Nolakoa zen zure ingurua gaztetan?

Gurasoak aparte utzita, ezagutzen genituen euskaldun guztiak kaxeroak ziren guretzat, modu gutxiesgarrian esanda. Ni orduan oso modernoa nintzenez, 9 urte egin nituenerako euskara erabat galdu nuen. 14 urterako lehen rock taldea osatu genuen, eta noski, gazteleraz eta frantses txarrean egiten genuen. Kontua zen euskalduna ez izatea. Izugarrizko lotsak pasatzen genituen, batez ere aitarekin. Hark ez zekien ongi gaztelaniaz, eta berdin zitzaion. Erdaldun petoa izan nintzen 18 urtera arte.

Nolakoa zen giroa 60ko hamarkadan?

Donostiako Egia auzoan bizi ginen. Kirola egiteaz gain, Los Paxai musika taldea genuen. Ez Dok Amairuren sortze ataria zen. Hainbat txapelketa irabazi genituen, tartean Radio Nacional de Españak antolatua. Rafaelen telonero ere izan ginen 1965ean. Orduan, bizimodu horretan haustura erradikala eraginez bi elementu sortu ziren: ETA eta Ez Dok Amairu. Mexikon abesteko kontratu bat genuen eta neure buruari esan nion: “Ez dut gehiago gaztelaniaz abestuko, fuera”. Euskara berriro deskubritu nuen eta erradikalki euskalduna izan nahian hasi nintzen.

Zer zekarten berria Ez Dok Amairuk eta ETAk?

Ilusio ikaragarria eta emozionalki, gurasoak, aitona, amona eta abarrekin konexioa. Desafioa ere interesgarria zen: auzoan gau-eskola muntatu genuen lau katuren artean, eta ondoren, Aitor ikastolaren ideia plazaratzen hasi ginen.

30 urterekin Zeruko Argian sartu zinen, 1978an. Zer ikusten zenion?

Niretzat dena bat da. Euskaraz abestea edo futbolaren bueltan gazteekin egiten dugun lana ere bai. Proiektu baten barnean dauden elementuak dira. Baleren Bakaikoa Ziburura etorri eta Zeruko Argian sartzea proposatu zidan. Orduan ni bestaldean nengoen, arazoak nituen etortzeko. Egin eta Deia sortzen ari ziren unean, Zeruko Argia hustuta geratu zen. Pilar Iparragire, Elixabete Garmendia, Jose Luis Alustiza, Lourdes Auzmendi eta Karlos Astrain Rotu aldizkarian geratu ziren eta hor ezagutu nituen.

Zein zen panorama?

Ekonomikoki ez zuen bideragarritasunik. Esaten zuten 12.000 ale saltzen genituela, baina ez zen hala: inprimatu bai, baina 6.000 ez ziren kobratzen. Publizitatea ere Egin eta Deia sortu berriek eraman zuten, eta gero, egunkariok ateratzen hasi ziren euskarazko gehigarriak, Berriak, Punto y Horak eta Garaiak kristoren mina egin ziguten. Ezin zen horrela jarraitu. Urtebete baino gehiagoz eutsi genion, haustura etorri zen arte. Kaputxinoek ez zuten onartzen sortzen ari ginen zuloa, nahiz eta orain begiratuta zulo ekonomikoa ez zen hain handia. Hala ere, horrek ez zuen etorkizunik.

Kaputxinoek zuen ildoarekin bazituzten desadostasunak?

Bai. Oso jende gutxi zegoen gurekin ados. Nahi gabe, oso alternatiboak bilakatu ginen. Gazteak ginen eta progresista izan nahi genuen. Gaiak lantzean, adibide bat hartzearren homosexualitatea, nahi duzun aldetatik helduta, gure iritziak ez ziren ongi ikusiak betiko euskal mundu horretan. Pilar Iparragirrek, adibidez, sekulakoak entzun behar izan zituen artikulu baten harira. “Urdanga” eta halakoak esan zizkioten, idatzita dago.

Aldizkaria egiteko prozesua zeuenganatzen hasi zineten.

Prozesu teknikoak garrantzia du. Oraindik ez zen ordenagailurik, munstroak bakarrik. Ez zen testua filmatzeko gai. Egia auzoan hornitzaile bat bilatuz hasi ginen. Han egiten zuten lan Joxemi Zumalabek eta Jon Barandiaran Barandi-k. Guregana etortzea eta beste enpresan egiten zuten lana guretzat gurean egitea proposatu nien. Baina kaputxinoek ez zuten segitu nahi eta proposamen bat zuten.

