A policía e o racismo en Francia” é o título do documento retido polo Goberno francés. A asemblea científica da delegación interministerial contra o racismo foi escrita en xullo de 2021, pero os membros do goberno acordaron a súa adhesión en silencio. Este verán o medio de comunicación de esquerdas L´Humanité publicouno integramente, facendo referencia a este informe Charlie Hebdo. “Recolle o traballo dos meses. Un grupo de policías, investigadores e responsables de asociacións aceptan falar sobre o doloroso asunto que está na base da república. Tiñamos que tiralo todo ao lixo? É inaceptable”, asegura o sociólogo Smain Laacher, entre os investigadores. Ten claro: “Moralmente e politicamente, foi un erro non publicar o informe”. O ahogamiento do afroamericano
George Floyd por parte da Policía de EE UU xerou o enfado a nivel mundial en maio de 2020. Foi entón cando Laacher decidiu pór o tema na Policía francesa, para aclarar se aí tamén se podía falar de racismo sistémico “Este asasinato de día claro deu conta ao mundo do racismo sistemático”, afirmou o presidente Joe Bide ao día seguinte do asasinato de Floyd.

Desagregado os anexos, é un documento de sete páxinas que se basea en 21 entrevistas. Escoitaron a numerosos axentes relevantes do ámbito policial, entre eles o inspector da Dirección Xeral da Policía Nacional DGPN e varios responsables das Escolas de Policía. Aínda que o informe di que non hai racismo sistémico, afirma a presenza do racismo: a existencia de “policías racistas” e, en xeral, a falta dunha abordaxe suficiente para evitar o racismo na formación e seguimento policial.

Ademais de reter o informe, o goberno disolveu en xaneiro deste ano a asemblea científica na que se basea. “Con este desmantelamento sen ningunha explicación, o Goberno demostrounos claramente que renuncia a calquera debate e crítica. Un excelente exemplo de covardía intelectual”, asegura Laache.

Alta, o problema é cada vez máis evidente. As actitudes violentas racistas que arroxan á luz as gravacións de vídeo; as manifestacións racistas dos grupos policiais de Whatsapp; os resultados significativos do sindicato policial Alliance de extrema dereita, que conseguiu o 49,45% dos votos en decembro, xunto coa candidatura de Unsa Police; as probas dos controis en función da aparencia sufrida polos banlieue ou os veciños populares… todos os problemas da policía de Francia coinciden na súa gravidade. Basicamente, segundo a enquisa realizada en xullo por Yougov, sete de cada dez cidadáns cren que é así. Nacións Unidas avisa a París o 30 de xuño: “É hora de mirar os profundos problemas de racismo e discriminación que hai entre policías”. A Alta Comisaría de Dereitos Humanos das Nacións Unidas, Ravina Shamdasani, foi a encargada de acender a alarma. Pronto foi fortemente criticada e o goberno cualificou as súas declaracións como “infundadas”.

Controis policiais ante a Xustiza

En xaneiro de 2021 seis axentes solicitaron ao Goberno francés medidas para acabar cos controis discriminatorios. Entre eles atópanse a ONG Amnistía Internacional ou Human Rights Watch e diversas asociacións de barrios. Sen resposta, lévano á Xustiza. Non é a primeira vez, e á vista da actitude dos membros do goberno non vai ser a última.

Desde os testemuños dos Banlieue até os estudos das oficinas da Administración existen probas de controis ficticios. O Defensor dos Dereitos, nomeado polo presidente francés, tamén publicou en 2017 un dato preocupante: No Estado francés un mozo negro ou árabe ten vinte veces máis posibilidades de deterse nos controis policiais que un branco. Amnistía Internacional teno claro: “Ao non existir un seguimento rigoroso que garanta o principio de non discriminación, a policía ten competencias demasiado amplas, o que lles permite realizar eses controis discriminatorios”.

Xa en 1992 un informe dicía que o racismo “cotián” da Policía era “innegable”. Estas afirmacións pódense ler na investigación solicitada pola Federación Internacional de Dereitos Humanos dese ano. No informe utilizan o termo “cultura racista”. Tamén destacan: “É posible pola pasividade, ou complicidade, dos jerárquicamente superiores”.

