Arabartu eta gero zer?
Heriotzorria oparo lilitzen da Mauleko San François (beraiek San Frantses itzultzen dute) Ikastetxearen ertzeko kaperaren hiru puntako zeinutegiaren azpian. Heriotzorriari (Nerium oleander) “eroitz” eta “eroritz” ere esatzen zaio.
Heriotzorria pozoitsua da, ederki asko dio izenak, badaezpada. Oleander abizenak olibondoaren (Olea europaea) hostoen tankerakoak dituela dio, bere ura hartu eta batean eta bestean jendea hil duten hosto horiek. Dioscoridesek idatzi zuen txakur, asto, mando eta gainerako lau hankakoak hiltzeko gai zela; behor edo behi bat hiltzeko 20 gramo hosto, ardia 5 gramo eta, bi hankakotan, gutako edozein, 20 bat hosto. Bere osagaiek eraso gogorra egiten diote bihotzari eta… Otoizgunearen atarian heriotzorria udaro ihaurri lilitua, goriki eta guriki, ikur dotorea da.
Lore-baratze eta parkeetan ere maiz ikusiko duzu. Beti bada iskanbilaren bat: pozoitsua dela jakin duen gurasoren batek bere haurra inguruan jolasten dela-eta egunkarira idazten du eskutitz izutzaile horietako bat eta udaleko arduradunak lorazainei ipurditik kentzeko hagintzen die eta… Eskerrak egunkariak desagertzera doazen… Esaera zabaldua da parkeetan erabiltzen diren hautespen genetikoak bereizitako barietate lilitsuagoek ez dutela basatiek adina pozoi. Erreka-arroilak eta itsasertza gustuko ditu, ura ikustea behintzat nahi du; aldiz, behar, oso ur gutxi behar du bizitzeko.
Landareen pozoiak gu hiltzen gaitu eta guk eragindako lehortetzarrek landareak. Gero eta euri gutxiago egiten du, eta gure nekazaritza eta lurreko lanak erabat aldatuko dira. Aramaioko Markelekin lehengoan, eta aipatu nion aspaldi ez bezala aurten baratzea ureztatu beharrean zegoela gure itsasaldean. Di-da erantzun zuen bere koblari senarekin: arabartzen ari zarete. Eta halaxe da, Euskal Herri atlantiarra Araba bihurtuko da, zentzu horretan. Baratzeak ureztatu beharko dira. Araba eta Nafarroa hegoaldera joan beharko dugu sekula erabili gabeko teknika horiek ikasi eta iparraldeko lurretara egokitzeko.
Gure amona Joxepa zenak antuxunaren sistema erabiltzen zuen ureztatzeko: landare landatu berriari antuxunkada bat ur eta bihar-etzitan bigarrena eta azkena. Horrekin itsasten ziren eta kitto ura. Orduan ez zen urik etxean eta haruntzaxeagoko aska batetik ekarri behar izaten zen baldekadaka. Ura urrea zen. Gaur ura etxean dugu, eta hodi malgua nonahi; baita ureztaketa sistema automatikoak ere… Baina nondik datorkigu ur hori? Laster han ere ez da izango… Heriotzorri lehorzaleak jarri beharko ditugu orduan: gure nekazaritzaren heriotza, gure paisaiarena, gurea.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]