Itzulpenik gabeko hitzen iruditegia

  • Komorebi, pochemuchka, backpfeifengesicht, hanyauku, ilunga... Horrelako hitzetan oinarrituta, hiztegi bitxia argitaratu du Anjana Iyer Zeelanda Berriko diseinatzaile grafikoak. Found in Translation izenburupean, 30 hitz aukeratu ditu, ingelesez itzulpenik ez dutenak, eta berak menperatzen duen hizkuntza unibertsalean, irudien bidez, itzuli ditu.

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Lost In Translation (itzulpenean galdua) esamoldearekin jokatuz, Anjana Iyerrek Found in Translation (itzulpenean aurkitua) izenburua ipini dio bere proiektu bereziari. Zeelanda Berrian jaio arren, indiar jatorrikoa da Iyer eta eleaniztasunari egozten dio hainbat hizkuntzatako hitz berriak ikasteko txikitatik izan duen grina.

Zeelanda Berrian bada 100 Days Project (100 eguneko proiektua) izeneko ekimen bat, nahi duenak, 100 egunetan, gustuko duen sormen jarduera garatu dezan. Eta Anjana Iyerrek bere bi pasioak uztartu ditu proiektua abian jartzeko: hitzak eta irudiak. Egunero ingelesez itzulpenik ez daukan beste hizkuntzaren bateko hitz bat hartu eta irudien bidez azaltzean datza proiektua eta oraingoz 30 ale ditu argitaratuak.

Hainbat hizkuntzatatik hartu ditu hitzak, bi iturri nagusi kontsultatuta: Howard Rheimgold-en They Have a Word For It (Hitz bat dute horretarako) eta Adam Jacot de Boinod-en The Meaning of Tingo (Tingoren esanahia). Baina ez da harritzekoa gehien erabili duen jatorrizko hizkuntza alemana izatea. Alemanak luzera mugagabeko hitz konposatuak sortzeko aukera ematen du. Hala, Errekorren Guinness Liburuaren arabera, alemanezko hitz bat da munduko luzeena, eta edozein unetan hitz jaioberri batek kendu diezaioke ohorea. Luzera esanahiaren konplexutasunarekiko proportzionala izan ohi denez,  alemana hornitzaile oparoa izan da diseinatzailearentzat. Waldeinsamkeit hitzak “basoan bakarrik egotearen sentipena” esan nahi du. Schadenfreudek erabilera praktikoa izan dezake,  “besteren zorigaitzak sorrarazitako gozamena” oso ohikoa baita. Laburra izan arren fernweh hitza ere alemanezkoa da, eta “sekula egon ez zaren toki batengatik herrimina sentitzea” esan nahi du.

Zabaltzeko aukerarik bai?

Iyerrek bildutako hitz askok kontzeptu oso zehatzak adierazten dituzte. Japonieraz badago hitz bat “eguzki izpiak zuhaitz artetik iragazten direnean sortzen den nolabaiteko argi efektu barreiatua, pikardatua” esan nahi duena: komorebi. Eta hizkuntza berean tsundoku erabiltzen dute “erosi ondoren liburu bat irakurri gabe uzteko eta irakurri gabeko beste liburuekin batera pilatzeko ekintza” adierazteko. Gutxitan sumatuko dugu hitz horiek erabiltzeko premia.

Baina badira hitz mailegagarriagoak. Nor ez da hondartzan oin puntetan ibili hareak oinazpiak erretzen dizkiolako. Ekintza horri, hondarra beroa dagoenean oin puntetan ibiltzeari, hanyauku esaten diote Namibian eta Angolan hitz egiten duten rukwangali hizkuntzan. Ziur hondartzako gune turistikoetan arrakasta handia izango lukeela hitz horrek. Testuinguru horretan norvegierazko utepils hitzak ere erabilera praktikoa izan lezake: “Egun eguzkitsuetan garagardo bat edanez kanpoan eserita egotea” esan nahi du.

Eta nori ez diote errieta egin edo nork ez die besteei errieta egin edalontzi bustia mahai gainean uzteagatik, arrastoak altzariak hondatzen dituelako? Bada, edalontziek utzitako arrasto hezea esateko hitz bat badute italiarrek: culaccino. “Kontuz, kulatxinoa!” esanda errietak askoz laburragoak lirateke.

Zaila da esaten itzulpenik gabeko zer hitz hedatu daitezkeen beste hizkuntzetan, baina ez dugu urrutira joan behar adibide garbi bat topatzeko. Gaztelaniazko RAEren hiztegiak sarrera hau jasotzen du: “Aquelarre: Junta o reunión nocturna de brujos y brujas, con la supuesta intervención del demonio ordinariamente en figura de macho cabrío, para la práctica de las artes de esta superstición”. Sorginen gau-bilera esateko hitzik ez eta munduko hizkuntza nagusietakoak euskaratik hartu zuen hitza. Gerora, jatorrizko esanahiak indarra galdu zuenean, irudizko adierak hartu zituen; aquelarre hitzak “festa iskanbilatsu neurrigabea” edo “nahasmendua, zalaparta” ere esan nahi du.

