Gizakiaren historia urratsez urrats


2006ko urriaren 01an
Naturak ez gaitu behar bezala jantzi. Piztia gehienek atzaparrak, larrua edota ilea daukaten lekuan, guk azal mehea besterik ez. Betidanik, gizaki babesgabeok geure arma bakarrak -burmuina eta eskuak- erabili behar izan ditugu gabezia horri nola edo hala oldartzeko. Oso antzinatik buru, gorputz eta oinak estaltzeko modua bilatu dugu, eta horren lekuko izan da Bilboko Euskal Museoa azken urteotan. 2003 eta 2004an, jantziei buruzko erakusketa bana egin zuten. Aurten, gaia nolabait «ixteko» -Lidia Elola museoko komunikazio eta hedapen teknikariaren hitzak erabiliz-, oinetakoz bete dituzte bitrinak.

Elolak lagundu digu, hain zuzen, Oinetakoa. Arrasto bat historian erakusketari egin diogun bisitan. Hogeitabost mendeko zapatagintza, areto bitan bilduta. «Mundu osoko 115 oinetako daude; Eldako (Alacant) Oinetakoen Museotik ekarri ditugu guztiak, eta egia esan hangoaren zati txiki bat besterik ez dago hemen».

Lehenengo aretoan, ia oinetako guztiak erreplikak dira. Egiazkoak topatzeko XVIII. mendera heldu beharko gara, baina oraindik apur bat falta zaigu horretarako. Erakusketa hasierak Kristo Aurreko V. mendera garamatza, oinak estaltzeko ohitura askoz lehenagokoa izan arren. «Historiaurreko margoek erakusten dutenez, garai hartan ere oinetakoak zerabiltzaten». Glaziazio sasoiak ziren akaso, eta ez zen inondik inora komeni oinutsik ibiltzea. Begi-bistan ditugun larruzko sandaliak, aldiz, oso bestelako eguraldirako sortuak dira. Egipto, Grezia... Lurralde eta garai epelagoak inondik ere.

Antzina, zapatek, oinak babestu ez ezik, norberak gizartean zeukan lekua ere adierazten zuten. Egipton, esaterako, faraoiek eta ingurukoek baizik ezin zitzaketen erabili, eta Grezian oinetakoak eramateak ala ez eramateak bereizten zituen gizon askeak eta esklabuak. Zapaten historia, egia esan, gutxi batzuen historia izan da mende luzetan. Herri xehea oinutsik edo, onenean, egurrezko eskalapoiekin ibili izan da orain dela pare bat mendera arte. Oinetakoa eskuz egin beharreko artikulu garestia zen, luxua gehienentzat.


Gaurko moda guztiak ez dira berri-berriak

Erakusketako lehenengo areto honetan mendeak arin igarotzen dira bata bestearen ondotik eta, hala, bertatik irten gabe XVIII.ean izango gara. Ordurako sortuak ziren gaur egun indarrean -eta indar handiz- dirauten hainbat joera. Plataformak, esaterako, Venezian sortu omen ziren, hankak hango lokatz eta uretatik babesteko, eta erakusketan bada hiri horretako ale ikusgarri bat. Beste bitxikeria bat: XVIII. mendean sortu zen ezkerreko eta eskumako zapatak bereizteko ohitura.

Erakusketako bigarren zatian azken bi mendeotako zapatagintza dugu protagonista. «Ikus daitekeenez, gaurko modak lehengotik edan du», dio Lidia Elolak, «eta ez litzateke hain arraroa hemen dauden zapata batzuk dendaren batean ikustea». Oinetako bitxi askoak ere baditugu bigarren areto honetan, baina Elolaren esanetan gehien-gehienak normaltasunez erabili izan ziren, zegokien garaian.


XX. mendea, oinetakoak denontzat

Zapataren zabalkundea XIX. mendean hasi zen, industriaren agerpenaz batera, baina XX. mendera arte ez zen erabat gauzatu. Orduan agertu ziren gaur egun oso ezagun ditugun hainbat oinetako mota: etxean egoteko edo kirolerako beren-beregi sortuak, konparazio baterako. Takoiak ere, XIX. mendean desagertu ostean, XX. mende erdian itzuli ziren, baina ordudanik, eta lehen ez bezala, emakume kontua dira batez ere. Italiako stiletto takoiak ziren joera horren aitzindariak, 50eko hamarkadan, eta Bilboko erakusketan bada horren adibiderik.

60koa, berriz, irudimen sasoia izan zen zapatagintzan. Askotariko estiloak sortu ziren, eta joera horrek gaur arte iraun du. Aipatzekoa da, hala ere, azken 30 urteetan kirol-oinetakoak izan duen arrakasta, jatorrizko helburua gainditu eta eguneroko janzkeran ere izugarri zabaldu baita. Baina Euskal Museoko erakusketak ez du hori jasotzen, 70eko hamarkadan baitauka muga. Kanpoan geratu da, honenbestez, konputagailu bidezko diseinuaren aroa.

Sabotak, abarkak eta zapata takoidunak

- Frantzian, sabot esaten zitzaien jende xeheak zerabiltzan egurrezko eskalapinei. Euskal Museoko erakusketan badugu horietako bat, eta ikusgarria gainera. Haren aurreko erpinak gorantz eta berriz atzerantz egiten du, bere baitan kiribildu nahi balu bezala-edo. XVIII. mendean, Frantziako fabriketan izandako istiluetan, langileek oinetakoak -sabotak, jakina- erantzi eta makinetan ipini zituzten, haien lana oztopatzeko asmoz. Hortik dator frantsesezko «sabotage» hitza, gerora beste hizkuntza askotara igaro dena.

- Euskal Herriko ale bakarra dago erakusketan. XIX. mendeko abarka arrunta da, gaur egun euskal dantza emanaldietan ikus daitekeena. Hura ere, gainerako erakusketa-kide guztiak bezala, Eldatik ekarritakoa da, Euskal Museotik oso gertu dauden hainbat dendatan halakoxeak erosteko aukera dagoen arren.

- Frantziako erregeen konplexuek eragin handia izan dute oinetakoen historian. XV. mendean esaterako, Karlos VIII.ak punta karratuko zapatak erabiltzen zituen, bere oin itxuragabeak ezkutatze aldera. Mota hartako oinetakoei behi-mutur edo hartz-zango esaten zitzaien, eta esan gabe doa Frantziako gortean zebiltzanen artean erabateko arrakasta eduki zutela, oinen itxura gorabehera.

Mende bi geroago, Luis XIV.a aitzindaria izan zen takoiak erabiltzen. Hark ere gorputzeko akats bat zuritu nahi zuen: txikiegia ei zen, gure erregea. Gainera, ez dakigu azkenean bere helburua lortu ote zuen. Kontuan izanda berak asmatutako ohitura moda bihurtu zela, ingurukoei lehengo leku beretik begiratzen jarraitu beharko zien beharbada. Behetik, alegia. Bilboko erakusketan erret-oinetako horien erreplika bana ikus daiteke.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude