Mari Galant

Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Karibe itsasoa, 1493ko azaroa. Amerikarako bigarren bidaian, Cristobal Colon Karibeko hego ekialdeko artxipelago batera iritsi da. Multzoko irla nagusia zapaltzen duen lehen europarra da, eta Santa Maria de Guadalupe de Extremadura izena ipiniko dio. Egun, artxipelagoak Guadalupe izena darama.

Bidaiotan, Colonek hainbat euskaldun izan zituen bere tripulazioetan; horien artean Martin Cotillos kapitain pasaitarra. Mende bat pasatxo beranduago, Lope Martinez de Isasti lezoarrak Compendio historial de la Muy Noble y Muy Leal Provincia de Guipúzcoa (1625) lanean esan zuen, Cotillos izan zela Guadalupe eta Dominika artean dagoen uharte koxkorra «deskubritu» zuena eta hark bere emaztearen izena ipini ziola: Mari Galant. Isasti da gertakizuna aipatzen duen iturri bakarra, beraz, zuhurtziaz hartu behar da hark kontatutakoa.

Segurutzat jo dezakeguna da, Cotillos ez zela Mari Galant zapaltzen lehena izan. K. a. 300. urte inguruan populatu zuten arawak-ek, Guadalupeko gainerako irlak bezalaxe. Mari Galanti Aïchi esaten zioten irlako lehen biztanleek. VIII. mendean karibearrak iritsi ziren eta ez Colonek, ez Cotillosek, ez dirudi enbarazu handirik egin zietenik. Frantsesak izan ziren irla kolonoekin okupatuko zuten lehenak: 1648an 50 bat lagun Vieux-Fort-en ezarri ziren eta kotoia, tabakoa, mahatsa eta indigoa lantzen hasi. Baina karibearrek ez zuten bizikidetza baketsurako asmorik eta 1653an kolono guztiak hil eta haien buruak zutoinetan sartuta hondartzan ipini zituzten. Egun oraindik Plage du Massacre (sarraskiaren hondartza) izena du paraje horrek.

Hortik aurrera espainiarrak, frantsesak, ingelesak eta holandarrak liskarrean ibili ziren artxipelagoa kontrolatzeko. Kolono kopurua ugalduz joan zen heinean, indigena karibearrak desagertu ziren. Edo, hobe esanda, desagerrarazi zituzten. XVIII. mendean, ingelesek euren erasoak Guadalupera zuzentzen zituzten bitartean, holandarrek Mari Galant euren ganaduz eta esklabuz bete zuten. 1816an, azkenik, frantsesen esku geratu zen uhartea eta egun Frantziaren parte da, Guadalupeko Departamentuaren barruan. Baina Mari Galanten historia odoltsua ez zen hor amaitu, eta 1849an esklabu izanak jabe izandakoen aurka altxatu ziren.

Hiru mende eta erdi lehenago, Cotillos kapitaina etxera itzultzean, Mari Galant emaztea harro imagina dezakegu, 158 km koadroko irlak bere izena zeramala jakinda. Edo goibel, lur zati horretan isuritako odola aurreikusi izan balu. Gaur, Mari Galanteko 12.488 biztanleak inbasio berri bat jasaten ari dira: AEBetako turistak dira irlaren diru-sarrera nagusia.


Arrastoak

HIstoria egin ezazu. Babiloniako lorategiak, Efesoko Artemisiaren tenplua, Olinpiako Zeusen estatua, Rodasko kolosoa, Halikarnasoko mausoleoa, Alexandriako itsasargia eta Gizehko piramideak dira antzinako zazpi mirariak. Horietatik azkena soilik ikus dezakegu egun, eta horregatik, Bernard Weber-ek eta bere fundazioak -New Open World Foundation- mirari berriak hautatzeko garaia dela pentsatu zuten.
Webgune bat egin dute horretarako eta hasierako 77 hautagaietatik, 21 geratzen dira egun; Granadako Alhambra, Atenasko Akropolia, Moskuko Kremlin, Indiako Taj Mahal, Erromako Koliseoa edo Bilboko Guggenheim museoa horien artean. 2006a amaitu arte edozeinek eman dezake bozka www.new7wonders.com helbidean. Munduko zazpi mirari berriak zeintzuk diren 2007ko lehen orduetan jakinaraziko dute.