De feito, a pesar de pasar 30 anos, este peche de ollos mantense. Ademais, á vista da influencia dos sindicatos policiais cara ao Goberno, esa pasividade ou complicidade tamén se dá no ámbito político. “Os gobernos queren tratar ben á Policía, por iso case non falan destes temas tan dolorosos”, dicía en 2020 a historiadora Carole Reynaud-Paligor en France 24. O documental Police: quand lles syndicats font a loi (“A policía: cando os sindicatos fan a lei”), producido por France TV, preséntanos que o Ministerio do Interior depende e mandará dos sindicatos policiais. A decisión de non pór sobre a mesa o problema do racismo enténdese mellor.

Lembramos a resposta do ministro de Interior, Bernard Castaner, en xuño de 2020, ao decidir a prohibición da técnica de ahogamiento e a penalización dos casos de “racismo probado”: a mesma noite tivo que reunirse cos sindicatos; chamaron á protesta e á desobediencia aos policías, executaron actos simbólicos derrubando propínalas a esquerda e dereita; e finalmente quitóuselle o cargo de ministro interno.

Estas son as declaracións que fixo ao día seguinte dun caso de violencia e racismo que coñeceu grazas a unha gravación de vídeo: tres policías móstranse nun control afogando a Cédric Chouviat, ignorando os avisos repetidos de “estou a afogar”. Faleceu ao día seguinte, de 42 anos. Pero dá igual, falou demasiado Castaner porque fixo unha declaración que os sindicatos policiais non lles gustan. Gerard Darmanin, que lle colleu a cadeira, aliñouse inmediatamente: “Persoalmente afógome cando ouzo a palabra Violencia policial. Si a Policía canaliza a violencia, pero é unha violencia lexítima”.

O poder dos sindicatos policiais

Os membros do Goberno recibiron o informe “A policía e o racismo en Francia” durante as xornadas Beauvau de seguridade. Estas reflexións foron organizadas por Emmanuel Macron para “modernizar a política pública de seguridade”, “en beneficio dos policías, das gendencias e de todos os franceses”. De febreiro a setembro de 2021 organizou sete mesas redondas: relacións policiais e cívicas; seguimento policial e social; relación policial e xudicial; contratación e formación; protección policial ante riscos psicosociológicos; mantemento da orde; control interno; condicións materiais e gravacións de vídeo.

Non se falou da violencia policial, que saíu dos barrios populares e fíxose evidente tamén nos centros das cidades, sobre todo desde o movemento de Jaka Horiek, nin sequera polo racismo. É máis, foi o momento de ratificar toda a protección policial. O Primeiro Ministro, Jean Castex, conduciulles “toda a confianza”: “Desde a miña convicción, a inmensa maioría das forzas de seguridade internas ten un traballo diario especialmente difícil e iso respectando escrupulosamente as normas”. É dicir, o que contiña o informe “Policía e racismo en Francia” non tiña cabida aí.

O Beauvau da Seguridade foi a resposta de Macron ao sufrido polo produtor de rap Michel Zecler, que interioriza a violencia policial e o racismo. Cando se trasladaba ao lugar de traballo o 21 de novembro de 2020, os tres policías parárono, golpeárono durante seis minutos e encerrárono con insultos racistas. Grazas ás imaxes gravadas por unha cámara de videovigilancia, que segundo a versión policial fixo “violencia” e “agresión”, descubriuse a verdade. O 30 de novembro foi declarado polo ministro do Interior Darmanin: “Pode haber algúns problemas estruturais de hai tempo”. Pero non podía dicir máis que iso, e facelo menos. Castaner aprendeu tarde, pero os seus descendentes sábeno.

Quedounos claro este verán coa morte de Nahel Merzou, un francés alxerino de 17 anos. A verdade tamén foi posible grazas á rodaxe do momento por parte dunha persoa: nun control, o 27 de xuño, o mozo foi asasinado a tiros. Na súa primeira expresión, Macron cualificou o sucedido como “inescusable” e “incomprensible”, e dedicou o “apoio” e a “adhesión” aos achegados do falecido. Pero, enfadado polo sindicato policial, recolocouse rapidamente no seu lado, permitiu todo recorte para a vítima e apoiou á policía a cegas.

Aínda que o documento oficial dos sindicatos Alliance e Unsa suscitou a queixa e a sorpresa da cidadanía, dos axentes sociais e da elección, o presidente mantívose. Mensaxes policiais que parecían chamar á guerra civil: chamaron á “guerra” contra os “prexudicados” e “tropeles salvaxes”, os sublevados dos banlieue.

