Auzo zehatzetan iraunkorrak diren pobrezia-tasek hamarkadetako politika publikoen falta eta desoreka erakusten dute. Funtsean, ez dira auzo pobreen datuak, pobretutako auzoenak baino: politika publikoen ondorio baitira. Izan ere, pobrezia ez da berez sortzen den fenomenoa.

Politika publiko horien gabezi eta falta alor ezberdinetan eman da: hirigintza, etxebizitza, sektore ekonomikoaren dibertsifikazioa, kultura, prebentzioa, segurtasuna, hezkuntza, osasuna, komertzioa, mugikortasuna... Arrakala nabarmena da auzoen artean, baina aurrekontu publikoetan ez da, salbuespenak salbuespen, helbururik ezarri desoreka horri heltzeko. Behintzat ez da izan, tamalez, lehentasun bat urte askotan. Komenigarria litzateke Iruñeko Udaletik ikerketa sakon bat abian jartzea, azken 40 urteetan garatutako udal politika eta inbertsioek auzoen arteko desorekan eta pobrezia prozesuetan izan duten eragina aztertze aldera. Zein auzotara bideratu izan du Iruñeko Udalak inbertsio handiena azken 40 urteotan? Zer nolako hirigintza politikak garatu ditu auzo ezberdinetan? Non kontzentratzen dira zerbitzu nagusienak? Iruñerriako Mankomunitateak ere hausnarketa sakona egin beharko luke, batez ere garraio publikoaren antolaketa ereduaren inguruan. Egokia al da egungo garraio sare zentralizatua auzoen arteko orekan sakontzeko? Zergatik zabaltzen dira berrikuntza teknologikoak (adibidez, autobusa iristeko denbora-markagailuak) auzo pobretuetara azken fasean? Denborak ez du ezer konpontzen, egoerak ez baitira berez bideratzen. Arrazoi estrukturalei ekin behar zaie, ez soilik ondorioei, partxerik gabe. Zaila bezain ezinbestekoa da.

Pobrezia-tasa nabarmenenak dituzten gure auzoak, funtsean, biziraupenera kondenatutako auzoak dira. Eta hori zeharo injustua da. Askotan, eguneroko lan komunitarioa hankaz gora jartzen duten komunikabideen etengabeko estigmatizazioari eta izenburu errazen pisuari aurre egin behar izaten diete auzo horiek. Hamarkadetan arrastaka daramaten estigmatizazioaren herentziari buelta ematen saiatzen dira eta pobreziaren aurrean egon daitekeen begirada selektiboa salatzen dute, besteak beste auzokideen arteko babesa biderkatzen. Azkenaldian, gainera, diskurtso eta jarrera faxistei aurre egin diete, aurpegia emanez.

Horri guztiari alaitasunez, irmotasunez eta sare komunitarioekin erantzuten zaio, auzo horietako bizitza aktiboa baita. Urtetan kultura propioa garatu dute, identitate kolektiboa landu, elkar babeserako eta autodefentsarako espazioak sortu eta aberastu dituzte, diskurtso eta proiektu propioak aurrera eraman. Eguneroko lanean jarduten da, etengabe eta erraztasunik gabe, une latzenetan ere. Adibidez, konfinamendu gogorrenean, eta ondoren ere, administrazioa iristen ez zen lekuetan auzoetako talde prebentiboak aritu ziren (Umetxea, Sinar Zubi, Etxabakoitz Bizirik, Buztintxureando, Yoar, Bideberri, Batean eta Aldezar, besteak beste). Bitarteko teknologikoak ez zituzten umeei eskolako materialak eramanez edo adineko bizilagunei erosketetan lagunduz, esaterako.

Gurearen moduko auzoek (Sanduzelai) ezinbesteko dute, besteak beste, denboran irauten duten politika publikoak garatzea, sare komunitarioa indartzea, tokiko zerbitzu publikoetan inbertsioak finkatzea, sareak eta ehun-ekonomikoa (komertzioa eta bestelako proiektu kooperatiboak) sustatzea. Inoiz ez da berandu!