KILI-KILI


2021eko uztailaren 27an
"KILI-KILI" Alfabetatze kanpainako sortzailea eta zuzendaria den Joxe Antonio Retolazarekin
KILI-KILI
J.A. Retolaza mintzo
Halakoren baten Joxe Antonio Retolaza harrapatu dugu. Egia esa ez da ustekabean izan. Bagenekien non aurkitu... jakineko haur idaz lehiaketa batetan mahaiko. Izan ere, horixe da, bataz beste, Retolaza jaunaren azken urteotako giroa... haurrak, umeak euskal idazlehiaketak.
Ume mailan, Euskal Herrian dugun alfabetatze kanpainarik garrantzitsu eta hedatuenetakoaren sortzaile da, KILI-KILI delakoaren sortzaile eta zuzendari, hain zuzen. Alfabetatze metodo horretaz luzaro mintzo gara ezin bestean, bere taldeko hiruzpalau gazte lekuko direlarik. Bizkaitarrak guztiok, naizen berri emaile hau ere tarteko delarik.
Zer kargu dozu KILI-KILI horretan, Retolaza?
Kargu?... "aitte", "aittitte"... zer esango nik ba...
Sortzaile?
Bai, izena, sistima, nereak dira.
Noiz sortua?
Hirurogeita seian edo. Aldizkari legez sortu neban lehenengoz.
Zer asmotan, aldizkari hori?
Umeentzat aldizkari bat izatekotan. Pertsonajea ume zan, KILI-KILI, ume izenekoa bera, euskal problema guztiekaz, euskal ardura eta kezkagaz. Asko jakin arren beti euskaraz berba egiten ebana.
Eta zer gertatu zen ba aldizkari horrekin?
Lehen zenbakia ehun aletakoa besterik ez zen izan. Baina, lasterrera, bosgarren zenbakia atera orduko 2.000 ale zabaltzen genduzen. Orduan beldurtu egin ginan, baimenik be ez genduan eta. Sasoi haretan "Euskerazaleak" elkartea sortu zan Bilbon, eta haren bitartez baimen hori eskatu genduan... gaur arte.
Zelan, gaur arte?
Ba, horixe, baimenaren zai gagozela oraindino.
Eta?
Bueno ba, aldizkaria atera ezinean, lehenbe zer-edo-zer hasiak ginan alfabetatze kanpainari ekin geuntsan indar guztiekaz.
Non hasi?
Lehenengo Bizkaian...
Eta Gipuzkoan gero?
Ez, Nafarroan, Gipuzkoan gura izan genduan, baina ez genduan topatu zeinen izenean egin Euskaltzaindira genduan, baina, sasoi haretan giro nahastua zan eta, ez genduan ezer egiterik izan. Nafarroan, ostera, "Príncipe de Viana"-ren babespean egin genduan, 1969 urte inguruan. Eta, ondoren, Gipuzkoan, Eibarko "Euskeralagunak" sortu bezain laster.
Eta Araban?
Arabakoa oraintsukoa da, iazkoa, Diputazioak berak eskatuta. Dana dala, lehenagotik be, Aramaio eta Laudio hartuak geunkazen Bizkaiko rganizazinoaren barruan.
Zenbat danera?
Ba... iaz, 19.000 inguru. Bizkaian 8.000, Gipuzkoan 6.000, Nafarroan 4.000 eta Araban bostehunen bat. Hala eta guztiz be, aurten Nafarroan batez be, asko be asko gehitu da.
Hitz gutitan, zein sistima darabilte?
"Lan eta lan" deritxogu. Hiru koaderno dira urteko. Lanen zuzentzea probintziaka egiten da. Alfabetatze metodo hau 7tik 10 urte arteko neska-mutilentzat egina dago batez be. Lehen lehen mailako alfabetatzea da.
Zein euskaratan?
