Irakurle astigmatikoen alde

  • “Kandela iluntasunean”, hala deskribatu zuen Jose Antonio Ardanza lehendakariak Frankismo garaian Renoko Basque Studies Center-ek egindako lana. Hil zen, ordea, Franco, eta lanean jarraitzen du AEBetan zentroak. Writers in between languages: Minority literatures in the global scene (Idazleak hizkuntza artean: literatura gutxituak testuinguru globalean) izeneko kongresua antolatu du aurten maiatzaren 15etik 17ra bitartean.
Aurelia Arkotxa eta Mariasun Landa Renon
Aurelia Arkotxa eta Mariasun Landa RenonIñigo Astiz
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
William Douglass Distinguished Visiting Schollar izeneko programari esker, Euskal Zentroak gonbidatuta, eman du ikasturtea Bernardo Atxaga idazleak Renon. Eta urtero egin ohi dutenez, gonbidatu horri dagokion alorraren inguruan prestatu dute kongresua zentrokoek. Literatura izan da, beraz, aurtengo saio guztien bizkarrezurra. Literatura txikiak eta haien gunea munduan. 18 hizlari bildu dituzte, horretarako, hiru egunez gogoeta egin, eztabaidatu, eta hitzaldiek emandakoarekin liburu bat argitaratzeko asmoarekin. Azken egunean beren testuen irakurketa ere eskaini dute idazleek –Aurelia Arkotxa, Rikardo Arregi Diaz de Heredia, Bernardo Atxaga, Mariasun Landa, Miren Agur Meabe eta Iban Zaldua–.

Jardunaldi trinkoak izan dira, eta zaila da halakoetan ondorio argirik aipatzea. Horrek ez du esan nahi, hizlarien ikuspuntuek bat egiten ez dutenik. Ardatz beraren bueltan aritu dira guztiak, gutxi gorabehera. Nazio literaturez batzuk –Estibalitz Ezkerra eta Mari Jose Olaziregi–, hispanismoaz besteak –Joan Ramon Resina–, literatur itzulpenez beste batzuk –Mario Santana–, baina denak txikia ikusezin egiteko joera duten eskolak salatuz, eta errealitatea eskola horiek azaldu ohi dutena baino anitzagoa dela aldarrikatuz.

Luisa Elena Delgadok erabilitako begi astigmatikoaren irudiak labur dezake, nolabait ere, hitzaldi gehienetan aipatu den ikuspegi aldaketaren beharra. Begi astigmatikoak gune ezberdinetan ditu foku puntuak, kornearen kurbadura dela eta, ikuspen lausoa sortuz. “Eta ez al luke horrexek behar literatur kritikaren eginbeharra: kontrajarri eta itxuragabetuari begira jartzea? Ez al da ikuspegi bakar eta zentratu bat mantentzeko behar obsesiboa literatur historien, eta ‘mundu historien’ akatsik nabarmenena?”. Delgadoren ustez, aditua ezin da ikuspegi horiek kolpean aratz ikusaraziko dizkion betaurrekoen zain gelditu, “begira jarraitu behar du, eta ikuspuntua aldatzeko prest egon, lauso bada ere, dimentsio anitzeko den errealitatea ikusi ahal izateko”.

Bortizkeria politikoaren gaia ere maiz agertu da hizketaldietan –Nerea Arruti, Anabel Martin–. Hartaz idatzi behar ote den, nola idatzi beharko litzatekeen... Memoria izan zen beste batzuetan nagusi, Alfredo J. Velasco-Sosaren hitzaldian, adibidez, eta lokala eta unibertsalaren ezkontza Xavier Plarenean, Josep Pla idazle kataluniarra adibide hartuz. Bidaia liburuak eta nazioen eraikuntzarekin duten lotura gorabeheratsua izan zituen mintzagai Luis Fernandez Cifuentesek, eta idazle marrano-ak, aldiz, Teresa M. Vilarós-Solerrek.

Euskal idazleak

Ikuspuntu pertsonalagotik aritu dira euskal idazleak. Euskaraz idazteaz, eta horrek dakartzan ondorioez. Zergatik idatzi hizkuntza txiki horretan, munduan errazago dabiltzan, eta haienak ere badiren beste hizkuntza handiagoak erabili beharrean? Hori izan da behin eta berriz aipatu den galdera. Sei idazle eta sei erantzun ezberdin, pertsonalagoak batzuk, politikoagoak besteak.

Atxagaren hitzaldiak ekarri du sokarik luzeena. Euskaraz idazteko erabili ohi diren eta erabiltzen diren arrazoiei buruz egin du gogoeta Kortxoa eta aingura izeneko hitzaldian. Arrazoi arinei “kortxo arrazoiak” deitu die, eta astunei, aldiz, “aingura arrazoiak”. Arrazoi indibidualak bultzatuta idatzi dezake idazleak euskaraz, “desio duelako”, baina ikuspuntu sozialetik eta instituzioei dagokienean, aingura arrazoiak beharrezkoak dira, eguneroko esfortzua eskatzen duelako horrek, eta desioak ez ei diolako horri eusten. Euskal literaturaren instituzioa aingura ideologiko eta politikoek eratu zuten. Orain hortik urrunago joatea da lortu behar litzatekeena Atxagaren iritziz, idazlearen eta irakurleen arteko intimitatea garatzera.

