"Gure borrokaren erradikaltasuna oso artifiziala izan da"

  • Pasaia 1957. Herria utzi zuenetik 35 urte iragan dira. 16 urte eman zituen klandestinitatean eta 19 espetxean: “Preso izan denarentzat ahalegin itzela da hedabideen aurrean jartzea, niri ez dit plazerik ematen”, esan digu ETAko kide ohi honek. Preso direnekiko ardurak eta bere herriarekiko hartu zuen engaiamenduak motibaturik mintzatu zaigu. Humberto Unzueta Kareaga kazetariaren Langraiz bisean bis (Erein) liburua hartu dugu solasaren abiapuntu, ETAren disidentziarekin aurrez aurre du ere izenburu.

“Langraiz bidea militantziaren jarraipena da. Militantzian erabaki batzuk hartu genituen eta orain ere bai, gure ardura ekarpen politikoak egitea delako”.
“Langraiz bidea militantziaren jarraipena da. Militantzian erabaki batzuk hartu genituen eta orain ere bai, gure ardura ekarpen politikoak egitea delako”. Argazkia: Dani Blanco

Langraiz bidea delakoa, preso gutxiengo batena da. Zergatik ez da gehiago bildu?

Bide hori hautatu dugunok kartzela ezberdinetan egon gara, aspaldiko presoak eta berriak. 80. urteetan jada, preso askok ETAren bidearekiko kritikak egiten zituzten, areago, horietako batzuk azkenean Langraiz bidea hautatu genuenok baino askoz zorrotzagoak. Baina, kritika horiek nola bideratu arazo handia izan da. Kartzelan ez duzu Kolektiboarena ez den beste biderik [EPPK-Euskal Preso Politikoen Kolektiboa]. Egin dezagun kalkulu bat: zenbat jendek segitzen du politikan kalera atera ondoren? Gehiengoak bere bizitza egiten du, manifaren batera joaten da, eta puntu. Hau da, norberaren askatasuna kanpoan onartuta dago, presoari ez zaio onartzen ordea; barruan ez dago erabakitzeko eskubiderik. Presoari eskatu zaio parametro zurrun eta zorrotzen barruan “erabakitzea”. Kolektibotik ateratzea oso zaila da. Ateraz gero, abokatu gabe geratzen zara, inolako laguntzarik gabe. Ordura arte izan duzun ingurua galtzen duzu.

Ausardia handia behar da, beraz.

Bai. Sekulako ausardia behar duzu zeure jarrera Kolektiboan planteatzeko. Eta ez bakarrik “kolektiboa uzten dut, eta neure bidea egiten dut” esateko. Barruan beste bide batzuk ere planteatzeko.

Kolektiboaren izaera zurruna eta zorrotza dela, diozu.

Bai. Presoa guztiz mugatuta dago. Kolektiboan dagoen mentalitatearengatik eta inguruan sortzen den presioarengatik jendeari legalitatearen bidetik urratsik ematea ezinezkoa egiten zaio. Erabakiak kolektiboaren ikuspegitik hartu izan dira beti, zure erabaki pertsonala galtzen duzu.

“ETAren disidentziarekin aurrez aurre”, idatzi du Humberto Unzuetak. ETAn izan al da disidentziarik?

Disidente izatea... ez da erraza. Gurean, gogorra izan da naturaltasunez nork bere iritzia ematea. Iritzia planteatzea bai, baina planteatzen duzuna ordura arteko jarduera aldatzeko bada, berehala talka egiten duzu “goiko”-ekin, eta arazoak sortzen dira. Ez da bakarrik ETAn izan. Horrelako erakundeetan onartzen da erakundea uztea: nekatuta zaudelako, zure familiarekin bizi nahi duzulako, itsasoz bestaldera joan nahi duzulako… Joera horiek ulertzen dira. Alegia, “gogorrek jarraitzen dute, besteek ezin dutelako”. Uste hori nagusitu da. Kontua da, ez dagoela disidentziarako arrazoi edo jarrera bakarra, militante bakoitzak berezko iritzia du.    

Langraizeko presoen aniztasuna azpimarratu du ere Unzuetak.