Iyerrek proiektua burutzen badu, bildumak beste 70 sarrera izango ditu. Hala ere, zeelanda berritarraren lana ez da kontsultarako obra, ez da itzulpenik gabeko hitzei buruzko tratatu sakona. Bere bi zaletasun, hitzak eta irudiak, uztartuz egindako ariketa hutsa da, baina baita hizkuntza aniztasunari eta aberastasunari egindako omenaldi ederra ere.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Kultura
2025-07-16 | Iker Barandiaran
Benetako apokalipsiaren ateetan

Alegoría del mal
Rat-zinger
Kasba Music, 2025

--------------------------------------------------------------

Apokalipsiaren aurreko garai ustel hauetan, non eskuin atzerakoienak lortu duen bere diskurtsoa erdian jartzea, erabat ezabatuta dagoen gizarte batean,... [+]


Bizitzaz eta beste

Agur Karibu
Marian Porcel
Elkar, 2025

---------------------------------------------------------------------
 
Zaila da nobela hau definitzea, abenturazkoa da, iniziatikoa, filosofikoa, ekologista; baina horiek baino gehiago, edo horien guztien ondorioz, nobela... [+]

2025-07-16 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Hondakinak

Hondakinak etorkizuneko material berriak dira. Iragarki marketineroa izan daiteke, baina diseinu eta eraikuntzaren ikerketa munduan sormen bideak irekitzeko aukerak ekarriko ditu, dudarik gabe. Europako hondakinen legedia zorrotz jarriko dela iragartzean, nolabait ulertarazten... [+]


Atera daitezela herriko plazara

Ekain amaieran iragan da Banka eta Urepeleko eskola publiko uztartuetako urte hondarreko ikusgarria. Eskola gehienetan bezala, Bankako ama-eskolako irakasleak eta Urepeleko lehen mailako bi irakasleek, hirurek elkarrekin, urtero antolatzen dute haurren emanaldi nagusia:... [+]


Maia Iribarne Olhagarai
“Tabu diren gai batzuen inguruko ekintza sortzaileak sortu behar ditugu”

Aspaldi ez bezala hunkitu nintzen Bloñ lehen aldiz ikustean. Bizi osorako ahots bakarra entzun ahalko banu kantuan, zalantzarik gabe, Maia Iribarnerena litzateke. Obretan ari dira etxe barnean eta inguruko zuhaitzen itzalpean jarri ditugu aulkiak, parez pare. Mintzatu... [+]


Agustin Kardaberaz
‘Euskararen berri onak’: dagoenean dale, ez dagoenean bale

Parranda dezente egindakoa naiz Kardaberazen –Hernanin izen hori zeukan kalean, alegia–, baina ez nuen asko espero festa egin ahalko nuenik inoiz Kardaberazekin: a ze dibertimendua 1761ean argitaratu zuen Euskararen berri onak. Idatzi zituen beste lan gehienak ez... [+]


Laura Macaya
“Indarkerian esku hartzeko marko hegemonikoek ez diete onik egiten emakumeak suspertzeko prozesuei”

Urte luzeak daramatza Laura Macayak indarkeria jasan duten emakumeei lagun egiten, arlo instituzionalean, militantzian, bai eta beste justizia-eredu batzuetatik abiatuta ere. Horri guztiari buruzko liburu bat kaleratu berri du: Gatazka eta abusua ez dira gauza bera (Katakrak,... [+]


Emakume sexualizatuak oholtzan eta Arrigorriagako polemika: askatasunaren eta eredu patriarkalaren artean

Norbere gorputzaren gaineko erabakiez, estetika heteropatriarkalaren morrontzaz, kontraesanez eta musikaren industriaz solastatzeko baliatu dugu Arrigorriagako polemika: herri horretako jai batzordeak Vulkano orkestra festa-egitarautik kentzea erabaki du, ikuskizuneko... [+]


ZERO CHOU
“Pertsona homosexualak eta tradizioa adiskidetzea nahi dut”

30 urte baino gehiago daramatza Zero Chou zinemagile taiwandarrak istorioak kameraren atzetik kontatzen, bai zinemarako, bai telebistarako. Aurten, Zinegoak jaialdiaren 22. edizioko ohorezko saria jaso du.


Zuritxo, egon deseroso

Queer falafel
Non: Arberatze-Zilhekoan, EHZ festibalean.
Noiz: ekainaren 29an.

------------------------------------------------------

Hasi orduko, ohar bi. Bat: “Deseroso egongo zara apur batean, isildu eta entzun. Asko ikasiko duzu zure pribilegio... [+]


Irrintzi bat ezpataren aurrean

Bigarrenez Aresti etorkizunaren aurrean
Nork: Ekida Arte Ekimena.
Noiz: ekainaren 20an.
Non: Azkoitiko Baztartxo antzokian.

------------------------------------------------------------------

50 urte dira Gabriel Aresti euskal idazle marxista hil zela, eta Ekida arte... [+]


Eguneraketa berriak daude