Norena?

Oñatibiarena, Mimentzarena eta Goizargi egiten zutenena. Guk ezin genuen hori onartu eta gure estrategia erabili genuen: gure ustez hori gurea zen eta ez kaputxinoena. Gu ginen bertako langileak, zorra sortu baina berau kudeatzen genuenak. Gainera, ordurako diru dexente sartua genuen enpresan guk, gure lagunek, senideek... eta ez kaputxinoek. Beraz, zilegitasun osoa aitortzen genion gure buruari hori geureganatzeko. Azkenean, ez ziguten Zeruko Argia goiburua eman; ARGIA eman ziguten, bigarren mantxeta bat. Ondorengoa izan zen tratua: Zeruko Argia 10 urteren buruan ez bazuen inork ateratzen, gerora ezingo zuela inork egin. Aldi berean, gure enpresaren izena Zeruko Argia izatea lortu genuen. Momentu konplikatua izan zen. Gero, etorri zen Josu Landa, Pello Zubiria, Iñaki Uria eta hauek sartu ziren garaia. Eta hauek, ARGIA gauzatu zuten.

Zein baloreren gainean egiten zenuten lan?

Gaurkoak. Nik orain harpidedun gisa zuen aldarrikapenak irakurtzen ditut eta ikusten dut ordukoa dela. Bereziki nola aurkezten dituzuen kanpainak, eta kontzeptualki gauza berak dira: naziotasuna eta independentzia.

Kazetaritza independentea egiteko independentzia politikoa eta ekonomikoa behar dira. Jarduera ekonomiko gisa ere jabe izatea.

Independenteak izan behar genuela bagenekien, hala izan nahi genuen, eta beraz, gure burua finantzatu behar genuela. Hori ez da aldatu.

Guk badugu non begiratu. Zuek bazenuten?

Guk ere bagenituen erreferenteak. Ordurako marxismoa pixka bat ikasita genuen, bagenituen Vietnam, Aljeria, Kuba, apaiz obreroak... Ideologizazio aldetik giroa oso aberatsa zen. Hala ere, lehen gu gutxiengoa ginela uste nuen, eta orain konturatzen naiz anekdota izan garela. Beharrezkoak, baina anekdota. Herri hau Telecinco da.

Zuk bereziki egin zenuen ekarpena, euskara hutsean funtzionatuko zuen egitura honi inguru enpresarial bat emanda.

Garai hartan hasi izan bagina soldatak, gizarte segurantza eta abar eskatzen, ezingo genuen urtebete ere iraun. Enpresak sortu behar ziren ez bakarrik ARGIAri sostengu ekonomikoa emateko, baizik eta inguru bat sortzeko jardun horri. Konplizitate handia behar zuen inguruan. Nik uste hori lortu zela. Gaur buelta bat egin dugu hemen [ARGIAko egoitzara eta Antza inprimategira etorri da] eta konplizitate batzuk ikusten ditut, eta hori ez da bat-batean sortzen. Eguneroko jardunaren irabazietatik abiatuta egiten diren gauzak dira pabilioiak eta makina hauek izatea. Logikak eskatzen zuen moduan egiten joan da dena. Gure buruan, hor ez zegoen langilerik, baizik eta bazkideak. Hori zen helburua, baina hori gauzatzeko bide oso luzea izan da. Adibidez, ARGIAk lortu du hori, ia langile guztiak zarete bazkide. Dena den, ez da hain erraza izan, krisi handi xamarrak pasatakoak gara.

Zein rol jokatzen zuen 80ko hamarkadan ARGIAk?

Gure ustez, gizarte honek behar zuena egiten genuen. Eta nik uste horretan asmatu egin dugula. Baliabide gutxi izan arren, anbizio handikoak izan gara beti. Inork gutxik egiten dituen elkarrizketak egiten genituen. Musikan berdin, nik entzun nahi dudana egiten dut. Ez genituen bilerak egiten erabakitzeko zein zen gure ideologia eta abar. Egunero bizi ginen elkarrekin, bagenuen elkarren berri, eta herri honetan gauzak nahiko argi egon dira beti. Beno, orain ez hainbeste.

Hain zineten anbiziotsuak, astekaria egiteaz gain Euskaldunon Egunkaria sortzen hasi zinetela. Zu zertan aritu zinen?