Langraizen bildu ginenon artean jarrera ezberdinak ziren. Batzuek irtenbidea modu pertsonalean ikusten zuten, eta hori errespetagarria da. Beste batzuentzat, niretzat barne, Langraiz bidea militantziaren jarraipena da. Militantzian erabaki batzuk hartu genituen eta orain ere bai, gure ardura ekarpen politikoak egitea delako. Gu kritiko agertu ginenean, gure asmoa ez zen bide legaletik egitea, hau da, kartzelatik ateratzea lehenbailehen eta puntu. Ez. Gure ustez, hausnarketa sakona egin behar genuen Kolektiboan, eta orobat ezker abertzalean, borroka armatuarekin bukatu beharra ikusten genuelako, hori zen funtsezkoena.

Zergatik ez zen borroka armatuarekiko jarrera kritikoa areagotu kartzeletan?  

Adibidez, askotan aipatu da Nelson Mandela. Mandelak bere biografian esaten du: “Gu saiatzen ginen kolektibo bezala funtzionatzen, baina praktikan ez zegoen kolektiborik, kartzelak berak eragozten zuen hori”. Mandelak berak erabaki zuen gobernuarekin bere kabuz harremanetan sartzea, presoen kolektiboaren arabera hori ezin zuela egin jakin arren. Eta egin zuen ondoko presoekin kontsultatu gabe. Hasi zen kartzelako arduradunekin harremanetan, eta hori tabu zen. Haren kolektiboak “Gobernuarekin guk negoziatu behar dugu”, zioen. Mandelak ez zuen kolektibo bezala ezer negoziatzeko aukerarik ikusi. Guri ere berdin gertatu zaigu eta hark bezala geure urratsak eman ditugu.

Arnaldo Otegi eta Mandela parekatu dira zenbaitetan. Logroñoko kartzelatik egindako elkarrizketan: “Gure etsaiak Espainian daude, ez Langraizen”, adierazi zuen orri hauetan.

Otegik horrelako adierazpenak egin ditu eta modu pertsonalean antzeko mezuak bidali izan dizkie Langraizeko preso batzuei. Horrelako detaileak oso inportanteak izan dira. Baina, gure artean ez da Mandela modukorik izan. Hegoafrikako egoerak eta Mandelak jokatu zuen rolak ez dute zer ikusirik izan hemengoarekin. Mandelak kartzelan eman zituen urratsak arazoa konpontzeko, onartu zituen barruko bizi baldintzak pertsonalki: 3. graduaren antzekoak. Irteerak kartzelatik. Hemen, zoritxarrez, ez da halakorik izan.

Zer iritzi duzu EPPKren ibilbideaz?

Kolektibo bezala funtzionatu nahi izan du, baina ez da horrela izan. Kolektiboak presoen iritzia adierazteko markoa izan behar du, baina praktikan gutxi batzuek erabaki izaten dute. Erabakiak orokorrean kanpoan hartuak dira, preso ohi batzuek hartzen dituzte, abokatuak tarteko. Garai batean Gestoras delakoak kudeatzen zituztenek. Horiek presoen iniziatibak geldiarazi dituzte askotan edota dinamika batzuk ezarri: gose grebak, itxialdiak eta beste. Eta horiek gehienak kanpotik planteatuak izan dira.

Yoyesena kolpe latza izan zen. Dena den, ETAn
ez da dena zuri eta
beltza izan

Zer ondorio atera duzu ETAren borroka armatuaren bilakabideaz?  

Nire ondorioetako bat da, ezkorra, borroka armatua praktikatzeak sorrarazi duen mentalitatea. Parte-hartzea edo barne demokrazia bezalako ekimenak, printzipioz ezkerreko baloreak, ez dira landu. Aldiz, mentalitate horren bidez, erakundea helburu bihurtu zen. Erakundearen jarraipena izan da helburu, eta da. Gure garaikoek ardura eta konpromisoa geneukan, baina gure kontraesanak agertzen hasi zirela jabetu ginen. 1985etik aurrera ohartu ginen erreforma ari zela finkatzen, gustatu ala ez. Aljeriako negoziazioetan amaiera ordenatu eta duina lortzeko aukera galdu zen.

Harrez geroz, ETAren beste aro bat hasi zen. ETAren jarduera aldatu zen zure ustez?

