Cando o Goberno español emitiu a orde de confinamento, a Cruz Vermella (GG) abriu en Vitoria-Gasteiz, baixo a responsabilidade do Concello, un centro de desafiuzamentos que dormen na rúa. As 30 prazas da Escola Pío Baroja pronto se encheron e trasladaron o centro ao frontón de Lakua. Desde a súa apertura, as 51 prazas estiveron case cheas. Pero para os que fan o Ramadán que acaba de comezar, volveuse a abrir Pío Baroja, e 11 usuarios de Lakua seguen alí. O 85% dos usuarios son "sen fogar", outro 15% son persoas que se quedaron na rúa durante o confinamento, por exemplo, por pechar a pensión ou romper coa parella.

O silencio no frontón é grande, tendo en conta a cantidade de xente que hai. 51 prazas repartidas en filas na cancha do frontón con 51 padiolas de tea separadas o máis posible. Só son tres mulleres, o espazo “elas” sepárao un papel pegado na parede. Xunto a cada padiola hai escasas posesións apiladas, algunhas decoradas coa flor de papel que fixeron no taller do día anterior. Na contracancha hai un gran televisor, cedido por unha empresa, tres ou catro persoas miran cara a el con aire aburrido. Uns poucos botáronse no camastro por extenso, nunha esquina un grupo de mozos conversando, solitarios nas bancadas, paseando polo fumadero outros. Estamos na oitava semana de confinamento.

“Estou a comer calor todos os días”

Doris Casas Frías ten 54 anos, é unha nena cun discurso intenso e humorístico que lle emociona con facilidade. Natural de Vitoria-Gasteiz, é nai e ten un fillo. Mantén unha conversación telefónica diaria coa súa nai, que está preocupada porque comezou a desenvolver o Alzheimer. Co seu fillo de 33 anos non estivo dous anos, “de momento non quere verme”. Di que entende que nun tempo aproveitouse do seu fillo, “pero teño esperanzas de recuperalo”. Vive na rúa desde maio de 2019: “Durmía no caixeiro da rúa Santiago”. Antes pasaba as noites no servizo municipal de desafiuzamentos Aterpe. “Dediquei a miña vida á hostalaría, teño máis de 20 anos cotizados. Pero a vida equivocada, as drogas, a compañía e eu... acabaron comigo”.

Vive no centro de Lakua desde o primeiro día. Do mesmo xeito que outras tres persoas entrevistadas a continuación, ten palabras de agradecemento para os profesionais e voluntarios de GG: “Desde o principio todo foi coidado e atención”. Encárganse de que estean sempre entretidos con algunha actividade: zumba todos os días, manualidades... Tamén tentan acompañarlles en empregos ou cursos. Di que para unha muller vivir no centro non é fácil. Con todo, está enfadado pola forma na que varios medios de comunicación informaron da agresión sexual sufrida o día anterior.

Ao finalizar o confinamento querería continuar alí, porque ten agarimo, limpeza e comida. “Estou a comer quente. Despois de tanto tempo no caixeiro, tiña que volver en min, descansar, durmir”. Casas está contenta de poder optar a un emprego. Ama a hostalaría, o trato coa xente, “pero só queren mozas novas”. O primeiro día despois do confinamento as tabernas farán un “moedeiro de Cristo”, di, provocando as risas. Leva tres meses sen consumir. “Loitei, logo me desanimé, e coa axuda volvín”. Repetiunos que quere recuperar ao seu fillo.

Sen infancia

Cristian Rodríguez Pérez, de 24 anos, é o máis novo do centro: “‘Es un neno, que feixes aquí?’, dicíanme ao principio”. Fala a toda velocidade, sorrindo a cada momento. Natural de Pamplona/Iruña, viviu sempre en Vitoria-Gasteiz. “Foi como un tornado que non podes parar”, resume o camiño que levou a estar no lago. Nunha época vivía só nunha casa alugada. Logo nunha habitación. A semana anterior á declaración do estado de alarma quedouse sen traballo e ao cabo dun mes acabáraselle o diñeiro.

“Tocoume ser adulto desde neno, non tiven infancia. Tiven que coidar da miña nai desde os 6 anos, a persoa que máis quería no mundo, ata que morreu aos 18. Non é vida para un neno”, di Rodríguez. Non se arranxou ben co seu pai: “Nunca tiven o seu apoio, cheguei a odiar”. Ten un irmán maior por parte da súa nai e dúas irmás menores por parte do seu pai, con quen mantén unha relación. “A vida é como unha rosa que hai que escalar de abaixo a arriba. Os pétalos son tranquilidade, pero no camiño hai espiñas. Hai que loitar”. Repetiranos imaxes parecidas tres ou catro veces.

Rodríguez leva unha semana no centro de Lakua. Di que para o segundo día estaba totalmente integrada: “É como unha familia pequena, cólleslles o agarimo, son boas persoas”. Cre que son moitos e que ás veces é inevitable que xurdan tensións e enfados. “Eu tamén teño arrebatos, me demonizo”, di sorrindo. Entón bótase ás bancadas para estar só, ou o rape: “Improviso pero sen cantar. Sérveme para baleirar as entrañas, iso aquí é importante”. Os desafiuzados sostéñense mutuamente. A el cústalle aceptar a axuda, pero non soporta ver mal á xente, e é moi útil: “É o que me ensinou a miña nai, tiña un corazón que non cabía, sigo o seu legado”.

“Ás veces, miro e penso en como estamos, en que pena. Logo digo, ‘que pena e que pena, somos persoas’. O que lle gustaría é gardar a experiencia de Lakua como un bo recordo e non perder contacto coas persoas que coñeceu no lago. Nestes tempos en que o medo ao futuro estendeuse entre a xente, di que non ten medo: “Isto dáme forzas para buscar traballo e unha casa decente”.

