Sopela: Eukalipto artean tumulu bila
- Sopela esanda hondartza, itsasoa, uda, datorkigu gogora. Han daude Bilbo Handitik gertuen dauden hondartzarik handienak: Barinatxe eta Arrietara. Uda partean, Berangotik Sopelako hondartzetara bitarteko errepidean, asfaltoa ikusi ere ez da egiten igarotzen diren auto kopurua dela eta. Iaz, gainera, zeresan asko sortu zuen hondartza bueltan TAO jartzeko Sopelako Udalak hartu zuen erabakiak. Baina, Sopelak sorpresa bat baino gehiago gordetzen du. Izan ere, han dago Bizkaiko mendaterik xumeena: Munarrikolanda izena du (ez erratu Arratiako Mugarrikolandarekin) eta 257 metroko garaiera baino ez dauka. Baina 5.200 urte baino gehiagoko historia gordetzen du garo eta eukalipto artean ezkutaturik.
Munarrikolanda igoera, edozeinentzako moduko paseotxoa da; ez dago batere aldapa gogorrik -tarte batean dagoen maldatxoa izan ezik, baina hain da laburra akordatu orduko amaitzen dela-. Hortaz, Munarrikolandara igoera han dauden gure arbasoen hilobiak ikusteko igoera izango da eta ez mendigoizale gisara egindako irteera.
Joan zen urtean sopeloztarrek, turismo bulegoak bultzatuta, herrian dauden aztarna historiaurrekoen gaineko berbaldiak izan zituzten. Bisitarientzako ere aproposa izan zitekeelakoan, ibilbide historiko antzera atondu zuten Munarrikolandara igoera eta bidea markatu zuten. «Munarrikolanda ibilbide dolmenikoa» deitu zuten eta Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza ere izan zuten horretarako. Fernando Bazetak zuzendu zuen berreskuratze lana. Bazeta zaharberritzaile eta EHUko Arte Ederren fakultateko irakasle da. Guztira zazpi dira trikuharriak. P.M. Gorrotxategik aurkitu zuen lehenengoa 1964an eta Munarrikolanda II.a deitu zion; 1974an Saratxagaren laguntzarekin Saierriko tumulua, Saierrikolanda I.a trikuharria, Saierrikolanda II.a tumulua eta Munarrikolanda I.a trikuharria aurkitu zituzten. Aurrerago Yarrituren laguntzarekin beste bi aurkikuntza egin zituen Gorrotxategik: Goikoganako trikuharria 1981ean eta Saierriko Muinoko tumulua.
Harrezkero berreskuratze lanik egin da inguru horretan. Esaterako 2000. urtean Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin zaintzarako proiektua gauzatu zen. Lan horretan aritu ziren arkeologoak Fernando Bazeta EHUko irakaslea eta Juan Carlos López Quintana Agiri elkarteko kidea izan ziren.
Sopela gure atzean lagako dugu bidezidorrean gora goazela eta 10 bat minutura porlan zurizko bidearekin bat egingo dugu. Ezkerretara, gorantz, joko dugu. Hauxe izango da ibilbidetxoko maldarik gogorrena, baina nahiko laburra denez gero, igarri ere ez dugu egingo. Eskumara industriagune handi bat ikusiko dugu, mendi itxura guztia apurtuko duena. Industria hori bistatik galduko dugu eukalipto basora sartukeran.
Bi bidezidor aurkituko ditugu parez pare, bidean gora eginda. Hortxe amaitu da porlanezko bidea eta berriz ere lur eta harezko bidezidorra izango dugu lagun. Bata zein bestea hartuta leku berera iristen denez, guk eskumarago dagoena hartu dugu; zabalena delako. Bitxia egiten da hainbeste hondar egotea bidean; itsasoa gertu dago, baina badirudi ekarritako hondarra dela bidean dagoena.
Gure bidea zelai horren eskumatik doana da. Badago bidearen eskumaldetik doan beste bidexka bat, balkoi itxura hartzen duena eta Abraren ikuspegi zabala eskainiko diguna. Eguraldi onarekin ikuspegia hobea da, jakina. Geuk ez dugu zorte hori izan. Hala ere, ezkerralderantz Bilboko itsasadarra ikusiko dugu eta Ezkerralde guztia. Aurrera Kantabriarekin muga ikusiko dugu eta parez pare, itsaso zabala. Eskumaragoko Plentziara arteko bista sumatuko dugu. Plentziatik eta Gorlizeraino itsaso tartea ere ikusiko dugu, baina bidean aurrera goazela izango da hori.
Ostera, aipatutako bidegurutzean, eta ibilbideko lehenengo tumuluaren parean, aurrera eginez gero, tumulurik tumulu egin ahal izango dugu bidea eta, ibilbide biribila osatu berriz ere hasiera puntura agertuz. Horixe da aukeratu duguna.
Lehenengo tumulu horretatik aurrera, hamar bat minutuz ibiliko gara garo artean -hortik izango dugu Plentzia eta Gorliz arteko kostaldearen bistarik garbiena, Gorlizko faroa sumatzeraino-, berriz ere eukaliptoetara iritsi arte. Orduan aurkituko ditugu beste tumuluetara garamatzaten markak eta batetik bestera dagoen tartea adierazten duten bide seinaleak. Lastima da, baina ingurua apur bat gehiago txukunduz gero, hobeto ikusiko lirateke.