Gure garaikoak beti saiatu ginen helburu eta pertsona zehatz batzuen aurka jotzen. Euskal Herriak bizi zuen errepresioaren arduradunak ziren, horiek ziren erakundearen helburuak. Gertatzen dena da, hasierako balore horietan, derrape bat ematen hasi zela. Adibidez, polimiliek politikarien aurka egin zituzten ekintzak guk ere egin genituen –gure artean oso gaizki baloratuak–. Horiek gure ahultasuna estaltzeko modua izan zen, oraindik indarra genuela itxura emateko, aurrera jarraitzeko. Harrezkero, politikariak helburu bihurtu ziren, politikariek errepresioaren ardura ere zutelakoan. Horiek ez ziren inoiz helburu izan, baina derrape hori eman zen. Jomugak zabaldu ziren, politikariez gain, kazetariak, epaileak… Baina hori ez zen erakundearen azterketa politikoaren ez militarraren ondorio izan, aitzitik, aurrera jarraitzeko halabeharrez sortzen den mentalitate baten ondorioa izan zen. Hau da, iraganeko ekintzak egiteko ahalmena galduz joan zen, eta mentalitate hori zabalduz berriz. Mentalitate horrek justifikatu du lehenago justifikatzerik ezinezkoa zena. Baina are larriagoa da, mentalitate hori ezker abertzalearen inguruan zabaldu eta justifikatu delako. Beranduago, prentsan Oldartzen ponentziako “sufrimenduaren sozializazioa ezartzea” irakurtzean pentsatu nuen, “ez da posible, ezin dut sinetsi horrela pentsa daitekeenik”.

Politikoki kritikoa zara, baina etikari buruzko gogoeta ere egin duzu.

Bai. Gure helburu politikoak lortzeko funtsezkoak ziren balore batzuk hankaz gora jarri genituelako. Ni zigor heriotzaren aurka egon naiz beti, baina guk aplikatu dugu. Galdera da: gaur egun zer hausnarketa egiten dugu horri buruz? Gaurko belaunaldiei ez zaie adierazi behar “borroka armatua bai edo ez”. Aldiz, horretan aritu garenok, jarduera horretan sortzen diren kontraesanez eta mentalitateaz hitz egin behar diegu.  

Batzuentzat hori egindakoaz damutzea da. Traidorea izatera pasatzen zara.

Nik ez dut behin ere damu hitza erabili nire buruaz hitz egitean. Nik autokritika hitza erabiltzen dut.

Zer da autokritika egitea?

Erakundean sartu nintzen, bizi nintzen giro eta baloreetan, borroka armatua zilegi zela pentsatzen nuen. Konprometitu nintzen, bereziki “eskakeatu” ezin nuelako. Euskal Herriaren kausaren alde egon eta burua ezkutatzea imajinaezina zen niretzat: “Egin behar bada, nik ere prest egon behar dut”. Egun atzera begiratu eta egin dugunaz ikuspegi kritikoa landu behar dugu, baita nola egin dugun aztertu ere. Ardura hori gure baloreetan sartzen da, etorkizunari begira funtsezkoa. Hori da autokritika egitea.

Guk onartu ditugu legalki ziren aukerak, ez ditugu Gobernuak ezarritako baldintza guztiak onartu. Sortuk bere estatutuak onartuak izateko legedi osoa onartu zuen, alderdi politikoen lege osoa

“ETAtik irteteko ausartago behar da izan ETAn sartzeko baino”, esan zuen Carmen Gisasolak ARGIAko orri hauetan.   

Bai. Duela hogei urte borroka armatua bukatu behar zela erakunde barruan edo kartzelan esatea oso zaila zen. Baina bi aukera dituzu: isiltzen zara ala pentsatzen duzunarekin koherentea izateko hausnarketa egiten duzu. Gu barruan ginela, ez bakarrik borroka armatua bukatu behar zela, oso kontzienteak ginen bide legaletatik egitea inportantea zela, adibidez, irteteko permisoak eskatzea. Kolektiboak ezetz zioen: “Nola bueltatuko zara kartzelara, atera ondoren?”. Zergatik ez? Irlandan ateratzen ziren normaltasunez. Gabonetan, adibidez. Inposatuta egon den mentalitateak geldiarazi du bide hori.

Gaizki ulertutako altruismoa egon da, agian?

