Berlín, primavera de 2015. Ao carón da mesa, Yanis Varoufakis, ministro de Finanzas grego, que se fixo famoso non só por acudir ás reunións da Unión Europea con comida de coiro e moto, senón tamén por ensinar os dentes a Troika en plena crise da débeda grega. Alén, o poderoso ministro alemán de Finanzas, Wolfgang Schäuble, principal impulsor das políticas de austeridade. Grecia leva desde 2009 cubrindo a débeda a través da débeda, a cambio de impor os recortes asasinos esixidos pola Comisión Europea, o Banco Central Europeo e o Fondo Monetario Internacional, pero o partido de esquerdas recentemente chegado ao poder, Syriza, quere acabar con esta aloucada roda. Entón, Schäuble mira en serio ao homólogo francés Michel Sapin, que di sen mover a fronte: “Non se pode permitir que as eleccións cambien a política económica”. Negativa rotunda, nein.

Varoufakis conta este episodio no seu libro Adultos no salón, 2017, Penguin, sobre a loita do economista grego contra o establishment europeo. “Non parecía que lle preocupase saber que o programa grego non se podía cumprir –segue facendo o libro–. O que me sorprendeu foi que Wolfgang Schäuble pensase que as eleccións non tiñan importancia, non mostrara ningún escrúpulos ao aprobalas”.

Mentres este nadal nalgunhas casas brindabamos con champagne e outras moitas con viño barato, Schäuble faleceu o 26 de decembro, aos 81 anos, con cancro. A xente que ten que tomar un café rápido para aclarar apenas lle ía a facer caso á noticia do móbil: un mandatario europeo que non se podía pronunciar cos apelidos… e que? Pero Varoufakis tiña ben pensado un epitafio virtual para el: “A historia xulgará duramente, pero non máis dura que as que se someteron ás súas políticas e ao proxecto devastador”, escribiu no seu blog.

Schäuble personificó mellor que ninguén a política de “austeridade” imposta polos países ortodoxos europeos na década de 2010, especialmente Alemaña, un auténtico austerismo que empobrece á cidadanía e derrubou os servizos públicos con restricións. Despois veu a pandemia COVID-19, e as profundas crises socio-ecolóxicas facilitaron durante anos políticas expansivas para evitar a deterioración do sistema. Pero tras esta xenerosa tregua hai que volver á “normalidade”.

E na Europa neoliberal a normalidade quere dicir que haxa un estreito entallamiento fiscal ao seu ao redor, aquí si que hai que ser moi escrpuloso. Os 27 países tomaron a decisión na reunión do Consello de Ministros de Economía e Finanzas Europeo Ecofin do 20 de decembro: de novo, os membros da UE deberán ter un déficit máximo do 3% e unha débeda pública do 60% con respecto ao PIB, tal e como sinalan as “regras de ouro” do Tratado de Maastritch. Nas reunións de Ecofin predominou a posición dos países máis duros, especialmente Alemaña, pero tamén Holanda, Austria, Suecia e Dinamarca.

Con todo, no Pacto de Estabilidade e Crecemento (CER) reactivado en Bruxelas maquillaron o retorno á austeridade cun toque de "válvula de escape" ou de flexibilidade: Quen teñan unha débeda superior ao 90% do PIB poderán reducir a súa débeda nun punto medio ao ano, e os que estean nun intervalo do 60-90% só poderán reducir a súa débeda no medio punto cada ano. Esta cláusula permitiu o acordo, tras a aprobación de Francia, España e Italia.

Aterraxe bruta

A ministra e primeira vicepresidenta de Economía española, Nadia Calviño, liderou as reunións de Ecofin até as poucas horas, xa que a presidencia da Unión Europea correspondía ao Estado español no segundo semestre de 2023. Europeísta e “amigo dos señoritos”, como describiu con frecuencia a prensa zurda madrileña, o ministro español ha ofrecido a Alemaña e aos seus falcóns ordoliberales o que pedían. Agora vémolo desde o escano do presidente do Banco Europeo de Investimentos.

Recentemente Calviño sinalou que os fondos Next Generation foron fundamentais para “reconstruír o noso país [Estado español]”. Para moitos, con todo, a política fiscal aplicada coa pandemia xerou “precariedade, pobreza e sufrimento de millóns de persoas”, tal e como escribiu Felipe Milin na páxina web do Comité para a Abolición da Débeda Inxusta (CADTM).

O membro de CADTM Le retour à a normale de l’austérité en Europe (Volta á normalidade da austeridade en Europa) delimitou algunhas claves das decisións adoptadas por Ecofin. As medidas dos últimos anos da pandemia adoptáronse dentro do mesmo "marco conceptual neoliberal": as axudas chegaron só a unhas poucas empresas xigantes, coñecidas como "campións europeos" con bufanda de hooligans, para competir no mercado mundial.

“Volvendo á senda da austeridade, pecháronse –escribe Milin– as posibilidades de cambio na era da pandemia. Como sucedeu coa secuencia de crise de 2008, a crise dos últimos anos do modelo neoliberal non nos levou a unha reforma profunda do sistema, e moito menos a cuestionalo”.

Dinos que o problema da inflación actual non se debe á excesiva liquidez, senón á ruptura das cadeas de subministración, polo que as políticas de austeridade só aceleran o comezo da recesión. A suposta flexibilidade de EHI, que foi aplaudida en numerosos medios de comunicación, só pretende que a aterraxe que algúns países, entre eles os Estados de España e Francia, terán que realizar ao escuro reino do aforro non sexa tan "brutal".

E agora a pregunta é como van cumprir con menos diñeiro público o Pacto Verde Europeo prometido? A Comisión Europea asegurou que para iso necesitaranse 620.000 millóns de euros. Os partidos verdes piden que as novas normas fiscais non afecten os orzamentos destinados á transición enerxética, que teñen como obxectivo reducir os combustibles fósiles, pero as persoas de Ecofin de Calviño non o aceptaron. Nein.

O economista de Greenpeace, Carlos García Paret, explicou sen unanimidade nO Salto: “Con receitas erradas, os ministros de finanzas empéñanse en manter a boa saúde das contas públicas e da economía, pero non coidan a saúde dos ecosistemas e da sociedade”. Volver á austeridade 2.0 "edulcorada" é unha mala noticia para o ecoloxista.

Comezaremos entón un segundo capítulo do austerizidio que Wolfgang Schäuble iniciou na década de 2010. Benvido, isto é o ano 2024, un ano "normal" na Europa neoliberal.