Bide guztia markaturik dago; 5 minutura hurrengo tumulua, 8 minutura… Guk, tarte batez bidea jarraitu dugun arren, behera egitea erabaki dugu markatu gabeko bide bat jarraituz. Orientazio kontua da, ezkerrera okertzen ari ginen, eta beheranzko izugarrizko aldapa zuen bide bat hartu behar izan dugu, 3. tumuluaren bidearen erdi aldera. Lurrezko bidea da, motorzaleek erabili izan dutena, markek adierazten dutenez.
Ia errepideraino iritsi gara, baina bertara joan barik ezkerraldetik badago bidetxo bat, baserrietatik doana. Bide hori hartuta baserri zahar batera iritsiko gara. Aurrealdean Andaluzian hainbeste ikusten diren indipikuak ematen dituen kaktus erraldoi bat dauka.
Errepidera atera aurretik sasoi bateko baserriaren hormak igartzen zaizkion beste etxetxo baten aurrealdetik pasatuko zarete eta azkenean, Urko kiroldegira eramango gaituen errepidera iritsiko gara. 10 minutu ibili behar dugu errepide bazterretik eta kaminoa maldan behera hasten denean, ezkerrerantz bide-seinaleak adieraziko digu kiroldegia non dagoen. Bost bat minutura autoa laga dugun lekuan agertuko gara.
%56k, gainera, bortxazko kanporatze hori "are gehiago zabaltzearen alde" daude: horien esanetan, 1948an Israelek okupatutako lurretan ez litzateke arabiarrik bizi beharko.
‘Sanfermines de 1978. Los victimarios’ liburua kaleratuko du Txalaparta argitaletxeak. German Rodriguezen heriotzaren erantzule eta arduradunak biltzen ditu.
Maria Luisa Gutierrez produktoreak jaso du Coviteren XXIV. Nazioarteko Saria, eta "terrorismoaren biktima guztiei" eskaini die.
Hamaika familiak egin dute ikastetxe publikoan D eredura pasatzeko eskaera. Zentroak baiezkoa eman du, baita Udalak ere, baina errefusatu egin du Nafarroako Gobernuak "espazio falta" argudiatuta.
Presidentetzarako bozen lehen itzulian bigarren gelditu ostean, hautagai independenteak puntu bateko aldea atera dio Trzaskowski egun gobernuan dagoen alderdi europazaleko hautagaiari. Emaitza ofizialak argitaratu arte ez da argi egon zein izan den bozen irabazlea, bigarren... [+]
Debekua uztailak 1ean sartuko da indarrean hainbat espazio publikoetan, hondartzak edo parkeak kasu. Araua errespetatzen ez duten herritarrei 135 euroko isuna jarriko diete.
5.000 lagun inguru bildu dira Yala Nafarroak eta BDZk igande honetan Iruñean deitu duten manifestazioan, Israelekin harremanak haustea eskatzeko. Halaber, erregimen sionistarekin edo Israelgo enpresekin interesak eta negozioak mantentzen dituzten Nafarroako enpresen eta... [+]
Israelgo armadako tankeak eta droneak zentrora bertaratzen ari ziren palestinarrei eraso egiten hasi dira, eta 31 lagun hil eta 115 zauritu dituzte. Israelek AEBek proposatutako su-etena onartu ostean, Hamasek zenbait baldintza gehitzea eskatu du: su eten iraunkorra... [+]
Abian da zesta-puntako Nazioen Liga. Ekainaren 6ra bitartean, hainbat selekzio arituko da lehian Gernika-Lumoko Jai Alai pilotalekuan, euskal selekzioa tartean. “Historikoa” da hori, txapelketaren antolatzaileek adierazi duten moduan, euskal selekzioak aurrenekoz... [+]
-M.jpg)
Ekainaren 6, 7 eta 8an Ficoba produktu eta zerbitzu ekologikoz beteko dute, “jasangarritasunarekiko konpromisoa” dutela ziurtatu duten 117 enpresak. Azokaz gain, egitarau oparoa prestatu dute, eta hainbat tailer eta hitzaldi egongo dira, baita bizikleten bigarren... [+]
Gernika-Palestina herri ekimenak antolatuta, Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute gaur eguerdian Alderdi Ederren. Gorputzak goitik behera izara zuriz estalita, lurrean etzan dira ehunka lagun, Palestinan egunero bizi duten egoera lazgarriari erreferentzia eginaz.
Euskal Herriko hainbat txosna eta jai batzordek deituta, elkarretaratzea egin dute larunbatean Bilboko Miribilla auzoan. Azpimarratu dute txosnak ez direla "edariak zerbitzatzeko barra hutsak", jai herrikoien "bihotza" baizik. Horregatik, Txosnak. Gureak, denonak... [+]
Osasun etxeko telefono deiaren itxaronaldian, supermerkatuko korridoreetan, kiroldegiko aldageletan... Isilune izan daitezkeen uneak soinuz betetzen ditugu. Zergatik, zertarako? Isiltasunak urduritzen gaitu? Sor diezazkiguken barne gogoetengatik?
Zortzigarren saioa, eta... [+]