Gure borrokaren erradikaltasuna oso artifiziala izan da. Bizia galtzen ahal genuela kontzienteak ginen, baina “dena emateko prest nago” delakoa ez da egia. Kausa baten aldeko militante bihurtu ginen, eta ahal genuena eman genuen ere, baina hemen ez da inor bizia emateko gertu izan. Hemen egon da, adibidez, Itziarren semea kantak dioena: “Itziarren semeak ez du lagunik salatzen...”. Hau da, tinko mantentzen da etsaien aurrean. Baina errealitatea bestelako izan da. Torturaren aurrean zaila da inor ez salatzea. Mitifikazio izugarria izan da, errealitateak beste zerbait erakutsi digu.

Espainiak euskal presoei ezarritako “salbuespeneko espetxe legedia” aztertu du Iñigo Iruin abokatuak. 7/2003 legeari borroka juridiko bat planteatzea proposatu du. Konfrontazioa arlo juridikoan beharrezkoa dela dio. EPPK-k erabaki behar du.

Legearen interpretaziorik zorrotzena egin du Iruinek. Hau da, egoera edo parametro politiko honetan ezin da urratsik eman, lege hori aldatu behar da edo juridikoki jorratu behar da legea aldatzeko. Baina, bien bitartean badago aukera hainbat preso ateratzeko. 2003ko lege aldaketen aurreko preso asko dago zigortuta eta aukerak daude bide legaletik urratsak emateko. Interpretazio txarrena eginez gero, ematen du ez dagoela biderik. Estatuko sektore batzuek planteatzen duten irakurketa da, txarrena. Bitxia da ezker abertzaleak ere hori egitea. Irunek orain planteatu duena guk aspaldi egin genuen: permisoak eskatzea. Langraizen presoak 3. graduan atera dira baldintzapean. Guri esaten digute bidea hilda dagoela eta haiek hori bera hasiko dira orain urratzen. Adibidez, Frantziako zigorra Espainian kontutan hartzea, guk Auzitegi Gorenera eramandako helegitearen ondoren lortu zen. 2008tik lege hori martxan baldin bazegoen, zergatik 2013 arte ez zen ezer egin? Zergatik ez zen landu bide juridikoa alderdi sozialista Espainiako Gobernuan zegoenean?  

“Guk legea baliatuko dugu, baina ez Langraizekoen baldintzetan”, esan dezakete.

Guk onartu ditugu legalki ziren aukerak, ez ditugu Gobernuak ezarritako baldintza guztiak onartu. Sortuk bere estatutuak onartuak izateko legedi osoa onartu zuen, alderdi politikoen lege osoa. Sorturen legalizazioa txostenean,  2011n, “ETA deslegitimatzeko agente aktiboak direla”, idatzita dago. Ez bakarrik ETA, honen militanteak ere bai. ETAren ekintzak terroristak direla dio zehazki txostenak. Hori guztia garai batean bere parametroetan jarriz gero, egun preso asko etxean egongo zen.  

Sektore batek, ATA izenekoak, amnistia aldarrikatzen du.

Horiek diote Sortukoak traidoreak direla, legalitate osoa irentsi dutelako, finean, hauek kartzelan ez egoteko. Nik ez diot aparteko garrantzirik ematen. Noski, kartzelan sartu diren azken militanteek egoera oso txarra daukate. 2003ko lege berriarekin 40 urteko zigorra bete behar dute. Espetxeko onurak onartuta ere, batzuek 32 urte bete behar dituzte, eta hori legalki aldatzea oso zaila da. Gaur egun amnistia aldarrikatzea eramandako borroka balore bat bezala aldarrikatzea da. Eta, tamalez, tokiz kanpo dago. Amnistia ez da emango termino legaletan, gizartea ez dago dinamika horretan. Egun, zentzuzkoena, gertatutakoaz autokritika egitea da eta ETA lehenbailehen desagertzea. Erakundea presoentzat eta politika normalizatua egiteko zama besterik ez da. Batzuek “guk ez dugu zalantzarik egin dugunaz, ez dugu ezer baloratu behar”, diote. Hori al da gizarteari egiten diozun ekarpena? Adibidez, Yoyesena ez duzu auzitan jarriko?

Hil zutenean ETAn zinen.

