Mari luz Esteban basauriarra medikua eta antropologoa da; feminista ere bada eta mugimendu horretan daukan esperientziagatik gonbidatu zuten Udaltopera. Bitxia da, zeren Estebanek esan zuenez –eta kafe orduan bildutako batzuek ere bai– nekez begiratzen dio herri mugimendu batek aldamenekoari, lanean nola ari den ikusteko.

Aurten Udaltopek euskara udaleko (edo bestelako erakundeetako) Euskara Sailetik ateratzeko ariketa egin nahi izan du. Hala, Luis Intxauspe Hernaniko alkateak udal osoan nolako hizkuntza politika erabiltzen ari diren azaldu zuen (Argian erreportajea egin genuen: 2295. zenbakia, 2011-10-23). Maite Alvarez Bermeoko Udaleko Euskara Zerbitzuko arduradunak olagarroaren tentakuluak udaleko beste txokoetara nola iritsi diren kontatu zuen. Entzutekoa izan zen kontu hartzailearen bideo zatia, nola deitzen zien euskara teknikariei “pelma” eta “taliban”. Prozesuak aurrera egin ahala ikuspegia zeharo aldatu zuen udaleko langileak, bigarren bideoan ikusi genuenez. Besteak beste, kontu hartzailea kezkatuta ageri da erabilera formalean euskarak aurrera egin badu ere langileen artean gaztelania entzuten delako. Aldaketa itzela langilearena.

Zer ikas dezakegu feminismotik?

Itzul gaitezen ordea Mari Luz Estebanen hitzaldira. Zubi lana egin zuen berak, mugimendu feministaren hainbat zertzelada eman zituen, euskalgintzarako baliagarri izan daitezkeen etengabe galdetuz. Ondoko elementuekin ariketa egin dezakegu:

– Emakumeak gizonarekiko lege berdintasuna lortu du; hala ere, legeak mugak ditu, erreparatu bestela Irun eta Hondarribiko alardeetan gertatutakoei.

– Jabekuntza kontzeptua. Hego Euskal Herrian, 2003an hasi ziren lehenengo jabekuntza eskolak. Helburua zen emakumeek desberdintasun egoeraz kontzientzia hartzea eta parte hartze politikoa bultzatzea. Urratutako eskubideak aldarrikatzea ondo zegoen, baina zer egiten du norbanakoak, eta zer kolektiboak, eguneroko bizitzan? Lau egiteko zituzten jabekuntza eskolek: eskubideen kontzientzia hartu, talde sentsazioa indartu, feminista solteak erakarri eta feminismoaren aurpegi anitzak elkartu.

– Biktima eta agentea. Emakumea biktimatzat hartzeak bi gauza dakartza; ekintzarako ahalmena kentzen zaio eta laguntza kanpotik helduko dela aurreikusten da. Asko ala gutxi, beti du boterea norbanakoak eta ekintzarako ahalmen hori baliatu behar da.

– Gorputzez gorputz. Bizitzaren haragitasuna begiratzea proposatzen du Estebanek. Diskurtsoari eta teoriari asko begiratu diegu eta gutxi gorputzari. Ariketa politikoa, ariketa fisiko eta emozional bihurtu behar da. Norbanakoa beste era batera ikusteko modua da. Galdera da: zer egiten dugu gorputzekin?

Eta zer gay mugimendutik?

Mari Luz Estebanek ordubetez feminismoaz egindako hitzaldiak 2010eko otsailera eraman gaitu, Durangon Topaguneak urte eta erdiko hausnarketa abiatu zueneko jardunaldietara. Orduko hartan, Imanol Minerrek, Errenteriako Lau Haizetara euskaldunon elkarteko kideak, azpimarratu zuen euskara elkarteentzat mugimendu feminista eta lesbiana, gay, bisexual eta transen LGBT mugimendua eredu izan zitezkeela, eta borroka horien haritik osatu zuen hitzaldia. Alderatu Minerren esan hauek Estebanenekin: “Hiztuna euskara elkarteen jardueraren erdigunera ekarri behar da. Ingelesezko empowerment kontzeptuaren haritik, hiztuna begirada berriz jantzi behar da, osatzeko, askatzeko, autodeterminatu, ahaldundu edo jabetzeko eta lan hau euskara elkarteek beregan hartu behar dute. Jarduera armatuaren desarmea kudeatzea tokatzen omen den garai honetan, hiztun euskaldunari armatzea tokatzen zaio, baina ez teknologia militarrarekin, inteligentzia emozionalarekin, Internetekin eta gisako beste teknologiekin baizik”.

Harrotasuna, norbanakoa, jabekuntza, autodeterminazioa... Artikulua hasteko esan dugu nekez begiratzen diola herri mugimendu batek besteari zertan ari den jakiteko. Baina, badirudi, begiradak ari direla gurutzatzen. Beste adibide bat etorri zaigu akordura. Argiak duela gutxi (2313. zenbakia, 2012-03-04) Euskal Herrian Euskaraz mugimenduko Unai Larreategi elkarrizketatu zuen. EHE bide berriak urratzen ari da, eta Larreategik azaldu zuen nola hizkuntza eskubideen urraketa salatu eta eskubideok aldarrikatzeaz harago, eguneroko bizitzan euskaldunak egin dezakeena aztarrikatzeko garaia den.

Transbertsalitatea udaleko sailen artean, baita herri mugimenduen artean ere.