«Txinako diktadura da arazoa, ez erlijioa»

  • Kaiser Abdurusul gizon moderno eta txantxazalea da, Txinak interesez hedatzen duen islamista uigurren figuratik oso urrun. Bogotan bildu gaitu zoriak, munduko idazleei buruz berbetan. Abdurusulen eta beste lagun batzuen ekimenez Uigur PEN taldea sortu dute Europan, etxean ezinezko baitzaie.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Txinaren menpe dagoen herri handienetakoa da uigurrena, eta gaur egun bere eskubideen alde gogorren borrokatzen ari dena. Hala ere, oso noizean behin iristen diren albisteak salbu –Olinpiar Jokoak baino zenbait egun lehenago hil zituzten poliziei buruzkoa, adibidez–, oso orri gutxi betetzen dituzte hedabideetan, tibetarrekin alderatuz gero. Txina mendebaldeko oso eremu zabalean daude uigurrak, Beijingek Xinjiang eta bertakoek Turkestan ekialdea deitzen duten eskualdean. Azken horrek gogora dakar uigurren turkiar jatorria, Europatik Asiaraino hedatzen den familiako kide baitira.
 

Uigurrak oso gutxi agertzen zarete prentsan. Egiguzu azalpen laburra uigurrei buruz eta zuen herrialdeaz.


Labur esanda, Asia Erdialdeko herririk garrantzitsuenetakoa izan gara historikoki, jatorri turkiarreko herria da uigurra. Egun nagusiki musulmana, baina mongolek eta beste batzuek gordetzen dituzten ohitura eta sinesmen tradizionalen jarraitzaile izan gara luzaroan, eta oraindik ere jarraitzen ditugu, neurri batean. 1948tik Txinaren menpe gaude eta azken urteetan erabateko inbasioa eta kolonizazioa gertatzen ari da. Horren aurrean matxinatu direnen aurka sekulako jazarpena egiten du Beijingek, dozenaka exekuzio daude, bigarren mailako herritarrak gara gure etxean, hizkuntzarako eskubiderik gabe, gutxiengoan utzi gaituzte han etniakoen aldean –egin kontu duela mende erdi %2 ere ez zirela, kolonizazio planifikatua egin dute eta zazpi milioi txinatar ekarri dituzte– eta orain bestelako esplotazioa burutzen ari dira: emakume uigurrik gabe uzteko egitasmo deliberatua dauka Txinak. Iruzurrez edo zuzenki behartuta, Beijingera eta beste leku batzuetara bidaltzen dituzte neska gazteak, etxetik lau mila kilometrora. Giza-eskubideen hainbat erakundek salatu dute egoera, baina erabateko isiltasun deia dago Turkestan Ekialdearen gainean, uigurrak terroristak direla baitio Txinak.
 

Zuk, hala ere, ez duzu beti errepresio hori bizi izan, ezta?


Txinatarrek Xinjiang eta guk Ekialdeko Turkestan deritzogun herrialdean jaio nintzen, Atush inguruan, klase altuko familian. Aita Alderdi Komunistakoa neukan, eta zailtasunik gabeko haurtzaroa izan nuen, asko jolasten, ikasketak egiten; Xinjiango unibertsitatean olio margolari bihurtu nintzen eta Beijing-eko Arte Akademia Zentralean jarraitu nuen. Nire garaian, 80ko hamarkadan, uigurrok bagenituen eskubide batzuk, lana lehenbizi uigurrontzat izaten zen, eskola uigurreraz zen, ni neu arte irakasle izan nintzen, zirriborro eta olio pinturetan. Benetan, egoera orain baino mila aldiz hobea zen.
 

Eta zein izan da zure bidea Txinatik erbesteratu behar izateko?


Pintura utzita kazetari eta kameralari izateko ikasketak egin nituen. 1988an Malaysiara joan nintzen, ingelesa ikasi nuen, gure herriaren islamaz aurreko historia ikasi nuen, eta han ezagutu nuen emaztea. Malaysian hasi zen nire borroka ere. Independentzia egunean egon nintzen, eta han ikusi nuen zeinen zoriontsua zen 1958tik Erresuma Batutik libre zen herri hura. Guk inoiz ez dugu ospatzen Txinako eguna, arrotza zaigu eta Malaysiako independentzia egunean negar egin nuen. Berehala jabetu nintzen Txinaren gezurrez, munduko herriek independentziarako eskubidea dutela, eta Txina ez dela benetan komunista, mendebaldean saltzen dutena saltzen dutela ere.
 

