Praka laburrak eta jaka estuak gorroto ditut. Irakurleak ere ederki daki, zeinen deserosoa den norberaren gorputzari egokitzen ez zaizkion jantziak soinean eramatea.
Hizkuntza kontuetara etorrita, ez al zaigu euskaraz mintzatzean antzekoa gertatzen? Ez al gara nahi eta ezinean estu eta larri ibiltzen? Zenbatetan kontatu ditugu gertaera barregarriak inolako graziarik gabe?
Egun badakigu egoera zein den: euskaldun askok gabezia nabarmenak ditu ahozko adierazmenean (baita idatzizkoan ere). Hori, ordea, larria al da? Arazo horren larritasunaren inguruan iritzi oso kontrajarriak entzun eta irakurri ditugu azken urteotan. Zorionez, ordea, azken urteotan, hainbat ikerlarik egindako lanak ez du zalantza izpirik uzten: Arazoa larria da. Bide honetan jarraituz gero etorkizuneko hiztunek (etxetik euskara dakartenek zein eskola bidez ikasi dutenek) ezintasun latza izango dute euskaraz adierazi nahi dutena adierazteko.
Arazoa ez zatekeen horren larria izango ondoan espainola eta frantsesa izango ez bagenitu, izan ere gure ezintasunak konponbide erraza du: erdarara jotzea. Euskaraz mintzatzen garenean ere erdaraz jakin behar dugu (eta erdal kultura ezagutu) esandakoa ulertzeko (horra hor, besteak beste, Ibon Sarasolak salatutakoa, hots, Bidasoa ibaiak egiten duela euskararen bi euskalki nagusien arteko muga: frantsesez bizi diren euskaldunak eta espainolez bizi direnen artekoa).
Une honetan euskararen kolokializazioaren auzia gramatika eta hiztegi mailakoa izateaz gain, soziolinguistikoa izatera pasa da. Kolokializazioa beharrezkoa zaigu euskara berreskuratu eta normalizatuko bada. Bitxia bada ere, horixe da une honetan Katalunian soziolinguistika alorreko adituak gehien kezkatzen dituen erronka.
Azken urteotan egindako lanari esker Euskal Herriko hainbat herrialdetan euskararen ezagutza orokortzea lortu dugu. Bistan da, halaber, oraindik asko direla euskararen oinarrizko ezagutzarik gabe eskolatik irteten diren euskal herritarrak. Nola orokortu, ordea, erabilera? Hori da aurrean dugun erronka nagusietako bat.
Ohar gaitezen erabilera diogunean ez garela berbajario hutsaz ari. Elkar ulertzeaz ari gara, kultura konpartitzeaz ari gara. Joxe Manuel Odriozolak maisuki metafora bidez adierazi digu zer den kultura, horretarako Xalbadorren bertso ezagunak moldatuz: "Herria da gorputza, hizkuntza bihotza, eta kultura bien arteko lotura egiten duen arteria" («Hizkuntza, hezkuntza eta elebiduntasuna»).
Ez dut uste, ordea, argazkiak egiten jarraitzeko unea denik, urratsak zehazteko unea da. Azken hilabete eta asteetan alor desberdinetan diharduten hainbat eragilek bat egin dute gaiak duen garrantzian (Ikastolen jardunaldi pedagogikoak, Mendebaldea elkartekoak, Helduen Euskalduntze Alfabetatzekoak...). Beraz, honelako adostasun maila izanda, zeren zain gaude?
Lanari ekiteko unea da. Eta zer egin behar den ere badakigu: hezkuntzan ahozko trebetasuna landu, hedabideetan euskarazko erregistro desberdinak (ez gramatika berririk, otoi!), aisialdian euskaraz jostatzeko aukerak... Oro har, gizarte eragile guztiek (administrazioa nahiz lagunarteak barne) dute zer eginik ahalegin honetan (eta ez Euskaltzaindiak soilik). Has gaitezen, hasi gabe, nekez baloratu ahal izango ditugu egindako hutsak.
Argi izan, ordea, ez garela, araudiaz mintzo. Euskaldunon arteko harreman sarea trinkotu eta euskararen erabilera esparruak hedatzeaz ari gara, kultura sortu eta kultura konpartitzeaz ari gara. Gizarte hau euskararen bueltan eraikitzeaz ari gara. Bistan da handiak direla mugak eta ezintasunak. Baina, euskaldunok azken urteotan ezer ikasi baldin badugu, horixe da, ezina ekinez egina. Aurrera beraz