Albistea duela gutxi eman dute: Esan Erran irratiak jada ez du emitituko.

Berri txarra ailegatu baino lehenago elkartu gara Ametza Kultur Elkarteko bi kiderekin, Felix Alzelairekin eta Maitane Buruskorekin. Alzelaik Jauntsaratsera lagundu digu, han baitago Esan Erran irratiaren estudioa eta Maitane Burusko irratiko langile bakarra zain dugu. Hotz egiten du teilatupean. Berogailua jarriz gero argindarrak salto egiten du eta akabo emisioa.

Bi langile egun osoz aritu izan dira Pulunpe aldizkarian eta Esan Erran irratian. Diru urritasunak eraginda ordea, lanpostu eta erdirekin ari ziren azkenaldian; ekoizpena berbera zen. Gastuak arintzeko, doako aldizkaria boluntarioek banatzen dute etxez etxe. Nafarroako Gobernuak emandako albistearen ondoren etorkizuna beltz ikusi zuten eta bazekiten bi proiektuak bizirik mantentzea zaila izango zela, ezingo baitzioten eutsi lanpostu eta erdiko gastuari. Hala, Pulunpe egiteko lanpostua mantentzea erabaki dute eta irratia oraingoz isiltzea. Asmoa boluntarioen bidez irratia berriro abian jartzea da.

1992. urtean, hiru hilean behin hasi ziren kaleratzen Pulunpe aldizkaria. Nafarroako hainbat bailaratara zabaltzen zuten, gaur egun bezalaxe: Imotz, Basaburua, Ultzama, Odieta, Anue, Atetz eta Lantz herrira. Orain dela bost urtez geroztik urtean hamaika zenbaki egiten dituzte. Ametza Kultur Elkartea 1996an sortu zen, irratiaren proiektua mamitzen hasi zenean. Esan Erran irratiak Basaburuako Udalaren lizentziari esker emititu du.

220 bat bazkide dituzte, 50na euro ematen dutenak. Nafarroako Gobernuak aurten arte bi proiektuak lagundu ditu diruz. Eusko Jaurlaritzak aldizkaria laguntzen du, baina ez irratia, udal lizentzia baitu. Udalen konpromisoa berriz, irratiaren defizita estaltzea izan da, baina denek ez dute hala egin. Udal garrantzitsuenak, Ultzamakoak, ez du eurorik ipini, irratiak euskaraz eta gaztelaniaz egitea eskatzen baitu. Publizitatea lortzeko ahalegin gutxi egiten dute, horretarako langilerik ez dutelako.

Ainhoa Urretagoienak kezkatuta hitz egin digu: “2012a inoiz baino egoera larriagoan hasi dugu”. Zulo ekonomikoarekin hasi dute urtea Bierrik Fundazioan, Guaixe astekaria eta Beleixe irratia kudeatzen dituen erakundean. Azken bi urteetan bi albiste txar behinik behin jaso dituzte. 2011n Eusko Jaurlaritzak asko murriztu zien urteroko laguntza. Espero zutena baino 15.000 euro gutxiago jaso zuten. Hobeto esanda, espero zutena baino 15.000 euro gutxiago jasoko dituzte, 2012a hasia dela oraindik iazkoa ez baitute kontu korrontean ikusi. 2012ko diru-laguntzetan ez dute berri hoberik espero, bai baitakite Jaurlaritzaren euskarazko hedabideentzako zaku osoa %11 murriztu dela. Bigarren albiste txarra Nafarroako Gobernuarena izan da: 2012an zero euro. Bi gobernuen eta Sakanako mankomunitatearen laguntzak Bierrik Fundazioaren aurrekontuaren %40 osatzen zuten iaz. Aurten aurrekontuaren %25 baino ez dute estaliko hirurek. Ez dira kexu Sakanako mankomunitateari dagokionez, 2011n zertxobait behera egin bazuen ere laguntzak 2012an mantentzeko apustua egin duelako.

Zulo ekonomiko eta guzti, astekaria, irratia eta bi egunetik behin eguneratzen den webgunea egin behar dituzte. Hamaika langile ditu Bierrik Fundazioak oraingoz. Litekeena da langile kopuruak eta edukiek murrizketa jasatea. Ez dute erabakirik hartu oraindik, baina okerrenean langileren bat kendu beharko dute edo hedabideetako bat itxi. Onenean hedabideek maiztasuna aldatu beharko dute, kalitatea mantentzen lanak izango dituztela ere badakite.

Bizirik irauteko bide berrien bila dabiltza, edo hobeto esanda, lehendik abian dituzten finantzabide propioak sendotzen hasiak dira. Lehen aipatutako erakunde publikoez gain, publizitatea eta bazkideak dira diru iturri nagusi. Ahalegindu arren ez dakite zuloa betetzea lortuko duten.