Oraindik uigurrek eskubide nahiko zeneuzkatela esan duzu, horratik.


Baina berehala amaitu ziren. Tiananmengo lider garrantzitsuenetakoa uigurra zen, Örkesh Dölet –Li Pen lehen ministroari aurpegira errieta egin zion ikaslea–, eta orain Taiwanen bizi da. 90eko hamarkadan eskolak mandarineraz hasi ziren, baina ikasleek ez zuten ulertzen. Orain mandarinerazko azterketa pasa behar da unibertsitatera joateko, eta uigur askok ezin dute. Gazteenei berriz, aurkakoa gertatzen zaie: badira hamar urte ezin dudala etxera itzuli eta semearekin azkenez hitz egin nuenean, harrituta zegoen uigurreraz nekielako, eta zelan ikasi nuen galdetu zidan, beraiek ezin baitute etxetik kanpo. Azken urteotan okerrera egiten ari da gainera, institutuetan hasi ziren lehenbizi eta haur eskoletan ere azken bost urteotan txineraz egin behar da. Jendea ez dago kontra, txinera ikastea ez da txarra, baina behartu gabe, eta batez ere uigurrera debekatu gabe, orain gure alfabetoa ere galarazita baitago. Hezkuntzaren izenean kultur genozidioa egiten ari dira. 2003tik uigurrera debekatuta dago eta irakasle ugari kaleratu dituzte txineraz eskolarik eman ezin zutela-eta.
 

Terrorismo salaketak ukatu arren, egon badago erresistentzia armatua, ezta? Zeintzuk dira Al Kaedarekin loturak?


Bai, uigur batzuek Pakistanen babestu eta Turkestan Ekialdeko Islamiar Mugimendua eratu zuten, baina ez da zuzena Al Kaeda direla esatea, ez baitoaz mendebaldearen kontra, are gehiago, talibanek Txinaren babesa izan dute. Zentsura oso gogorra da, geroz eta gehiago, Internetera konektatzeko ere nortasun agiria behar da eta horrela oso erraza da kontrola. Diktadura da arazoa, eta horren aurka doa indarkeria, erlijioak ez dauka zerikusirik. Xinjiang eskualdea debekatuta dago kazetarientzat, eta zaila da horren berri ematea, noski. Olinpiar Jokoen bezperan zer gertatu zen gogoratzen duzu? Ramadanen zer jazo den? Berariaz ezkutatu nahi da. CNNk ere oso gutxi eman zuen, Kashgarren hemezortzi txinatar hil zituen eraso horri buruz. Indarkeria ez da bidea, baina batzuek errepresioa jasan eta ez dute beste biderik ikusten, eta Kashgarren labanaz egin zuen erasoa pertsona bakar batek! Zein erakundek egiten du borroka armatua laban hutsez?
 

Eta Ramadaneko kontua zein izan zen?


Garai bertsuan gertatu zen Mehbube Ablesh kazetari eta poetarena. 29 urteko neska da eta Xinjiango irrati publikoan lan egiten zuen, egun batetik bestera kaleratu eta berehala espetxeratu zuten arte. Ustez Urumqin dago, baina ez dakigu ziur. Gogor torturatu dutela baino ez dakigu, Interneten bi artikulu idazteagatik. Aurten 600 emakume eta 500 gizon atxilotu dituzte eta gutxienez hogeita bost hil dituzte separatismo edo terrorismo epaiketen ostean.
 

Guantanamon ere egon dira uigurrak, Al Kaedako kide izatea leporatuta.


Kontua da uigurrek asko sufritzen dutela eta pasaporterik gabe alde egiteko leku bakarra Afganistan bada, nora joango dira? Bada Himalaia zeharkatu eta Pamir mendetatik Afganistanera, nahiz erdiak bidean hil. Bestalde, egia da anaia musulmanen babesa eta elkartasuna daukatela han, baita talibanena ere. Baina Oxforden edo Harvarden ikasi ahalko balute ez lirateke Afganistanera joango. Ia uigur guztiak askatu dituzte, orain Guantanamon badago uigur bat, leku eta une okerrean egon zen mutila, baina bera ere laster askatuko dutela uste dugu.
 