Euskara errazean, jakina. Horretaz luzaro egingo neuskizu berba... Gure asmoa euskara bziza da, gaur umeak etxean berba egiten daben euskara berbera sendotu eta aberastu. Ez da euskara bat edo beste ikasi. Ondo edo txarto belarriz dakitena begiz be irakatsi baino. Berbak osorik eta esatea, nahiko zeregin da eurentzat.
Begiz ikuste horretan, ortografiaz zer?
Hatxera zatoz ezta?
Zeuk badinozu...
Bueno, hori garbi dago guretzat. Gure metodoa hauzi hori baino lehenagokoa da. Guk geuk dihardugun mailan errazago danez gero, lehengoari jarraitzen gatzaizkio. Egunen baten danok edo gehienok konforme edo, giro bat sortzen danean behintzat, ba orduan "ras", sartu eta kitto. Hori ez da problema.
Zenbat koaderno dira guztira?
Asmoa, hamabi egitekoa. Orain arte zortzi dagoz eginda, bederatzigarrena moldiztegian eta besteak asmatzeka oraindino.
KILI-KILI sortu zanean ikastolak ez zeukan gaur daukan eraginik Euskal Herrian. Ba ote dau zereginik gaur egun zure metodo horrek?
Jakina, KILI-KILI ikastolara ez doazen umeentzat sortu zan. Ikastolara doazenak, nere ustez, euskararen aldetik salbatuta dagoz. KILI-KILI ez da horreentzat, nahiz eta ikastolara joaten diran batzuek be parte hartu gura izan. Dana dala, bihar-etzi, ume euskaldun guztiak ikastolara joaten diran egunean, KILI-KILIk ez dau izango zer egiterik.
KILI-KILI metodoak lehen lehen mailan dihardu. Gorago ez ote dau joko?
Bai, zer-edo-zer egina be badago. Bigarren maila, 11-14 urte artekoentzat izango da. Hau da edaderik behinena. Sasoi horretan umeen euskara sendotzen bada betiko sendotuko dabe.
Zer litzateke bigarren maila hori?
Gramatika, baina gramatika aitatu barik, koaderno batzuen bidez, erdi jokoan, orain arte egiten dan legez, bakoitza bere euskalkian eta adinari komeni jakozen irudiekaz.
Eta hirugarren mailarik?
Baita, asmoa behintzat. Literatur testoak, , euskara baturantz...Honetaz ideia batzuk baditut. Oraindino garbi garbi ez. Baina, gainera, hori ekipo baten lana izango litzateke.
Anekdotatxorik bai ote?
Mordo bat bai! KILI-KILIri umeok bidaltzen deutsaezen kartak, iritziak, laguntza eta animoak. Gurasoen baimenik barik parte hartzen daben umeen kartak... euskarak eskolarako torpetu egiten dauala gurasoak esaten dabela eta... halakorik asko eta asko. Gurasoekaz be bat baino gehiago.
Gurasoekin?
Bai, baita... esate baterako, behin Anoetatik deitu eusten, bidaldu neutsen koadernoa bizkaieraz zegoala eta, eurei gipuzkeraz bidaltzeko. Harrituta joan nintzan bertara eta... baina honeek gipuzkeraz dira barren! Jazo zena zera zan, berbak eta aditz formak osorik irakurri behar eta... gurasoak eurak be ezagutu ez!
Danok, be, alfabetatu beharra daukagu, antza, geure Euskal Herri honetan. Tartean, ia 20.000 neska-mutil KILI-KILI gaztetxoarekin kartaz eta ariketaz harremanetan ari.
KOLDO OLAZABAL
Jose Antonio Retolaza
7