Orain arte aipatu ditugun bost diru iturri horiez gain, Sakanako herritarrek hartu duten jarrera azpimarratu nahi izan du Ainhoa Urretagoienak. Sakanarrek hainbat ekimen jarri dute abian bailarako herri guztietan banatzen den Guaixe astekaria eta ia sakanar guztiek entzun dezaketen Beleixe irratia bizirik mantentzeko. Guaixeren 4.500 ale banatzen dira ostiralero etxeetan doan, Beleixeren entzuleak gutxinaka gora doaz (400-500 inguru) eta webguneak gero eta irakurle gehiago ditu (1.000 inguru).

Joxe Manuel Irigoienek egin digu harrera Etxalarko egoitzan. Aurten Lesakara joateko asmotan dira, urte askoan egoitza batetik bestera ibili ondoren han erosi baitute azkenean eraikina. Goizean goizetik ari dira lanean Ttipi-ttapa aldizkarian eta www.ttipi.net webgunean. Zazpi langile dira, eta oraingoz, ez dute zalantzan jartzen ez aldizkariaren ezta webgunearen etorkizuna ere.

Joxe Manuel Irigoienen ustez, komeni da azaltzea zergatik bi proiektuek bizirik iraungo duten 2012. urtean. Horretarako urte batzuk atzera egingo dugu. 1990. urtean aldizkaria hamabostekari bihurtu zen eta 1996an Interneteko webgunea sortu zuten. 1998an telebista abiatu zen. Azken proiektua bideratzeko, ordura arteko kultur elkartea fundazio bihurtu zuten, eta horrela jarduera ekonomikoak egitea zilegi zen. Kulturkaria sortu zuten, Ttipi-ttapa aldizkariarekin eta webgunearekin zerikusirik ez duen egitasmoa, hirugarrenentzako lan komertzialak eginez dirua eskuratzeko. Kulturkariaren bidez lortutako etekinak balia ditzakete aldizkariak eta webguneak eragindako zuloak betetzeko. Hala gertatu zen telebistarekin, urtero 60.000 eurotik gorako zuloa egiten zuen eta “koltxoi” horren bidez aurrera egin zuten... telebista ixtea erabaki zuten arte. Hiru arrazoirengatik itxi zuten telebista: urteroko defizitagatik, digitalean emititzeko lizentzia eskuratzeko aukerarik gabe geratu zelako eta Nafarroako Gobernuak 2009an diru-laguntzarik eman ez zuelako. Kulturkaria helduleku oso garrantzitsua da aldizkaria eta webgunea bizirik mantentzeko. Badu ordea beste bereizgarri bat Ttipi-ttapak: harpidetza. 1990etik 1998ra bitartean irakurleek eskatu egiten zuten aldizkaria eta etxera bidaltzen zitzaien, doako harpidedun ziren. 1998. urtetik aurrera harpidedunek ordaindu egiten dute aldizkaria jasotzeagatik. Kuota ez da finkoa, udalek urtero ematen duten edo ez duten diru-laguntzaren arabera herritarrek gehiago edo gutxiago ordaintzen dute. Irigoienek honela azaldu digu bi ardatz horien garrantzia: “Proiektua ez dago zalantzan etxeko lan horiek egin ditugulako eta epe laburrean koltxoia daukagu. Egoera hau izugarri luzatuko bada, koltxoia ahultzen joango da”. “Egoera hau” dioenean Nafarroako Gobernuaz eta Eusko Jaurlaritzaz ari da, besteak beste. 2011n Nafarroako Gobernuak 20.000 bat euro eman zizkien, 2012an batere ez. Eusko Jaurlaritzak 42.000 eman zizkien iaz eta aurten ez dakite zenbat izango den. Udaletatik 52.000 euro jaso zituzten, aurten aurrekontuak ixteko nahiko lanekin dabiltza. “Nafarroako Gobernuak utzitako zuloa harpidetzekin eta Kulturkariarekin beteko dugula uste dugu. Buztinezko hankak hain buztinezkoak ez izateko manera bakarra dago, autofinantzazioa eta produktua baloratzea, alegia, ez dago zertan doan eskaini”.

“2012a salbatuko dugu”, esan digu Joseba Igarabide Xaloa Kultur Elkarteko kideak, Oronoz-Mugaireko estudioan. Xaloa telebistako bost langileek Enplegu Erregulazio Espedientea onartua dute, sei hilabete edo urtebete iraun dezake EEEak. Ekoizpena berdin mantenduko dute. 1997an sortu zen telebista eta Urdazubin, Zugarramurdin, Baztanen, Malerrekan eta Bertizaranan ikus daiteke analogikoan. Momentu onenetan zortzi-bederatzi langile izan ditu. Gaur egun ekoizpen bertsua egiten dute langile gutxiagorekin.

