Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo arrosarioak bailiran, elkar loturik, kate luzeetan. Espeziearen arabera luzera desberdina izan dezakete bakarkako aleek, milimetro gutxi batzuetatik zentimetro batzuetara; elkartuta osatutako kateek, aldiz, hainbat metro izan ditzakete.
Salpa fusiformis
TALDEA: Filuma: kordatua / Subfiluma: tunikatua / Klasea: Thaliacea / Ordena: Salpida / Familia: Salpidae / Generoa: Salpa.
NEURRIA: Ale bakartiek milimetro gutxi batzuetatik zentimetro batzuetara (2-5 cm). Elkar lotutako aleez osatutako kateek berriz, metroak.
NON BIZI DA? Itsaso zabalean. Kosmopolita da. Distribuziorik zabalena duen salpa da.
ZER JATEN DU? Itoplanktona eta partikula txikiak iragazten ditu.
Bakarka edo taldean, ez dute igeri egiteko ahalmenik, baina uzkurduraz mugitzen diren animaliak dira, ura ponpatuz gorputz lirdingatsuan barrena, eta ur zutabean migratzeko gaitasuna dute. Era berean, itsaso zabalean, korronteen baitan jitoan mugituko dira.
Salpak, itsas ornodunetan animalia primitiboenak dira. Izan ere, juxtu-juxtu esan dezakegu ornodun direnik, guztiz garatu gabeko “bizkarrezur” bat baitute (notokorda), haien gorputz gardenari esker bereiz daitekeena. Horretaz gain, animaliok arretaz begiratuz gero, atal nabarmenik izatekotan, hori laranja-gorrizta koloreko kozkor handi borobila da, salpak (eta bereziki haien kateak) urrunagotik itsaso urdin zabalean ikusgarri egiten dituena. Esfera hori urdaila, hesteak eta ugal-organoak biltzen dituen zakua da. Funtsean, liseriketaz, ugalketaz eta zirkulazioaz arduratzen den funtzio anizkoitzeko gorputzeko atala.
Bitxikeriekin jarraituz, salpen ugalketa-prozesua ere oso berezia da, itxura primitiboa mantenduta ere milioika urtetan bizirauteko arrakastaren gakoa izan dena. Lehen belaunaldian (aldi asexualean) salpa bere burua klonatuta ugaltzen den izaki bakartia da. Klonak biderkatuta, haren gorputzetik aterako den zilbor-heste baten moduko kate luzea sortuko du, haren berdinak diren dozenaka edo ehunka ale txikiz osatuko dena. Une jakin batean katea aske geratuko da eta amarengandik emantzipatzen diren kimu heldugabe horiek guztiak emeak izango dira. Ahizpa denak taldean mantenduko dira, ale ar bakarti batek ernaltzen dituen arte (aldi sexuala). Behin ernaldutakoan, eme horietako bakoitza katetik askatu eta izaera bakartira itzuliko da. Horrela, enbrioi ale bakar bat erdituko du, eta horren ostean, gonada arrak garatuko ditu, etorkizuneko (beste eme bakarti baten zilbor-heste batetik sortutako) kolonia emeak ernaltzeko. Hona hemen salpen sexu jariakorra. Modu honetan, baldintza onuragarrietan azkar ugaldu eta ugalketa sexualaren bidez aniztasun genetikoa bermatzen da; okerreko baldintzetan ordea, klonazioa burutzen dute. Ezin hutsik egin, halako ahalmenarekin.
Kontuan izan salpek gure planetan ezinbesteko funtzio ekologikoa betetzen dutela. Izan ere, ozeanoetako fitoplanktonak (alga mikroskopikoak) itsas gainazaletik datorren karbono dioxidoa xurgatzen du eta beraz salpak, ura iragaziz lortzen duten fitoplanktonaz elikatzen direnez, karbono dioxidoaren bahitzaile bikainak dira. Gardena, bitxia, eta zaharra bezain errespetagarria. Ez baitago hainbeste bizidunik munduan, honen moduan ugaltzeko ahalmenik duenik; eta hori, garunik gabe. Oraindik ere “primitibotzat” hartu behar al genituzke?
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]