Erakundean nengoen, banekien gerta zitekeela. Nik ez nuen halakorik nahi. Nik garbi neukan bere hautu pertsonala zela, eta aukera zeukala itzultzeko legalki, bere eskubidea zela. Ez bakarrik bere kasuan, aurretik izan ziren beste kasuetan ere ados nengoen, eztabaidatu nuen, baina alferrik. Yoyesena kolpe latza izan zen. Dena den, ETAn ez da dena zuri eta beltza izan.   

ETA lurperatu gabeko hilotza da, eta ez dakite nola enterratu. Hori egiten ez den bitartean, presoentzat ETA zama da

Eusko Jaurlaritzak espetxeko onurei buruzko gutuna igorri die presoei? Preso gehiago sartuko al da zuen bidean?

Proposamenak ondo daude, baina EPPK kontra jartzen da. Kolektiboak zer proposatzen du ordea? Bada, praktikan zigor osoa betetzea. Orain dela bi urte Kolektiboak bide legala urratuko zuela esan zuen. Iruinek orain proposatu duena proposatu arren, denbora aurrera doa eta ezer egin gabe jarraitzen da. Duela 5 urte, aldiz, Sortuk legalitate osoa onartu zuen. Hori kontraesan izugarria da. Langraiz bidea, berriz, hilda dagoela diote. Non dago euren bidea? Besteek egiten dituzten proposamenak eta urratsak beti gutxiestean. Zer proposatzen diete presoen senideei?

ETAren desagerpena aipatu duzu, baina lehenago erakundearen desarmea izan behar dela argudiatzen da. Aurrerapausoak ematea ez da erraza, antza.  

Bai, alde batetik, diotenez: “ETAk ezin du desagertu presoak kartzelan dauden bitartean”. Horrek ez du zentzu handirik. Egun ETAren izenean gelditzen diren gutxi batzuek ez dute ordezkatzen ETA iraganean izan dena. Gaur egun Sortun dauden ETAko hainbat militante ohik ordezkatzen dute ETA izan zena eta horiek kudeatzen dute presoen egoera. Desarmea eman edo ez eman, ETA amortizatuta dago. ETA desarmatu ondoren ez da ezer aldatuko. Desagertu dela esango balu, urratsa sinbolikoa litzateke. ETAk ez du ekarpen politikorik egingo. Hau bukatuta dago. ETA lurperatu gabeko hilotza da, eta ez dakite nola enterratu. Hori egiten ez den bitartean, presoentzat ETA zama da. Legalitatean urratsak emateko, ETAko edo Kolektiboko kide izatetik urrundu behar duzu, baina erabaki horietatik kanpo geratzea zaila da preso denarentzat. Presoak ez dauka non kokatzerik. Aldiz, erakundea desagertzen bada, hausnarketa kritikoa egin ondoren, ezker abertzaleak ere berea egiten badu, presoak ere parametro berri horietan bere bidea egin dezake, hasteko hobeto paratuko da. Hori gertatu ondoren, preso direnek eta izandakoek egin dezakegun ekarpen erreala elkarbizitzaren aldeko lana da. Horrek normalizazio politikoa ekarriko du herrian. Giro horrek lagunduko du plano juridikoan urte askotarako zigorra duten presoen egoera bideratzen eta hobetzen. Ez dago beste irtenbiderik.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Politika
"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Utopikook

Monzonek esana da, "utopikoak egiten diote munduari aurrerarazi". Azken aldian, ordea, euskal politikagintzan boladan jarri da pragmatismo kontzeptua. Gizapediaren arabera, pragmatismoa da gizarteak dituen arazoei irtenbide praktikoak proposatzen dizkien filosofia... [+]


2024-03-31 | David Bou
‘La xarxa ultra’

ARGIArekin azken kolaborazioa egin nuenetik lau hilabete igaro direnean, testu honen bidez nire iritzi-artikuluei berriro heldu diet, baina azalduko dizuet zergatik alde egin dudan denboraldi honetan aldizkari maitagarri honen orrialdeetatik.

Otsailaren 20an La xarxa ultra... [+]


'Bakegileak' errugabetzeko eskatu dute hainbat eragile eta sindikatuk

Txetx Etxeberrik eta Beatrice Mollek ETAren armagabetzearen auzian egindako lana epaituko dute Parisen, apirilaren 2an eta 3an. Mobilizazioak deitu dituzte Euskal Herriko zapi hiriburuetan apirilaren 3rako.


Eguneraketa berriak daude