Hizkuntza gutxituentzako Europak emandako diru-laguntza baliatu zuen Xaloa Kultur Elkarteak 1997an telebista abian jartzeko, eta 1998an jada egunero emititzen zuen. Igarabidek gogoan du batzuek nola esan zuten proiektua abian jartzea erokeria eta gehiegikeria zela. Bere ustez, esperientziak erakutsi du posible izan dela. Kontua da orain egoera arras katramilatua dutela. Nafarroako Gobernuak laguntzak ezerezean utzi izanak ez dio eragin telebistari, 2010ean eta 2011n ez baitute laguntza horietatik ezer jaso. Hitzarmen berezia dute Gobernuarekin, laguntzak eman beharrean interesekoa duen ekoizpena erosten die Gobernuak. Egoera berezi horretan dago telebista Espainiako toki telebisten zonifikazioan Nafarroako Gobernuak iparraldea (zonalde euskaldunena) mapatik kanpo utzi zuelako. Beste era batera esanda, Nafarroako Gobernuak hainbat eremutan banatu zuen Nafarroa lizentziak banatzeko eta iparraldea kanpoan utzi zuen. Xaloa legala da analogikoan, baina digitalean ilegala. Haien eskaera garbia da: lizentzia deialdia egin dezatela lehian parte hartu ahal izateko. Oraingoz, 2012an ere, hitzarmen bidez moldatu beharko dute Gobernuarekin, nahiz eta Igarabideren ustez, “ekoizpena merke erosten diguten”. Eusko Jaurlaritzak 2011n ez die diruz lagundu, lizentziarik gabeko telebista direlako. Alabaina, aurten nolabaiteko akordio batera iristea espero dute. Tokiko erakunde publikoei dagokienez, Baztango Udalak baino ez die laguntzen. Proiektuari eusteko jendearengana joko dute, eta baita publizitate sarrerak indartzera ere. 2010ean eta 2011n publizitatea lortzeko ekimen arrakastatsua landu zuten. Herriz herri zuen izena proiektuak eta hala, esate baterako, Leitzara joan eta handik emisio berezia egin zuten. Bertako publizitatea erakartzeko baliatzen zuten saioa. Adibidez, Leitzako ikus-entzuleek uhin bidez ezin dute jarraitu telebista, baina bai xaloa.com-en bidez. Horrelako aukerei aurten ere bide emango diete.

Aurten arnasa hartuko dute, baina borrokan segi beharko dute Xaloa Kultur Elkarteak eta telebistak.

Elizondon egin dugu hitzordua Josetxo Apezetxearekin, duela urte gutxi erosi zuten eraikinean. Bi egoitza dituzte, bata Elizondon eta bestea Lesakan. Euskalerria irratiak ez bezala, hauek badute emititzeko lizentzia. Zugarramurdi, Urdazubi, Baztan, Bertizarana, Malerreka eta Bortzirietan entzuten da irratia. Iaz 30 urte bete zituen.

Irratia 1981ean sortu zen, irrati libreak bogan ziren garaian. Boluntarioek hasitako proiektuak kutsu “profesionalagoa” hartu zuen urteen poderioz eta kontratupeko langileak hasi ziren irratia kudeatzen. Gaur egun Xorroxin Kultur Elkarteak kudeatzen du. Oraindik irrati libreen aztarnak mantentzen ditu eta irratiak ez du zuzendaritzarik, modu asanblearioan hartzen dira erabakiak. Zortzi langile ari dira, nahiz eta ez egun osoz.

Nafarroako Gobernuaren albistea eta krisi ekonomikoa tarteko 2012a nola datorkien galdetu diogu Apezetxeari: “Arrunt kontent gara, asmoari nolabait eutsi egingo diogulako”. Gobernutik zero euro jasotzeak ez du irratia kolokan jarriko, aurrekontuaren %10 inguru baita. Eusko Jaurlaritzatik bikoitza baino gehiago jasotzen dute, nahiz eta ikusteko dagoen aurten zenbat jasoko duten, Jaurlaritzak laguntzen zakua %11 murriztu baitu. Beste diru iturria bazkideak dira, 140 bat, urtean 30 euroko kuota dutela. Bazkide gehiago lortzeko kanpaina egingo lukete, baina irratia laguntzeko beste kanpaina arrakastatsua (“Behi kaka” izenekoa) abian den bitartean ez diote besteari helduko. Publizitatea da diru iturri nagusia, orain arte erantzun ona jaso dute eta aurrekontuaren %40 inguru da. Udal eta mankomunitateek ere laguntzen dute, batik bat, Baztango Udalak eta Bortzirietako eta Malerrekako mankomunitateek.

Xorroxin irratiarentzat ez du itxura txarra 2012ak, baina badakite ezin dutela lo hartu: “Gobernuak ez du ezer emango, Jaurlaritzak behera egingo du. Jendearengana eta udaletara murrizketak iritsiko dira eta publizitateko sarrerak ez dakigu mantendu ahal izango ditugun”.