GaiezHizkuntzaEuskaraAlfabetatzeAlfabetatze
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakKili-Kili
PertsonaiazRETOLAZA2
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza

Azkenak
“Postmodernitatearen ezaugarria da dena zalantzan jartzea”

Errealitatea ipini dute zalantzan Imanol Alvarezek eta Iñigo Martinezek podcastaren bosgarren atalean... eta, errealitatea da, saioaren laburpena den artikulu hau, solasaldiko gogoetak brotxa lodiz jasotzera baino ez dela heldu.


Sorzabalen epai “historikoaren” aurrean torturaren izaera “sistematikoa” azpimarratu eta ekinbide judizialak iragarri dituzte

Larunbatean prentsaurreko bateratua eman dute Egiari Zor Fundazioak, Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokiak eta Iratxe Sorzabalen abokatu Aiert Larrartek. Ostegunean ezagutu zen sententzia mugarria dela adierazi dute hirurek. Larrartek adierazi du Estrasburgoko epaitegira... [+]


Gorrotoa, arrazakeria eta xenofobia postontzietan banatuz

Gasteizko Arana auzoan Nazioarteko Babeserako Harrera Zentroa birgaitzeko lanak hasi ondoren, bizilagun okupatuak eta kezkatuak garen aldetik eta Euskal Herria benetako harrera- herria izan dadin, berriz ere publikoki posizionatu beharra ikusi dugu. Beste behin ere lengoaia... [+]


Euskal armagintza industria eztabaidagai (IV)
Moldaketa eraldatzailea

Aurreko artikulua amaitzeko, Euskal Herriko xahuketa eta gerrarako ekoizpenaren inguruan (EHXGE, edo industria militarra) hitz egiten denean Zedarriak eta Eusko Jaurlaritzak jorratu nahi ez duten helburu bat jarri genuen mahai gainean: Euskal Herrian egindako... [+]


Ikastetxeetan Elikadura Osasuntsu eta Jasangarria Sustatzeko Espainiako dekretua
Beste behin ere... ezer ez aldatzeko

Espainiako Gobernuak Eskola Jantokien inguruko Errege Dekretua atera berri du, Euskal Herri Hegoaldeko eskola jantokien kudeaketan eragingo duena. Spoiler: elikadura sistema osasuntsu eta jasangarri bat garatzeko inolako asmorik erakusten ez duen dokumentua da.


2025-05-12 | Irati Diez Virto
Kondairetako piztia Kantauri Itsasoan

Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]


2025-05-12 | Jakoba Errekondo
Baso bat da dolarea, baita sagardoa ere

Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu. 


2025-05-12 | Garazi Zabaleta
Ortulaguntza
Ekoizle txikiei arnas emateko lanpostu publikoa Debagoienan

Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]


Hezkuntza publikoko irakasleek akordioa lortu dute Jaurlaritzarekin

Tentsio handiko ikasturtea amaitzear, ostegunean hasi eta ostiralean jarraituriko azken negoziaketa maratoian Eusko Jaurlaritzarekin akordioa sinatu dute sindikatu guztiek, ELAk izan ezik. Datorren asteko grebak bertan behera geratu dira. Segidan, adostu dutena eta batzuek eta... [+]


Ondo ereindako uzta

BRN + Auzoko eta Sain mendi + Odei + Monsieur le crepe eta Muxker
Zer: Uzta jaia.
Noiz: maiatzaren 2an.
Non: Bilborock aretoan.

---------------------------------------------------------

Ereindako haziek ura, argia eta denbora behar dute ernaltzeko. Naturak berezko ditu... [+]


Menopausian elikadura lagun izateko tresnak

Andrea Velasko dietista eta nutrizionistak elikaduraren bidez menopausiak eragindako aldaketak kudeatzeko zenbait gako eman ditu.


Maiatzaren 18an ospatuko dute Sortzen jaia Takoneran

Sei urteko etenaldiaren ostean, maiatzaren 18an, Sortzen jaia ospatuko dute Takoneran D ereduko eskola publikoen aldeko jaia.  Ikuskizunak, haurrendako jolasak eta Gorka Urbizu edota Borla taldeen kontzertuak izango dira.


Zure onurarako da

Ikusiz zenbat psikologok, medikuk, terapeutak… metodo mirakuluak partekatzen dizkiguten, pentsa daiteke haurren heziketa nazioarteko kezka dela eta denok adituak bilakatu garela.


47 milioi euro gehiago Esako urtegiaren segurtasuna bermatzeko

Ebroko Konfederazio Hidrografikoko (CHE) lehendakariak egin du iragarpena aste hasieran: Esako urtegia handitzeko lanen laugarren moldaketari aurten ekingo diote eta urtegiaren eskuin magala egonkortzeko 47 milioi euro gastatuko dira.


Eguneraketa berriak daude