Barandiarango Joxemielekin Elkarrizketan


1973ko ekainaren 10ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Barandiarango Joxemielekin Elkarrizketan
Ataungo herria omenaldi bat egitekotan da On Joxe Migel Barandiarani. Hori dala-ta, Ataun aldera jo dugu, maiatzeko arratsalde sargori eta beroan. Gu irxtean, Madrilera biali beharreko azterketa lan batzuk gertutzen ari da Joxe Migel. Elkar agurtu ondoren, bere mahai aundiaren inguruan bildurik, elkarri izketari ekin diogu zuzenean...
Nundik sortu zitzaizun, on Joxe Migel, etnolojia eta antropolojia gaietarako irriki hori?
1912garrengo urtea zan, hain zuzen. Gasteizko Seminarioan ari nintzen ikasten. Banituen, ordea, kezka, duda eta korapilo batzuk. Erlijioari buruzko buru hausteak ziren. Eta apaiz egin aurretik askatu nahi nituen arazo haiek. Nik, bestalde, denetik irakurtzen nuen, denetik idazten baitzen; hortarako askatasun haundia zegoen orduan. Gaiñera erlijio arazoa zen gehien bat eztabaidatzen zen arazoa. Pentsaera aldetik burruka haundia zegoen, baina alderdi onik bazuen egoera harek.
Zer egin zenduan duda eta korapillo hoiek askatzeko?
Alemaniara joan nintzen: Leipzig-ra. 23 urte nituen Wundt zegoen irakasle hango unibersidadean.Wundt, Engels-en jarraitzaile sutsua zen, materialista. Erlijhioaren sorrera eta eboluzioa explikatzen zituen. Hiru hilabete igaro nituen ikasketa hauetan.
"Experimental Fisiolojiaren" aita deitu izan zaio. Zer moduzkoa zan irakasle bezela, Wundt?
Egia esan, idea aldetik oso itxia zan. Bere iritzi eta arrazoiek ez ninduten batere betetzen. Erlijioari buruzkoek batikpat. Orduantxe sortu zitzaidan apaiz izateko benetako gogoa eta apaiz izatea ere han erabaki nuen...
Harrigarria benetan, ateo baten klaseetan apaiz izateko gogoa sortzea! Eta gero zer egin zenduan?
Sikolojiazko ikasketa hauek egin ondoren, fisikako irakasle egin ninduten Seminarioan. Gasteizen. Ez nintzen apaizen artean...
Eta zuek ba al zenduen fisikarako afiziorik?
Lehenago fisika eta kimika ikasiak nituen. Experimentu batzuk egiñak ere bai... Alemaniako aldizkari bat harzten nuen: "Annalen der Physyck".
Eta fisikako experimentu hoien artean, radio bat ere jarri zenduan Ataunen. Ez da hala?
Bueno -Joxe Migel irriparreari eutsi ezinik- lehen aipatu dizudan aldizkari hortan, radio-galena baten planoa agertzen zen. Galenarekin, hertz hondak detektatzen zirela banekien. Nik, galenarik ez ordea. Azufre hautsa ekarri nuen eta plomo barra batzuk erosi. Bata eta bestea eltze batean jarri nituen egosten, eta aleazioa ondo atera zan. Kondensadorerik ere ez eta , kuaderno baten horri artean, txokolate papera sartu eta kondensadorea egina zegoen. Jostorratz bat, alambre batzuk, eta ezkenik, etxetik kanpora, zuhaitz batera, antena... Hori zen guztia.
Gora beherarik izan ahal zendun radio horrekin?
1914ean, gerra piztu zan Europan. Gerrako parteak zein ordutan eskeintzen ziren ere jakin nuen. Frantsesek Eiffel-ko dorretik bialtzen zituzten berriak; Nordeney-tik alemanek eta Carnarvon-dik inglesek. Hemen telegrafoak moztuak zeuden,eta gerrako partea morsen ematen zuten. Nik lehenik morsen idazten nituen eta gero inglesera edo frantsesera edo alemanera bihurtzen. Berehala zabaldu zen espionajea egiten nuelako zurru-murrua. Honela igande arratsalde batez, Donostiako Telegrafoetako gizon bat etorri zitzaidan: "Hemos sabido que usted tiene un receptor de radio telegrafía"... "Vaya usted a ver, y verá cómo ese aparato no puede funcionar" erantzun nion. Orduan, arratsaldeko bostak ziren, eta inglesek partea ematen zuten. Radioa martxan jarri nion eta harri eta zur gelditu zen gure gizona. Isilean gordeko zuela guztia aginduaz, han joan zan berriro Donostiara.
Gero pakean utzi al zintuzten?
Bai zera! Gero gobernadorearen eskutitza etorri zitzaidan espionajea egiten nuela esanaz. Etortzen ziren guztiak ez zuten pentsatu ere tresna txiki hartarik ezer entzuterik zegoenik. Beste bateean berriz, guardia zibillak, Lazkao parean; ea ezagutzen al nuen Barandiaran. Neu nintzela. "Tenemos orden de retirar su aparatioo de radio", haiek. Nere etxera joateko eta erretiratzeko. Baina ez ziren ausartu. Ez zekiten noski radio bat nolakoa izan zitekean ere. Azkenean, hainbeste gora-beheren ondoren neuk, kendu nion antena...eta kitto!
Ataungo jendeak zer zioen zure radio horri buruz?
Etxetako konbersazioak entzuten nituela pentsatzen zuten zenbait ataundarrek. Hala zioten Ataunen: Radioa euki nuen bitartean, askoz haserre eta eztabaida gutxiago izan omen zirala Ataungo etxetan.
Hasierako gaiari berriro helduaz, gehiagotan atera ahal zinen atzerriko Unibersidadeetara?
