Emakumezkoen janzkera aitzaki


2002ko otsailaren 10ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Oraindik makina bat urrats eman beharrean gara emakumeok gizonezkoekin erabateko berdintasunera iritsi ahal izateko, baina dena den, iragan mendean horretarako bide luzea egin zela ukatzerik ez dago. Izan ere, egungo irakurle gazte askori harrigarria irudituko zaion arren, bereak eta bost jasana da andrazkoa bere buruaren jabe izateko bide malkartsuan, baita gure Euskal Herria maite honetan ere! 1972ko otsailaren erdialdean Basarrik ZERUKO ARGIAn, astero-astero idazten zuen "Nere bordatxotik" sailean, jasotzen zuena dugu horren lekuko. Umore ukitu nabarmenarekin idatzita bazegoen ere, islatzen zuena ondo serioa zen.



MANTEROLA JAUNAREN BERTSOAK

"Lezo-tik, Marzelino Manterola jaunak bertso batzuk bidali dizkit", jakinarazten zuen Basarrik, hasteko. Bertsoak ez zirela bereak, alegia. Dena dela, aski ezaguna zitzaion igorlea Basarriri, segidan honakoa jartzen baitzuen: "Len ere inoiz agertu dira onen lanak ‘Zeruko Argia’-n. Azkena eztedilla izan. Argitaratzeko asmoz bidaliak diralarik, bakar batzuri toki eman nai nieteke gaurko nere lantxo ontan".
Eta zein ote Marzelino Manterolaren bertso sorta luze horren mamia? "Bertso auetan garbi adierazten duenez, neskatxa gazte talde batekin bildu zan gure bertsojartzaillea. Oso naigabetuak aurkitu omen zituen, eta aien naigabeak bertso batzutan agertzeko erregutu omen zioten. Asko ixtimatuko ziotela olakorik egiten bazuen".
Jarraian, Marzelino Manterola jaunak bidalitako lehenengo bertsoa zetorren:
Mesedetxo bat eskatutzera
zugana gera abitu,
gaur eguneko jazkerarekin
pixkat nai gendun luzitu.
Ori dela-ta, aspalditxoan
guk zer ditugun aditu,
naio genduke bertso batzutan
azalduko bazenitu.
Auskalo Lezoko bertsolaria inorekin bildua zen edota bere kabuz aritua. Gauza da, goiko bertsoaren ondoren, honako azalpena eskaintzen zuela Basarrik. "Bein batera, ta bein bestera, modaren eskaria. Udan eta neguan berdin ibiltzerik ez. Baiña, naiz egal batera asi, naiz bestera, egundo asmatzen ez. Maxiaketa ugari jendeak. Entzun ere egin bear galantak, sarritan".
Eta hara balizko neskatila taldeak Marzelino Manterolari horretaz guztiaz kontatu ziona.
Udara aldean, moda zala-ta,
jantzi gendun "minifalda",
orduntxe ba-zan zer itzegiña:
Baiñan au posible al da?
Euskalerriko neskatxarentzat
jantzi oberik ez al da?
Esaten zuten: ortara ezkero
dana kenduta igual da.
Gaitz erdi horretan bukatu balira moda jarraitu nahi zuten emakumeen gorabeherak! Basarrik zioenez, ordea, horrela joan zitzaien kontua: "Erdiko bizitza gaiztoa izan nunbait, eta urrengo saltoa berriz ortik onerakoa! Len laburregi, orain luzeegi. Auxe komeria ta asmatu-eziña! Eztek errez emen asmatzen!», pentsatuko zuten bi aldiz gaixoek. Begira Manterolak dionari:
Ura kenduta "maxifalda" edo
oiñetaraiñoko gonak,
lendik izketa txarrak baziran,
orduan etziran onak.
Jazkera ori nola eraman
burutik sano dagonak?
Batzuek moja deitzen ziguten,
besteak berriz amonak.