Gaztelaniaz argitaratuz gero, ikusezina da euskal idazlea, eta euskaraz eginez gero, aldiz, atentzio mediatiko handia jasoko du Euskal Herrian. Mirande eta Arestiren garaian “latza” zen euskaraz idazteko hautua egitea, baina gaur egun “ez hainbeste”. Beste literatura batzuekin alderatuta, euskal literatura ez dagoela hain gaizki aipatu du, dirua ez dela halako arazoa, eta “usurpatzaileak” ere badaudela.

Literatura nazionalak nagusi diren egitura batean, literatura gutxituek kuota bat izaten dutela esan du Elena Delgadok eztabaidarako zabaldutako tartean, eta euskal literaturaren kasuan, kupo hori Bernardo Atxagak betetzen duela. Ildo beretik egin du Joan Ramon Resinak bere galdera. “Posible da euskal literaturan Atxaga bat baino gehiago egotea?”. Mari Jose Olaziregik, azkenik, euskal literaturaren ajeak aipatu ditu; hizkuntzaren transmisioan dagoen defizita, irakurzaletasun maila baxua, euskaraz irakurtzeko zailtasunak... “Atxaga da horretatik guztitik salbatzen den bakarra”.
Etsaiak
«Atsedenaldiaren ostean oso argi genuen taldearen sustraietara jo behar genuela»

Gelditzeko bueltatu zarete? Zer ikasi duzue taldea isilik egon den bitartean?


Oraindik ez dugu erabaki noiz arte joko dugun. Kaos diskoa kaleratzean konturatu ginen urte asko generamatzala eta inertziak eramaten gintuela. Horregatik, erabaki genuen bakoitzak bere proiektuak garatzea. Hori oso aberasgarria izan da, eta Etsaiak indar gehiagorekin hartzeko gogoa piztu digu. Hatortxu jaialdian esku hartzeko elkartu ginen, gero Gusarock ekimena sortu zen… eta orain disko berria kaleratu eta plazaz plaza aritzeko gogoa genuen. Baina ez dakigu noiz arte jarraituko dugun.

No. Punkarena ezetzaren belaunaldia izan zen. Horretara bueltatu beharko ginateke?


Beltza dago guztia, inoiz baino okerrago. Horrek behar ditu erantzun gogorrak eta protesta. Salbuespen egoeran gaude, eta jende asko isilik dago.

 “Sakonetik badatoz kimu berriak loratzen”. Zer-nolako entzuleak dituzue itzulera honetan?


Denetarikoak. Oraintxe ezagutu gaituztenak; entzun bai, baina orain arte ikusi ez gaituztenak; gure sasoiko batzuk... Ezin gara kexatu, jo eta jo gabiltza-eta.

Disko honek asko du aspaldi ezagutu genuen Etsaiak-etik: RKL, besteak beste.


Lehen aipatutako atsedenaldiaren ostean oso argi genuen taldearen sustraietara jo behar genuela. Eta bai, RKL taldea betidanik asko gustatu zaigu, eta asko erakutsi digu. Nahi eta nahiez eragin horiek irten egiten dira.

Otsoa ardi larruz ohiko soinutik aldentzen da, punk-rockeroagoa da…


Nok taldearekin jotzen genuen, baina ez genuen inoiz grabatu. Horregatik abestu dute Nok-eko bi lagunek. Hala irten zen, eta gustuko dugu.


Non dago piraten altxorra? Zer da Etsaiak taldeak lortu nahi duena?


Altxor bat litzateke Presoak SOS gure kantuetatik kentzea, nahiko nuke halako kanturik abestu behar ez izatea. Baina zoritxarrez beti egongo da presoren bat, beti egongo da norbait…

Azkenak
Israel Gazan “inoiz ikusi ez den sufrimendua” eragiten ari dela salatu dute Mendebaldeko 28 estatuk, baina neurririk iragarri gabe

"Oinarrizko premiak bilatzen dituzten bitartean zibilak, haurrak barne, anker hiltzea" salatu dute. Gazan hamabost pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta AFP albiste agentziako kazetariek ohartarazi dute euren lankideak gosez hiltzen ari direla zerrendan,... [+]


Subflubiala Ez plataformak protesta zaratatsua egin du Bizkaiko Foru Aldundiaren aurrean

Subflubialaren behin betiko proiektua onartu zuenez Aldundiak pasa den astean, eta dozenaka pertsona batu dira proiektua gelditzea eskatzeko.