"O máis duro é que ninguén se preocupe por ti"

Mentres conversamos, Manuel Cantero estivo na mesa xunto a Bustamante pintando os debuxos dun caderno. “Son un pouco tímido”, presentouse ao proporse compartir unhas palabras, pero a continuación desatouse. Trátase dun veciño de Zamudio, que viviu na localidade até a morte da súa nai e posteriormente trasladouse a Llodio. Ao comezar o confinamento, a súa irmá acolleuna na súa casa, pero tras mes e medio expulsouna. Anteriormente, levaba dous anos e medio vivindo na rúa. Di que llo levaron “as drogas e a mala cabeza” a quedar na rúa. Ten unha enfermidade mental e recibe algún diñeiro pola súa discapacidade. Pasou nove anos tomando a medicación. “Hai dous anos deixeino polas sustancias”.

Di que aos poucos foi facendo amigos no centro, pero que a convivencia con outros xera problemas. Participa en todas as actividades para que pase o tempo. Pasaba moitas horas paseando co seu cachorro, e fáltalle moito a ambos, a paixón máis longa e a do can que quedou en casa da súa irmá. Un voluntario de GG, que o fai dúas veces ao día, sométese á temperatura mentres está con el, non ten medo de contaxio: “Fixen algo peor e non me mataron...”, di con humor.

Sente o medo da xente e móstrase comprensivo: “Por iso a miña irmá botoume. Era hostaleiro, quedou sen emprego e cun paro baixo, con dous fillos. E comigo, que era un torpe”.

Canteiro deixou de consumir, “levo un mes e oito días limpo”. Di que o que quere e necesita é entrar nunha zona de desintoxicación, xa fixo a petición e dentro dunhas horas ten as primeiras conversacións co centro: “Fáltame enerxía, pero se teño vontade e coa axuda das persoas boas conseguireino”.

Despedímonos, pero ao preguntarlle que é o que quere dicir, contestou con emoción: “A semana pasada foi o aniversario da morte da miña nai, e tamén o día no que retomei a relación coa miña irmá. Chameille e pregunteille como se atopaba; desde entón falamos todos os días. Pasei unha semana sen ter noticias. Que ninguén se preocupe de ti dá máis dor que estar illado”.

“Basta con tratar como unha caca!”

Luís Álvarez López dinos que quere falar: “Quérovos aclarar como funciona isto”. A primeira crítica é para o Concello e quere deixar claro que o GG está a facer o seu. Lembra que este recurso é responsabilidade política e dependente dos servizos sociais e do Concello, e denuncia que durante as oito semanas que leva o centro aberto só pasaron polo Concello traballadores sociais, unha soa vez: “Mantén durante dez minutos só para repetir ‘distancias’”. Para Álvarez, non lles importa como e en que condicións están. “Bo, nós enviamos informes personalizados todos os días”, matiza o traballador de GG que está a escoitar. “Pero a min dixéstesme que non fan ningún caso aos informes”, contestou Álvarez e o traballador deulle a razón.

A continuación procédese á enumeración das carencias do centro. Ao seu lado hai un gran campo de fútbol, pero a única zona non pecha foi reducida a 50 metros cadrados cuns valos altos que impiden a vista, para unhas 50 persoas, porque parece que os veciños se queixan. Fan a dieta dos vellos, que é a mesma que nas residencias: “Puré, peixe, pavo. Todo o tempo”. Despois de dous meses, seguen durmindo en padiolas estreitas para urxencias extremas: “Dirasme que o concello non maldixo 50 colchóns?”. As persoas con enfermidade mental, adiccións, actitudes agresivas, realizan a súa vida nun único espazo, sen intimidade algunha: “Non temos nin un só espazo para as persoas que dan problemas”. Non poden saír á rúa se non é cun traballador que non leva o chaleco vermello rechamante de GG: “4. Teñen que axudar ao veciño de B, estigmatizándolo? Por que a min si?”.

“Basta con tratarnos a nós coma se fose unha caca. Como somos lixo de Vitoria-Gasteiz, que máis queremos? De que se queixarán si dormen entre cartón?”, di Álvarez. Tentou contactar co Síndico e os grupos políticos municipais: “Ninguén se achegou aquí e cando vén a prensa ninguén fala connosco”.

Álvarez, de 57 anos e natural de Vitoria-Gasteiz, é un veciño de Vitoria-Gasteiz. O pai, que tiña unha pequena empresa construtora e traballaba con ela, foi golpeado e pecho pola forza. Desde entón traballou no bar, no topógrafo, no pastor, na recollida de pataca... “Fíxeno toda a vida, mentres houbo traballo”. Hai uns anos que só consegue o traballo da época da recollida da pataca: “Aos 57 anos están a afastarme da vida”.

Hai ano e medio que quedou sen fogar. Ocupouna no barrio de Olarizu, do mesmo xeito que outras decenas de vitorianos que fixeron o mesmo nos últimos anos. Abandonou o lugar xusto antes do confinamento por “outros problemas”. Di que chegaron a ser case 100 persoas, familias, de diferentes países, xitanos, paías... en xeral levaban ben. “Había unha ducia de moi conflitivos, O Correo falaba continuamente de eles”. Denunciou a campaña de criminalización do Concello: “Dinnos: ‘Vós queredes dar un bico á vosa fronte’. O alcalde envíache a través da prensa aos Servizos de Emerxencia Social de San Antonio, vanche e dinche que non hai sitio en ningún sitio”.

Preguntámoslle a Álvarez que vai pasar con eles ao acabar a crise sanitaria: “Está claro, todos á rúa, e o alcalde diranos que pasemos por San Antonio”.