Denetariko lanak zeuden egiteko. Lan politikoa, Gasteizera joan, batarekin eta bestearekin hitz egin, diru bilketa, idatzi, bileretara joan... Ez zen egituratzerik egon dozena erdi azpikontratatu kenduta. Bazegoen inplizituki, bakoitzak bagenekien zertarako ginen egokiak, baina lanak hor zeuden eta egiten ziren. Enbaxadore lana tokatu zaigu beti, azaldu behar baituzu ebidentea, konturatzen zarelako ebidentea ez dagoela argi. Egunkariarekin defendatu behar izan dugu euskaldunok eta euskarak bagenuela eskubidea egunkari bat ere izateko. Hori tokatu da. Gaur ere tokatzen da gure mundutxotik harago hori defendatzea.

Nabarmenduko zenuke zerbait?

Proiektua lagundu nahi zutenek dirua banku batean sartzen zuten eta zergatik ez zieten izena eskatzen? Gestio luze hori egina zegoelako. Egon zen hori onartu zuen entitate bat, seitik bat. Eta gero, hauen atxiloketan [Pello Zubiriari begira], konturatzen zara erabakiorra izan zela hori, izenak nahi baitzituzten. Espainiako prentsak zioen: “No es posible creer que haya habido gente que sin más haya puesto dinero”. Determinantea izan zen lortzea izenik eman gabe ekarpenak egin ahal izatea. Diru dexente sartu zuen jende batek.

Euskaldunon Egunkaria sortzean lokal bila ibili zineten, eta oker ez banago, hori hartu ahal izateko familia batzuek dirua jarri zenuten.

Horiek anekdotak dira. Baina aurretik ARGIA zulo batetik ateratzen lagundu zuten lau izen eman beharra dago: Santi Auzmendi jostuna, La Casa del Cafeko Iriondo, Enparanza aparejadorea eta Elhuyarreko Luis Bandres zena. Egunkariara heltzeko zulo hori pasa beharra zegoen. Eta hori, une batean erabakiorra izan zen. Familiakoa anekdota izan zen, baina hau ez, hauek ez baitzuten seme-alabarik proiektu honetan sartuta.

Euskaldunon Egunkariaren sorreraz 25 urte bete zirela eginiko erreportaje batean esan zenuen garai hartan euskara zela ardatza, naziogintzan ari zinetela ezkerreko ikuspegi eta praktika batez. Hori zela motorra. Sakonduko zenuke?

Nik aipatzen badut feminismoa, niretzat feminista izateko ezkertiarra izan behar da. Hau da, mundua eta gizartea eratzeko modu bat, non, inork inor menperatzeko baliabiderik gabeko mundua den. Euskaldunak bagina kolonizatzaileak, ni euskaldunen aurka egongo nintzateke, ezkertiarra banintz, bestela ez nintzateke ezkertiarra izango. Beraz, niri tokatu zait zapalduen semea izatea... eta 18 urterekin hasi nintzen ebidentzia hori onartzen. Eta beste antzekoekin lotura egiten. Niretzat ezin da ezkertiarra izan Euskal Herrian euskaldundu gabe. Izugarrizko kontraesana da.

Euskal kulturan, zenbaterainoko garrantzia du militantziak?

Oinarrizkoena. Euskara aukeratzen baduzu zure jardun sortzailean, gutxiengo baten hizkuntzan jardutea hautatu duzu eta koherentea izan behar duzu. Badakizu ezingo duzula salmenta zuzenetik frantsesak eta erdaldunak bezala bizi. Ezin duzu pentsatu 100.000 liburu salduko dituzunik. Musika beste sorgin bat da. Baina kontzienteki aukeratzen duzu euskaraz egin nahi duzula, eta beraz, ondorioak onartu. Oso militantzia indartsua behar duzu hor irauteko; edo bestela, diru-laguntzetatik bizi.

Nola ikusten duzu euskalgintza egun?

Oso iritzi kontrajarriak ditut eta badakit ez naizela batere objektiboa. Gustuko jendea daukat eta hori kontsumitzen dut. Gu ez gaude normalizatuak alde horretatik. Hori nire adinean karga bat da: Durango, Durango, Durango, Durango... eta Durango baino hilabete lehenago hasten dira. Batek poesia liburua egin duela, eta oso garrantzitsua dela publikatzea, nahiz eta 60 ale bakarrik salduko dituen eta editorialaren gastua instituzioek 300 erosita konponduko den. Hori niri fantasia iruditzen zait. Zumosolen lehengusua desagertzen denean, zer gertatuko da? Gai al gara egiten dugunarekin geure burua elikatzeko? Badirudi ezetz.