1922 berriro Alemaniara joan nintzen. Otsailletik udazkenera arte. Lehenbizi Koloniara jo nuen. Kolonian Grâbner-ek "Etnolojiako Metodoa" irakasten zuen. Handik Munichera: Frobenius eta Splenger zeuden Munich-en. Gero Leipzig-ra, museoak ikustera. Museoan ikasten ari nintzela jende guztia niri begira egoten zen. Zergatik, ote? Laster konturatu nintzen, nere jazkeragatik zela. Sotana kendu eta hango apaizen gisan jantzi. Gero Berlin, Kolonia, Akisgran, Amberes...e.a.
Zu batetik zientzia gizona zaitugu, apaiza bestetik. Zer diozu hontaz?
Gu Seminarioan geundela, integrismoa zen nagusi apaizen artean. Ni, neu, "La Constancia, "Pelayo" eta "Siglo Futuro"ren harpidedun nintzen. 1914ean apaiz egin nintzen. Eta gotzaiak, hala esan zigun: apaizak plitikan sartzen denean aski kalte egiten du. Autoridadea galtzen du. "Nik denentzat bialtzen zaituet apaiz..." Hoiek horrela, baja eman nuen aldizkari guztietatik. Botoa ematera ere ez nintzen joaten . Baina nere lagun geheienak ez zuten jokatzen berdin, gauza hauetan zoritxarrez. Gero azterketak egiten hasi nintzenean, marmarra ugari izan ohi zen neregatik. Dinamarka edo >Noruegan hasi izan banintz lan hoiek egiten, iñork ez zukeen hitz erdirik ere aterako, baiña Euskal Herrian hasi nintzen... eta hori zan nere pekatua.
Eragozpen asko izan duzu orduan zure lanetarako.
Batzutan bai, bestetan ez. Adibidez Madrid-ko "Real Sociedad de Ciencias Naturales"ko billeretara batzarretara agertzeko, sekulako trabak eta eragozpenak jartzen zizkidaten.
Beste galdera bat On Joxe Migel. Teilhard de Chardin-ekin hartu-emanik izan al zenduen?
Abbé Breuil-ekin izan nuen adiskidetasun haundia. Berak bultzatu ninduen Euskal Herriko prehistoria aztertzera. Teilhard de Chardin-ekin behin egon nintzen, Prisen nengoela. Paleontolojiako Institutoan hitzaldi bat eman zuen Teilhard de Chardin-ek. Breuil-ek aurkeztu zidan eta han agurtu nuen aurrenengo eta azkenengo, aldiz.
Bruil-ez gaiñera beste maixu haundiran baten adiskide izan ahal zaitugu, On Joxe Migel?
Bai, Aita Schmidt-ena. Asko lagundu zidan: Euskal Herriko etnoolojia azterketa aegitera bultzatu ninduen. Viena-tik etnolojjiako kuestionarioak bialtzen zizkidan. Honela, eta gotzaiak eman zidan baimenarekin eta beste apaizgai, batzukin ekin nion etnolojia lanari. Gero gerra etorri zen.
Nun egon ziñan hemengo gerra denboran eta gerra ostean?
Baionan urte bete egin nuen, hiru Biarritzen eta Saran hamahiru urte luzetan egon nintzen. 1953-an Ataunera bihurtu nintzen berriro.
Zer moduz moldatu ziñen Europako bigarren gerratean?
Ipar Euskal Herrira irixten, berehala hasi nintzen lanean. Baina, alemanek, gerra sortu zan bezain laster, Ipar Euskal Herria ere hartu zuten. Baina, Alemaniako "Institut für Kultür Morphologie"-tik idatzi zidaten. Han denak mobilizatuak zeudela eta ia "Paideima" aldizkarirako lan batzuk bialiko ote nizkien. Nik, badaezpada ere Frantziako Museoen zuzendariari idatzi nion Parisa, lehenbizi frantsesekin hasi bait nintzen lanean. Lana lasai egiteko, erantzun zidan harek; gai eta lan hoiek gudaz zer ikusirik ez zutela eta. Gero alemanek, salbokondukto bat eman zidaten.
Gerraz zer ikusirik ez duen galdera bat: Izan ahal zenuen hartu-emanik Baroja eta Unamunorekin?
Barojarekin eskutitzen bitartez izan nuen hartu-eman. Erlijioen kondaira sakondu nnahi zuela esaten zidan. Bestaldetik, berriz, ni Berara joatea nahi zuen. "Itzea", bere etxea etnolojiako eta prehistoriako lanak egiteko ikastetxe bezala eskeintzen zidan. Ni, apaiz bat, garai hartan ez nintzan ondo konponduko Pio Barolarekin eta ezezkoa eman nion. Azkenengo eskutitzean, bere illoba Julio Caro Barojaz hitzegin zidan.
Unamunorekin behin bakarrik hitzegin nuen aurrez-aurre. Diktadura garaia zen eta Unamuno Hendaian zegoen. "Euskal Zaleen Biltzarra" ospatu zen Saran eta Eusko Ikaskuntzako ordezkari bezala joan nintzen Julio Urkijorekin. Han zen Unamuno ere.Bere lengusu Telesforo Aranzadiz geldegin zidan. Ez ziran ondo etortzen.
Bukatzeko, On Joxe Migel, etorkizunari buruz, zer diozu?
Zientzia mailan, sekula baiño hobeto ari gera. Lehen baino lankide gehiago gera. "ETNIKER", euskal etniari buruz ikerketa lana egiten duen elkartea sortua daukagu. Nafarroan, Bizkaian, Araban eta Gipuzkoan zabalduta daude "Etniker"ko lankideak: Ipar aldean ere hastekotan gera Etnografi azterketak sistematikoki egin beharra dago. Gauza bakoitza sistema oso baten zati da. Horrela, sistema oso hartan agertzen diren gure kulturaren agerpen guztiak estudiatzen ditugu: familia, lana, jolasa, hizkuntza...