71 urteko espetxe zigorra ezarri diote Hondarribiko surf irakasle bati, 11 adin txikikori sexu abusuak egitea egotzita

2011tik 2021era bitarte egin zituen erasoak, klaseak eman bitartean. Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak sexu abusuen delitu bakoitzeko lau urte eta hilabete bat eta hamabi urte bitarteko kartzela zigorra ezarri dio. Horrez gain, 40 urteko gizonak adin txikiko bakoitzari 3.000 eta... [+]


Frankismoko dokumentu klasifikatuak argitaratuko dituen legea onartu du Espainiako Gobernuak

Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.


Espainiako Auzitegi Gorenak Loiolako kuartelari babes berezia ematen zion epaia bertan behera utzi du

2022an EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi zuen kuartela Hirigintza Ondare Eraikia Babesteko Plan Berezian sartzea, Voxek jarritako helegite bat onartuta. Gorenak baliogabetu egin du epai hori, eta bidea ireki dio Donostiako Udalari eremu horretan 1.500-1.700 etxebizitza... [+]


Galizieraz egiteagatik eraso egin diote espainiar batzuek turismo-gida bati Galizian

Inguratu, iraindu eta besotik heldu eta bultzatu ere egin zutela salatu du Galiziako gida gazteak. Valladolidekoak dira sei pertsona galegofoboak.


Legazpiko Udala eta Sidenor kalte ordainak ordaintzera zigortu dituzte langile bat amiantoaren eraginpean jartzeagatik

Langileak amiantoak eragiten duen minbizi mota bat dauka eta 376.305 euroko kalte ordaina eman beharko diote, EAEko Auzitegi Gorenak zigorra berretsi baitu. 


Zabaltzen ari den morofobiaren azken adibidea, Gasteizen

Gasteizko hainbat auzotan ezarri dituzten “Moros fuera de España” kartel eta pegatinak ikertzen ari da Ertzaintza. Irun, Hernani, Barakaldo… Ez dira kasu isolatuak, eta “etorkinen kontura jarraitzaileak irabazi nahi dituen ideologia” ikusten du... [+]


Donostiako auzitegi batek ebatzi du zaharren egoitzako langile denek ez dutela euskarazko B2 maila eduki beharrik

Euskarazko B2 maila dutela ez ziurtatzeagatik Eibarko Egogain zaharren egoitzako lan eskaintza publikotik kanpo utzi zituzten bi langileen alde ebatzi du Donostiako Lehen Auzialdiko 3. Epaitegiak, CCOOk jakinarazi duenez. 2024ko urrian, Gonzalo Pérez Sanz epaileak... [+]


Jesus Maria Gomez Ezkerro preso iruindarra aske geratu da zigor osoa beteta

Jesus Maria Gomez Ezkerro 'Txutxo', 2001eko urtarrilean atxilotu zuten, 2021ean hirugarren gradua ezarri zioten, eta 2023ko otsailean baldintzapeko askatasuna eman zioten. 24 urte geroago aske geratu da. 


2025-07-22 | Estitxu Eizagirre
Frutazaintza ekologikoa ezagutzeko txangoa deitu du Biolurrek

Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]


2025-07-22 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Japoniar nazionalismoa hasi da berragertzen mozorrorik gabe

Japoniako goi-ganberaren erdia berritzeko uztailaren 20an egindako hauteskundeek berretsi eta ondu egin dituzte aurreikuspenak: Alderdi Liberal Demokratikoak eta haren ia betiereko aliatua den Komeito konfesional eskuindarrak galdu egin dute Aholkularien Batzar horretan zuten... [+]


2025-07-22 | Mara Altuna Díaz
Haien hizkuntzak hiltzen uzteko prest ez dauden zortzi gazte grinatsu

Uztailaren 14tik 18ra munduko hizkuntza gutxituen hiriburua izan da Gasteiz. HIGA, hizkuntza gutxituetako gazte hiztunen topaketetan, lau kontinenteko dozenaka gazte elkartu ziren esperientziak eta estrategiak trukatzeko. Hizkuntza “txikiak” babestea dute helburu... [+]


2025-07-22 | Kote Camacho
Aurtengo baraualdirako jada hamalau lagunek eman dute izena

Barau kolektiboak beti erdaraz izaten ziren, baraualdi bat euskara hutsean antolatzen hasi ginen arte. Irakurketa dramatizatuak taldean, abestu, dantzatu, arnasketa kontzientea, masaje trukaketa, Bergarako igerilekura jaistea, kanten liburuxka... eta pilota partiduak.

Aurten,... [+]


2025-07-22 | Bertsozale.eus
Bertsolaritzaren dokumentazio bilketa sendotzeko aurrerapausoetan

 Xenpelar Dokumentazio Zentroak dokumentazio bilketan sakontzeko aurrerapausoak eman ditu: Bertsozale Elkarteko egitasmoen bilketa prozesuak berrikusi dira eta tokian tokiko eragileekin harremanetan jarrita, eremu horretako jarduna aztertu eta hobekuntzak bideratu... [+]


Eguneraketa berriak daude