As rebelións duraron nove noites. O Goberno limitou a resposta á represión: 40.000 policías e xendarme mobilizados, tres veces máis que nos recordatorios revoltos de 2005, e 4.000 detencións durante oito días, xulgando máis da metade e condenando a 1.800 persoas a prisión. Os membros do goberno centraron a súa atención nos pais e nais, abrindo o camiño para castigar aos pais dos nenos detidos –cortando axudas sociais ou “dous anos de sanción e unha multa de 30.000 euros”–. Desde entón, en canto á política urbanística, non se expuxo nada novo. Tampouco no caso do racismo e a violencia.

Durante estes días interpuxéronse dez denuncias na Inspección de Policías IGPN e queda pendente a resposta que se lles vai a dar. En canto aos casos máis graves, a represión provocou un morto, un cidadán en coma e dez golpes. É o caso de Hedi R., golpeado pola policía na cabeza cunha bóla lanzadora de LBD e golpeado despois. As imaxes dunha cámara de videovigilancia e os testemuños das testemuñas desmenten a versión policial, interrogan a catro policías. Baixo tres controis xudiciais en liberdade e o cuarto, a LBD a bóla lanzadora, a decisión de ingresar como prisioneiro espertou o enfado dos sindicatos policiais e renovaron o movemento de protesta: deixaron de traballar ou repetiron os servizos mínimos. O ministro do Interior tivo que reunirse cos sindicatos a finais de xullo e saíron satisfeitos da reunión: “O ministro díxonos o que queriamos escoitar. Está aliñado connosco”, di o portavoz de Alliance. Ao final, tamén liberaron ao cuarto baixo control xudicial.

Excesos acumulativos

O detonador das rebelións é o asasinato de Nahel. Pero podería ser outro igual. Vinte días antes, a policía disparou ao guineano Alhoussein Camara, de 19 anos. O ano pasado a Policía francesa asasinou a 39 persoas e o ano anterior a 52. E córrese o risco de seguir no mesmo camiño, vendo que os problemas nos que se basean non se atenden: manter acumulados aos fillos dos migrantes nalgunhas zonas da cidade, guetos, marxinados do mundo laboral, sometidos a repetidos controis policiais discriminatorios, case desaparecidos destes barrios de servizos públicos, padecer estigmas do delincuente e salvaxe mediático, etc.

O Politólogo Decolonial Françoise Verges afirma que no pasado está a base desta enfermidade: “Algo radicalmente racista está na organización da Policía francesa. Aparece unha genealogía histórica que vai desde as millas armadas das plantacións [durante a escravitude] até a Policía colonial, colaboradora, fascista e antisemita. Torturó, matou e afogou aos alxerinos, aceptou aos sindicatos da extrema dereita. A súa formación é militarista e baseada na masculinidad”. Os policías desempeñaban un papel fundamental para garantir a dependencia que implicaba a escravitude e o colonialismo. Aí temos, por exemplo, o Código Indíxena dos séculos XIX e XX, un réxime sancionador especial dirixido aos colonizados.

Desde entón, tamén formamos parte desta genealogía a realidade dos barrios populares. Ao día seguinte da Segunda Guerra Mundial, o Estado francés impulsou unha política de inmigración para lograr a forza de traballo, coa achega de miles e miles de traballadores desde Alxeria, Marrocos, Tunes, Italia, Portugal e España. Desde a década de 1960, as torres construíronse nas beiras das cidades, co fin de albergalas. Pronto apareceu que este modelo urbanístico non garantía a cohesión social e que era mesmo prexudicial para os nativos. Co neoloxismo Sarcellite empézase a denominar o carácter depresivo e aburrido que supoñen estes lugares de residencia, palabra que un banlieue Sarcelle utilizou nunha entrevista para designar o seu malestar. En 1979 produciuse a primeira rebelión destes barrios, provocada por un abuso da Policía. O 28 de marzo de 1983 uns mozos do barrio popular de Lyon chamaron Minguettes a unha folga de fame. No seu documento sinalábase o seguinte: “Esta acción [Policía] responde ás novas violencias e, sobre todo, a un clima de endurecemento para os mozos de orixe inmigrante: revitalización notable do racismo, desemprego, deterioración dos nosos barrios, imposibilidade de acceso a novas vivendas na área metropolitana de Lyon, etc.” Continuaron a folga coa Marcha pola Igualdade e contra o Racismo: o 15 de outubro 30 persoas partiron de Marsella e 100.000 chegaron a París o 3 de decembro. A pesar dos 40 anos transcorridos desde entón, a lectura segue sendo demasiado actual.

A reportaxe compleméntase coa entrevista do medio de comunicación Quartier Xeneral ao sociólogo Michel Kokoreff, traído por CC: "O poder político está nunha cogestión dos sindicatos policiais".