Hiru ordu luze ari gera On Joxe Migelekin. Eguzkia ere San Gregorioko mendien atzean itzalia da. Gauaren iluna gainean dugu. Euskal Herriaren gau ilunean krisailu gerta dakigula D. Joxe Migel.
Benantxio Otaegi
16

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezGizarteaErlijioaEliza katolApaizak
PertsonaiazBARANDIARA1
EgileezOTAEGI3Kultura

Azkenak
Estefi Etxebeste
“Mentalki ongi prestatzea dirudiena baino garrantzitsuagoa da harri-jasotzean”

Abuztuaren 9an errekor berria ezarri zuen Estefi Etxebestek (Ituren, Nafarroa, 2002) Sunbillako Ramon Latasa pilotalekuan. 100 kiloko harria 59 aldiz goratu zuen, eta 2014an Idoia Etxeberriak ezarritako 56 altxaldiak gailendu.


Gabriel Aresti omentzen arteak bateratuz

LAIDA ikerketa taldeak Bermeoko Arrantzaleen museoan abuztuaren 28 eta 29 antolatutako ikastaroan egingo duen hitzaldiaren sintesia da Arestiren ekarpen artistikoa nabarmentzea.


2025-08-27 | Patxi Azparren
Askapen prozesu heterokroniko, poliedriko eta “kuantikoa”

Artikulu honek badu testuinguru bat lerroburuaren gainetik, Hernaniko Udalean Kontxita Beitiak aurkeztutako Euskal Euskal Errepublikaren aldeko mozioa onartu ez izana. Harira!