Zein babes daukazue munduan? Turkiar jatorriko herria izanik, zein jarrera dauka Ankarak?


Tamalez Turkiako Gobernuak ez digu lagundu, Ankarak bereziki txarto tratatzen gaitu, Txinarekin oso harreman ona baitauka. Erkin Alptekin-i, UNPOko (Ordezkaritza gabeko Herri eta Nazioen Erakundea) sortzaileari sarrera debekatu zion separatista zelakoan. Bere aita gure presidente izan zen 40ko hamarkadan. 1949an Txinak okupatu ostean Himalaiatik alde egin eta Turkiara heldu zenean, hamabost mila uigurrekin, orain baino askoz jarrera hobea izan zuen. Eta berdin beste turkiar estatuetan: Huseyin Celil-ek kanadar herritartasuna lortu zuen, eta emaztea uzbekistandarra denez, hara joan ziren seme-alabak Kanadara eramateko. Uzbekistanek berriz, Celil atxilotu eta Txinari entregatu zion! Txinak, noski, terrorista zela esan eta bizi osoko espetxe zigorra ezarri zion. Orain Kanadan kanpaina egiten ari dira aska dezaten. Horrelako kasu asko egon dira, tamalez. Alemanian kasu, babes handiagoa dugu. Munduko Uigur Kongresua oraintsu egin dute Munichen, babes ekonomikorik gabe, baina Alemaniako Gobernuak gutxienez baimena eman zuen. Australia izan da uigurrei babesa eman dien beste herrialde bat, pentsa! Oraintsu egon da han Rebiya Kadeer, gure “Dalai Lama”. Alderdi Komunistako kide eta Txinako pertsona aberatsenetakoa zen; gaur berriz, emakume terrorista da Txinarentzat, zortzi urte preso egon eta gero. Egun AEBetan dago eta uigurren ama deitzen diogu. Nobelerako hautagaia ere izan da.
 

Txinak emakume uigurrik gabe uzteko egitasmo deliberatua duela esan duzu hasieran.


Ezaguna da Txinako ume bakarraren politikak zer nolako arazoak sortu dituen: gurean ere mutilak neskak baino askoz gehiago dira. Baina azken hiru urteotan uigur emakumeekin trafikatzen hasi dira, 17-25 urte bitarteko 200.000 emakume ezkongabe bidali dituzte ekialdera. Baldintza izugarrietan daude, hiru hilean deus kobratu barik egoten dira eta gero 10-20 euro irabazten dituzte hilean. Etxera itzultzerik ere ez dute, Urumqi hiriburura lau mila kilometro baitaude. Ezagutzen dut itzuli denik eta okerrago izan zen: berriz ere ekialdera joatera behartu zuten hango buruzagiek, eta bidaia berak ordaindu behar izan zuen, neska erabateko esklabotzan murgilduz. Ikasketak egitera badoaz ere, gero ez dute lanik, eta asko lan behartuetan daude. Aitzakia da Xinjiang edo Turkestan ekialdean ez dagoela lanik eta kanpoan aukera gehiago izango dituztela. Ondorioa, bostek bere buruaz beste egin zuten iaz, jakinik ez dutela etxera itzultzerik izango.

Azkenak
2025-07-23 | Euskal Irratiak
Battitta Boloki: «Kanakian deskolonizazio prozesu bat abiatu dute, eta bidean da»

Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]


Pestizidak baimenduko lituzkeen legearen kontra 1,5 milioi sinadura batu dituzte Frantziako Estatuan

Duplomb Legeak hiru neonikotinoide baimenduko lituzkeela salatu du ELB sindikatuak. "Aberrazio zientifikoa, etikoa, ingurumenezkoa eta osasunekoa" dela salatu du legearen kontrako sinaduren biltzaileak. 


