“Euskaraldia? Que é iso, avoa?”, preguntou o sobriño.Campaña de fomento do uso do eúscaro, que se facía cada dous anos e que duraba quince días.O relator contounos que este ano era o quinto Euskaraldia, e aínda que nese quince días a xente facía un dez por cento máis, ao terminar o uso baixaba rapidamente, e as últimas medicións demostran que na rúa escóitase menos euskera que hai dez anos. Que é culpa de todos, isto, isto e o outro.

Sabíao sen que o orador mo dixese. Estaba cansado de ouvir a mesma chapa cada dous anos e de pór a mesma chapa no meu peito. De súpeto acendéulleme unha lucecita. Pasei a conversación absorto nos meus pensamentos. Os días que seguen, case coma se non vivise neste mundo. Conteille á miña querida e querido amigo Equíne o que pensaba. Estivemos de acordo. Aos dous gustábanos moito o misterio. A nosa especialidade eran as sociedades secretas: Templarios, Masones, Club Bildeberg, Iluminatias (coñeciamos algúns deles, jajaja). Leramos o Código Dá Vinci e todas as novelas deste tipo. Durante todo o fin de semana Ekiñe e eu organizamos o plan.

“Que plan?, cóntalles!”, estaba a pór nerviosa á súa sobriña.Espera, non sexas o sete.Pero cunha condición, direille que me gardará o segredo. O plan, mire vostede, era moi sinxelo. Se alguén empezaba en castelán no noso grupo de amigos, e iso ocorría en calquera momento, nós sempre lle responderiamos en eúscaro. Pero non lle diriamos “faino en eúscaro! e así sucesivamente. E tiñamos que contactar cunha persoa doutro grupo de amigos do instituto, os euskaltzales. Tiña que convencela e facer o mesmo co seu equipo. Pero, en segredo, ninguén tiña que saber nada dese plan. Como todo o que foi necesita un nome, puxémoslle Ixo… á sociedade secreta.

“Cala?, joo, que bonita; ti dismo moitas veces”. O que ao principio parecía un xogo de adolescente, empezou a dar os seus froitos. A medición do ano seguinte mostrou que o uso aumentou un 20% no noso instituto e un 10% no municipio. O incremento foi atribuído ao Euskaraldia, aínda que non se observou nos pobos de ao redor. Pero aos poucos, como unha pinga de aceite na auga, ou como unha praga que nos desgarró nunha época, a rede de Ixokides foise estendendo, e en toda Euskal Herria notouse unha tendencia á alza que se atribuíu a Euskaraldia.

“Que había que facer para ser Ixokide?”, preguntou o sobriño coas orellas ergueitas. Algún membro da rede de silencio tiña que contactar e pedir que pasase e xurar que gardaría o segredo. E por suposto, sempre a primeira palabra en eúscaro, e os demais tentarán canalizar as conversacións en castelán.

I. de Ixokides. O congreso convocouse ao ano seguinte. San Juan unha noite en cámpalas de Legaire, onde en 1978 celebrouse a gran festa Bai Euskarari. Había lúa chea, lémbroo perfectamente. Alí estabamos Ekiñe e eu, acompañados por uns cincocentos amigos. Nin fotos, nin cámaras, nin móbiles. Despois da presentación pública, Ekiñe dixo: “Por favor levanten a man os que saben quen foi Txillardegi”. Silencio. A xente mirábase. Poucas mans levantáronse, como moito unha de cada dez. Para nós foi o termómetro da situación. A reunión foi moi frutífera, publicáronse moitas ideas novas e tomáronse decisións importantes. É inútil pintar a casa elegantemente, si non hai nada por dentro. Non basta con fomentar o uso da lingua se se transmiten contidos con pouca esencia nesa lingua. Debiamos coñecer e consumir a nosa historia, a nosa literatura, a nosa música, a nosa arte, o noso bertsolarismo, o noso teatro e o noso cine. Coñecer e consumir produtos dos nosos agricultores, artesáns, industrias… Coidar da nai terra. Comprometémonos/Comprometémosnos firmemente a profundar nestes temas, respectando as afeccións e limitacións de cada un de nós.O primeiro que tiñamos que facer era decorar e encher as habitacións da casa. Iso si, con xanelas abertas ao catro ventos para enriquecerse cos aires de todas partes.

Os cincocentos Ixokides de Legaire convertémonos en cinco mil anos máis tarde, o uso do eúscaro aumentou como o leite en chamas, e anos máis tarde os organizadores de Euskaraldia deron por finalizada a iniciativa, tras felicitar á cidadanía e a si mesmos.

“Aínda existe a sociedade secreta Ixo? Eu quero entrar”. O seu sobriño seguiu coa maior atención. Shhh! Si ocúltasme o segredo, introducireiche eu mesmo cando sexa maior.

E si isto era así, si non, xa non houbo necesidade de Euskaraldia.