Prozesu heterokronikoa

Kultura judeokristau, musulmana eta platonismoaren ustez, denbora aurrera... [+]


Kilate askoko abesbatza

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Le Concert des Nations. La capella Nacional de Catalunya.
Zuzendaria: Jordi Savall.
Abesbatzaren prestaketa: Lluís Vilamajó.
Egitaraua: Mendelssohnen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]


Denge eta chikungunya kasuak ugaritu dira Europan, klima aldaketak eraginda

Abuztuan chikungunya infekzio kasu bat atzeman dute Hendaian. Bero boladek, tenperaturaren igoerak eta eremu tropikaletara egindako bidaiek areagotu dituzte kasuak.


Eskola-itzuleran 400-500 euro artean gastatuko dute Hego Euskal Herriko etxeek, inkesten arabera

Testuliburuen mailegutza, berrerabilera edota bigarren eskuko azokak ugaritu badira ere, ikasmaterialak gastua izaten jarraitzen du etxe askotan, dirulaguntzak dirulaguntza. Eskola-itzulerak batez beste 400 eta 500 euro arteko gastua ekarriko du Hego Euskal Herriko etxeetan,... [+]


Muruzabal eta Zarrakaztelu suteengatik hondamendi eremu izendatu ditu Espainiako Gobernuak

Izendapenak ahalbidetuko du kalte ordainak ordaintzeko prozesuak hastea. Bi suteetan 500 hektarea baino gehiago erre dira.


Frantziako Estatuak “arriskuan” jarriko du EKE, dirulaguntzak 30.000 euro murriztuta

Iaz jasotakoarekin alderatuta, %15eko murrizketa jasango luke Euskal Kultur Erakundeak. Prentsa ohar batean, erakundeak adierazi du erabaki horrek "ondorio latzak" izango lituzkeela: esaterako, hainbat postu arriskuan egongo liratekeela eta kideei emandako dirulaguntza... [+]


Talde ekologistak:
“Auditoretza ekonomiko bat nahikoa izan da inbertitzaileak Muga meatze proiektuan atzera egiteko”

Ekologistak Martxanek eta Sustrai Erakuntzak diote txinatar inbertitzaileek atzera egiteak agerian utzi dituela Zangozako meatzearen "funtsik gabeko arrazoiak". Nafarroako Gobernuari eskatu diote "interes publikoari erantzuten ez dion proiektu defendaezina... [+]


Urruñako sukalde zentrala prest da herriko haur eta adinekoei tokiko elikadura prestatzeko

Herriko Etxeak elikadura burujabetzaren aldeko urrats handia egingo du 380 metro koadroko azpiegitura berriarekin. Sukaldeak haur eta adinekoentzako janari osasungarria eskainiko du, tokiko produktuekin eta tokiko laborantza indartuko du.


Mapamundiak Afrikaren benetako tamaina islatu dezala aldarrikatu du kontinenteak

“Mapak ez dira erreminta hutsa, sinboloak dira, eta mapa zuzentzea Afrikari buruzko narratiba globala zuzentzea ere bada; duintasun kontua da”. Afrikako Batasunak eskatu du munduan oraindik erabilienetakoa den mapa distortsionatua alboratzeko.


Euskal Selekzioak jokatuko du munduko Wallball txapelketan

Wallball txapelketa abuztuaren 27tik 30era jokatuko dute. Euskal Herritik aparte Argentina, Belgika, Erresuma Batua, Valentzia, Herbehereak eta Puerto Rico herrialdeek hartuko dute parte.


Oposizioari aurrea hartuz, Bayrou konfiantza mozio batera aurkeztuko da irailaren 8an

"Gehiengoa lortzen badugu, gobernua berretsiko dute; bestela, erori egingo da", adierazi du Frantziako lehen ministroak. LFI Frantzia Intsumisoak, Frantziako Alderdi Komunistak, ekologistek, Alderdi Sozialistak eta RN Batasun Nazionalak, ordea, dagoeneko jakinarazi dute... [+]


Wagner birformulatua

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Espainiako Orkestra Nazionala.
Zuzendaria: David Afkham.
Egitaraua: Wagnerren ‘Der Ring ohne Worte’ (Lorin Maazelen moldaketa). Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren 22a.

---------------------------

Oraingo... [+]


Israelek Gazako Nasser ospitaleari eraso egin dio, eta gutxienez 20 pertsona hil ditu, tartean bost kazetari

Gazako osasun zentro nagusia bonbardatu du Israelek. Hildakoen artean bost kazetari daude, Reuters, AP, Al Jazeera eta NBCkoak. 


Eguneraketa berriak daude