Sergio Ayucar: “BSHri oso merke atera zaio Eskirozko lantokia ixtea”

ELAk eta LABek ez dute lan batzordearen gehiengoak erdietsitako eta langileen gehiengoak onartutako aurreakordioa sinatu: "Ez da 1.000 familiarentzako irtenbiderik planteatzen. Finean, lanpostu askoren galera eta fabrikaren itxiera dakar", adierazi du LAB sindikatuko... [+]


Israel Gazan “inoiz ikusi ez den sufrimendua” eragiten ari dela salatu dute Mendebaldeko 28 estatuk, baina neurririk iragarri gabe

"Oinarrizko premiak bilatzen dituzten bitartean zibilak, haurrak barne, anker hiltzea" salatu dute. Gazan hamabost pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta AFP albiste agentziako kazetariek ohartarazi dute euren lankideak gosez hiltzen ari direla zerrendan,... [+]


Subflubiala Ez plataformak protesta zaratatsua egin du Bizkaiko Foru Aldundiaren aurrean

Subflubialaren behin betiko proiektua onartu zuenez Aldundiak pasa den astean, eta dozenaka pertsona batu dira proiektua gelditzea eskatzeko.


71 urteko espetxe zigorra ezarri diote Hondarribiko surf irakasle bati, 11 adin txikikori sexu abusuak egitea egotzita

2011tik 2021era bitarte egin zituen erasoak, klaseak eman bitartean. Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak sexu abusuen delitu bakoitzeko lau urte eta hilabete bat eta hamabi urte bitarteko kartzela zigorra ezarri dio. Horrez gain, 40 urteko gizonak adin txikiko bakoitzari 3.000 eta... [+]


Frankismoko dokumentu klasifikatuak argitaratuko dituen legea onartu du Espainiako Gobernuak

Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.


Espainiako Auzitegi Gorenak Loiolako kuartelari babes berezia ematen zion epaia bertan behera utzi du

2022an EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi zuen kuartela Hirigintza Ondare Eraikia Babesteko Plan Berezian sartzea, Voxek jarritako helegite bat onartuta. Gorenak baliogabetu egin du epai hori, eta bidea ireki dio Donostiako Udalari eremu horretan 1.500-1.700 etxebizitza... [+]


Galizieraz egiteagatik eraso egin diote espainiar batzuek turismo-gida bati Galizian

Inguratu, iraindu eta besotik heldu eta bultzatu ere egin zutela salatu du Galiziako gida gazteak. Valladolidekoak dira sei pertsona galegofoboak.


Legazpiko Udala eta Sidenor kalte ordainak ordaintzera zigortu dituzte langile bat amiantoaren eraginpean jartzeagatik

Langileak amiantoak eragiten duen minbizi mota bat dauka eta 376.305 euroko kalte ordaina eman beharko diote, EAEko Auzitegi Gorenak zigorra berretsi baitu. 


Zabaltzen ari den morofobiaren azken adibidea, Gasteizen

Gasteizko hainbat auzotan ezarri dituzten “Moros fuera de España” kartel eta pegatinak ikertzen ari da Ertzaintza. Irun, Hernani, Barakaldo… Ez dira kasu isolatuak, eta “etorkinen kontura jarraitzaileak irabazi nahi dituen ideologia” ikusten du... [+]


Donostiako auzitegi batek ebatzi du zaharren egoitzako langile denek ez dutela euskarazko B2 maila eduki beharrik

Euskarazko B2 maila dutela ez ziurtatzeagatik Eibarko Egogain zaharren egoitzako lan eskaintza publikotik kanpo utzi zituzten bi langileen alde ebatzi du Donostiako Lehen Auzialdiko 3. Epaitegiak, CCOOk jakinarazi duenez. 2024ko urrian, Gonzalo Pérez Sanz epaileak... [+]


Jesus Maria Gomez Ezkerro preso iruindarra aske geratu da zigor osoa beteta

Jesus Maria Gomez Ezkerro 'Txutxo', 2001eko urtarrilean atxilotu zuten, 2021ean hirugarren gradua ezarri zioten, eta 2023ko otsailean baldintzapeko askatasuna eman zioten. 24 urte geroago aske geratu da. 


2025-07-22 | Estitxu Eizagirre
Frutazaintza ekologikoa ezagutzeko txangoa deitu du Biolurrek

Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]


Eguneraketa berriak daude