EMAKUMEAK ETA GALTZAK

Mundu honetan den-denak konforme utziko dituen neurririk hartzea ez da, gero, batere erraza! Gure emakume modazaleek hainbeste buruhauste ematen zizkien gona luze zein motzak baztertzea erabaki zutenean, are okerragoa izan omen zen... Horrela azaltzen zuen arazoa Basarrik, behinik behin:
"Gona kontuan burutzerik etzegola-ta, negu beltzean beste zerbait pentsatu bear. Gonak alde batera utzirik, galtzak edo prakak jaztea erabaki. Zer esanak bukatuko ziralakoan? Ederki eman ere! Etzegok toki txarrean!".
Manterola jaunak, bere aldetik, era honetara jasotzen zuen neskatila talde kezkatu hark azaldu bide zion kezka:
Negu aldean gonak kenduta
or jantzi ditugu galtzak.
Len zer esana baldin bazegon,
orain jarri dira saltsak.
Gizasemeak ala zioten:
"Olako andre bat ar zak.
Len ezpagendun asko agintzen
leku onean gabiltzak!
Bukaera gisa, Marzelino Manterolak bidalitako bertso sortatik hauxe aukeratu zuen Basarrik, "neskatxa naigabetuen galdera" jasotzen omen zuena:
Ezin supritu emakumeak
galtzak jantzita ikustea,
eztagola ondo neska gazteak
gona luzeak jaztea;
ta lotsagarri gona motzekin
iztarrak erakustea.
Zer nai dezute, danak kenduta, larrugorririk astea?

Euskaltzaindia
Edozein izkuntzek du beharrezko akademia bat mintzaira zaitzeko eta indartzeko. Baiña gureak duela uste dut beharrezkoen. Gure euskera maite au ahuldua, zahartua, ekinda, erdaldua, eta elkarrengandik sakabanatua eta berezitua arkitzen baita. Zaitzen, berritzen, gaztetzen, sasoitzen eta batzen laguntzea dagokio, beraz. Iñoiz baino biziago eta minduago arkitzen dan batasun arazo eta egarria konpondu eta ase behar baitu gaur. Ortarako, ordea, aintzakotzat eduki behar dugu euskaldunok. Ongarritzat eta premiazkotzat eduki behar dugu. Gidaritzat eta maixutzat ain zuzen ere. Eta ortarako izena eta ospea artu behar ditu euskaldunon artean Euskaltzaindiak. Lan gaitza. Baiña zailla bezain premiazkoa nortasun egoskorreko euskaldunon artean.

(…) Baiña ortarako daukan baiño diru-laguntza aundiagoa behar du. Araba, Gipuzkoa, Nafarroa eta Bizkaiako Aldundegiek beren kutxatillen diru-jarioa azi beharrean daude. Eta euskaldunok ere geuron patrikak gehixeago zabaldu beharrean arkitzen gera. Lotsagarria da, baiña zoritxarrez egia. Dirurik gabe arkitzen da Euskaltzaindia. Nola lan asko egin arlo ontan bizitzeko beste lan batzuk egin behar dituzten Euskaltzaiñek? Dei larri bat egin digu Euskaltzaindiak diru-eske (…) (1972-II-13)

Optika berria
Iragarkia, 1972-II-13
Jose Zinkunegi’ren optika berria Donostian. Urtietan lan oietan oitua. Barruan danak euskaldunak. Hernani, 4. Donostia

Jaiotza
Esteban Sagarzazuren emaztea den Daniela Alzuak, neska zoragarri bat izan du. Nora izenez kristautu dute. Zorionak gurasoei!! (1972-II-13)

Irakurleak mintzo
Urtarrilaren 23an, 9gn orrialdean, Z. ARGIA ontan, "Irakurleak mintzo" sailean, Z. A. izenpetzen zuen jaunaren eskutitza irakurri aal izan nuen. Z. A. jaunak, Zeruko Argia ez gehiago bialtzeko eskatzen du arrazoi auek jarriaz: 1go) "Askotan Z. Argia inpernuko sua dirudilako". 2go) "Euskaltzaindiak ‘begi onez' ikusiko zualako Arantzazuko idazkera erabiltzeko aitzakiaz beste bat darabillelako". 3gn) "Fedeari eta euskerari kalte egiten ari dalako". Ona emen Z. A.-ren neretzat ezin ulertu ezinik diren arrazoiak, obekiago garbitzen ez dituen bitartean. Jaun onek euskal kulturako arloan utzitako lekua, nik lortutako beste suskritore edo arpide batekin betetzen dut, "Inpernuko sua", "zeruko grazia" birtuko dudalakoan asmoakin. Babokeriak, ergelkeriak bein betirako utziko ote ditugu euskaldunok eta benetako euskal kulturako burrukari elduko ote diogu? Onekin batean, arpide berri onen izen-deiturak bialtzen dizkitzuet. Zuen zerbitzari den. J.J.I.(1972-II-13)


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


Eguneraketa berriak daude