Eta nola ikusten duzu euskarazko hedabideen ekosistema?

Ez dut ezagutzen, baina kanpotik ikusita, publikatu zenuten azken tarta eskandalagarria iruditu zitzaidan. [ARGIAko 2623. zenbakiko azala eskuetan hartuta, Eusko Jaurlaritzaren publizitate banaketari buruzkoa]. Gehiago esango dut: grafiko hau ikusi eta gorputzak eskatzen didana ez da diru-emailearen aurka egitea, baizik eta zenbait hartzaileren aurka. Elkartasun ezagatik. Insolidario hutsak dira. Eta niretzat hori kiebra jotzeko elementu indartsuena da. Gripe bera baitaukagu, baina zuri farmazian eman egin dizute eta niri ez, niretzat ez omen dago. Hor autoeraketa bat gutxienez ez egotea... Gu saiatu ginen hori lortzen, baina ez zitzaigun atera. Gipuzkoako Aldundiko Gotzon Egia da horren lekuko. “Zuk esan zenbat daukazuen, guk irizpideak baditugu eta guk banatuko dugu gure artean” zen filosofia. Horrekin militantzia eta dena dago lotuta. Hau ikusita, “bakoitzak berea”, argi dut dependentzia politikoak eta ideologikoak hortik etorriko direla, ez badira dagoeneko iritsi. Ez zait interesatzen zertan ari diren.

Urte luzez aritu zara hemen zutabeak astero idazten. Zer da zuretzat ARGIA?

Etxea: zaharra, berritua, jende berriarekin... baina etxea. Adibidez, gure seme-alabek ez zuten jakiten zer erantzun irakasleak galdetzen bazien beren aitaren ogibideaz. Behin alabak “Argieroa” jarri zuen. Berari galdetu beharko zaio 15-16 urterekin zer zen “Argieroa” izatea. Zeure biziari ematen diozun edukia da azken finean, ARGIA tokatu da, baina Hernaniko futbol taldeak ere galde dezake eta berdin-berdin. Han bizitza osoa pasa dut ahal dudana ematen.

Nola ikusten duzu gaur egungo ARGIA?

Oso ongi. Batetik, ikusten ditut instalazioak eta hori zen guk nahi genuena. Eta gero, ikusten zaituztet fundamentuz, egunero jasotzen dut e-postan albisteen buletina eta gero astekaria. Galdetzen badidazu horrek zer leku duen? Ez dakit. Baita ere, disgusto handiarekin esango dizut, ez dudala nire inguruan (musika akademian edo futbol eskoletan) ARGIAren edo Berriaren irakurlerik ezagutzen. Horrek berdin-berdin jarraitzen du. Demagogia handia egin liteke, baina hori hor dago.

Orain gutxi Rikardo Arregi Kazetaritza Sarietan ikusi zaitugu, oholtza gainean, ARGIAko egungo lantaldeak zuen belaunaldiari egin nahi izan genizuen aitortzan. Konta dezakezu nola bizitu zenuen?

Hasieran, harridura. Rikardo Arregi Sariei buruz nire iritzia banuen eta badut. Ondoren, lagunen komunikazioak irakurrita, kristoren poza. Eta gero, nik uste, argi utzi genuela gu ez ginela estandarrak. Ez zuek eta ez gu. ARGIA ez dela estandarra, saria jasotzeko gure unean dena ezberdina izan baitzen. Ildo berean jarraitzen dugu. Anekdota bat da sariarena, baina han lehen lerroan ikusi nituen batzuek irentsi behar izatea gu hor goian agertzea, ostia, poza eman zidan. Bai, hori da.

Rikardo Arregi Sariaren 30. edizioan "Hamar mugarri" saritu zituzten, eta horien artean bat "Zeruko Argiatik ARGIAra" izenekoa izan zen. ARGIA egiten duen egungo lantaldeak, bereziki eskaini zion saria 1980an ARGIAri eutsi eta ekin zion lehenbiziko lantaldeari. Langile talde haren ordezkari, oholtzara igo ziren, Joxemi Zumalabe gogoan, Josu Landa, Iñaki Uria, Joxemari Ostolaza eta Pello Zubiria. 51 urtez ARGIAn astero publizitatea jarri duen Zinkunegi Optikako Joxemari Zinkunegik eman zien saria. Hauxe da Estitxu Eizagirrek ARGIAko lantaldearen izenean irakurri zuen mezua: Ez dugu ahazten.