Intxaurrondoaren itzalpean bizi ezin
Elkar ezin eramanaz arituko naiz gaur, alelopatiaz. “Alelopatia” hitz hanpatsuak dio bizidun batek beste batzuen bizitzan edota garapenean eragin zuzena duen konposatu biokimiko bat sortzen duela. Alelopatia grekoko allelon “batak bestea” edo “elkarrekiko” eta pathos “sufrimentua” hitzetatik dator, eta elkarri kalte egitea adierazten du. Animaliotan gertatzen bada ere, landareen artekoa kontuan hartuko dugu.
Gero eta gehiago dakigu landareen arteko xextretaz eta elkarri xipoka nola egiten dioten, baina alelopatia badela jakintza zaharra da. Plinio Zaharrak 77. urtean argitaratutako Naturalis Historia liburuan azaltzen du nola intxaurrondoak (Juglans regia) itzal kaltegarria duen eta garagar (Hordeum vulgare) eta txitxirio (Cicer arietinum) landaketetan eragiten duen.
Intxaurrondoaren itzalpean hazten diren landareak topatzea oso arraroa da. Eragin alelopatikoa dago: hostoetan barrena igarotako euri tantek eta eroritako hostoen aztarnek taninoak eta beste konposatu batzuk dituzte, beste espezie batzuen ernetzea eta hazkundea eragozten dutenak. Ezagunena “juglona” da. Juglandaceae familiako landareek azalean, sustraietan eta hostoetan sortzen dute, batez ere intxaurrondo beltzak edo intxaurrondo amerikarrak (Juglans nigra). Substantzia toxikoa da, eta landare askoren bizimodua galarazten du, ez denena ordea, pagoak (Fagus spp.), astigarrak (Acer spp.) eta urkiek (Betula spp.) ez dute arazorik haren gerizpean bizitzeko. Itxuraz, beste landareen sustraien eta onddoen arteko elkarlana zapuzten dute, eta elkarlan hori gabe ezin dira behar bezala elikatu landareak eta ezin bizi.
Hego Amerikan ere bazekiten intxaurrondoaren juglonaren trikimailu horren berri, eta urak pozoituz arrainak erraz arrantzatzeko erabiltzen zuten. Agian denak ez baina batzuk jasango dute juglonaren erasana. Intsektuetan ere antzekoa gertatzen da; batzuek ezin ukitu dute intxaurrondoa; beste batzuek ikasia dute juglona degradatu eta andeatzen. Horietakoa izango da zokotenaren eulia edo intxaurraren eulia (Rhagoletis completa). Ez da urte asko Ameriketatik etorri dela guregana eta dagoeneko ikaragarrizko triskantzak egiten ditu intxaurrondoetan. Euliak arrautzak jartzen ditu intxaur alea ttikia denean eta haietatik sortzen diren harrak fruituaren kanpoko azala janaz elikatzen dira. Fruitua biltzen duen zokotena, natoa, koskana, oskola, zokolina, sokama, mozkana, txukarana, moskeina, sokotena, sokarana... euli horren harrak, juglona gorabehera, raka-raka jaten du azal xamur hori. Ederki ohituta dago nonbait, eta beretzako ez da pozoia. Alderantziz, beste askok jan ezin duen bazka denez, pagotxa ederra!
Landareentzako ere pozoina denez, herbizida gisa ere erabili izan omen da. Nork egingo du saioa eta gero denoi azaldu emaitza? Beste saio bat ere proposatuko nuke, ea intxaurrondoaren azpian lo-kuluxka egiteak buruko mina, eta baita burua joatea ere eragiten duela dion amen-eman ezaguna frogatzea.
Intxaur biltzen aritu denak badaki, azal horrek eskuak beltz uzten ditu, juglonaren eraginez. Tindagai ona da, bai ehun eta baita janari ere marroi iluntzen ditu. Arrazoi beragatik kosmetikan ere ezaguna da: ilea urdintzen ari bazaizu, eman intxaurra burukoari edo dena denekoari, ilunduko dizu. Pozoinak poztu zaitzan...
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]