Azkenak
Caparrosoko Valle de Odieta makroetxaldea epaitzen ari dira lurrak nitratoz kutsatu dituelakoan

Irailaren 2an hasi da epaiketa Iruñeko Zigor Arloko 2. epaitegian, ustez 2021ean makroetxaldeak haren inguruko lurrak minden hondakinekin kutsatzeagatik. Sasoi hartan Valle de Odieta makroetxaldeko administrazio kontseiluan ari ziren bost pertsona epaituko dituzte. ARGIA... [+]


2025-09-02 | Jon Torner Zabala
Zentral nuklearrak eraisteko Espainiako Gobernuaren diru-partida jada 20.300 milioi eurokoa da

Urtebetean %0,8 handituta (165 milioi euro gehiago), Espainiako zentral nuklearrak itxi eta hondakin erradioaktiboa tratatzeko aurrekontua 20.367 milioi eurokoa da jada, Enresa enpresa publikoak emandako datuen arabera. Diru-partidaren zatirik handiena (17.520,5 milioi euro)... [+]


Mendiko suteak eta basozaintza

Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]


Lurrikara Afganistanen: gutxienez 1.400 hildako eta herritar andana hondakin artean harrapatuta

6,0 graduko lurrikara bat eta hainbat erreplika izan dira igandetik astelehenerako gauean. Kalte oso larriak eragin ditu herrialdearen ekialdean. Ehunka etxe suntsitu ditu dardarak.


2025-09-02 | Jon Torner Zabala
Abian da ikasturtea Ipar Euskal Herrian, euskarazko eskaintza handituta

Irailaren 1ean hasi dute ikasturtea Ipar Euskal Herrian, euskarazko eskaintzari dagokionez, hainbat berrikuntzarekin. Esaterako, Sohüta eta Luhusoko haur eskola publiko banak euskarazko murgiltze eredua eskainiko dute, eta Hazparneko Armand-David laborantza lizeoak euskaraz... [+]


2025-09-02 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Zer ari da gertatzen Indonesian?

Hamar egun baino gutxiagoan, parlamentuko kideek euren buruari esleitutako pribilegio ganoragabeen aurkako ikasle-protestak, polizia-indarrek manifestari bat hil eta gero, benetako matxinada bilakatu dira.


Genozidioa salatzeko ekintza, Hondarribiko egun nagusian: “Aldarrikapenak zentzu sakonagoa ematen dio jaiari”

Kufiya palestinar zapia eramango du Jaizkibel konpainia berdinzaleko kide ugarik, Hondarribiko jaien egun nagusian, Palestinarekiko elkartasuna ikusarazteko. Jaiak eta politika ez nahasteko diotenen aldean, “jaiak ere badira justizia eta eskubideak adierazteko plaza... [+]


Corellako eskolan D eredua ukatu dute, arrazoirik eman gabe

Nafarroako Gobernuak eskaera egin duten familiei iradoki die "datorren ikasturteari begira" abiatu dezaketela tramitazioa.


Ontzidian doazenak “terroristatzat” hartu ditu Israelek eta mehatxu egin du: “Ez dira atxiloketa arinak izango”

Israelgo Gobernuaren esanetan, bere subiranotasunaren aurka eta Hamasen alde dago Global Sumud Flotilla egitasmoa. Hortaz, esku hartze gogorrak iragarri ditu.


Etxebizitzaren prezioa berriz igo da Donostian: 5.869 euro balio du orain metro koadroak

Maximo historiko berri bat ezarri du Donostiako etxebizitzaren prezioak: 5.869 euro metro koadroko, batez beste. Hori da Higiezinen Jabetzako Artekarien Gipuzkoako Elkargo Ofizialak aurkeztu berri duen txosteneko ondorioetako bat; txostenak 2025eko bigarren hiruhilekoko... [+]


“Txistuak, mehatxuak eta irain sexistak” jaso dituzte Laudioko jaietan eraso matxista bat salatzeagatik

Agerraldia deitu zuen Laudioko mugimendu feministak igandean, Odoloste eguneko goizaldean Txosnagunean gertatutakoa salatzeko. 


Donostia 1813

Donostia arpilatua, bortxatua eta propio erreta Espainiako independentziaren alde 1813ko abuztuaren 31n.

1808an Napoleon enperadoreak Baionan bildu zituen elkarren aurka borrokatzen ari ziren Espainiako errege aita-seme borboiak, Carlos IV.a eta Fernando VII.a, biek nahi... [+]


Kirurgialari euskaldunak errektoreorde eta sailburuorde ohi letragabearentzat

Sarriegi jokatzen dugu erreaktiboki Euskal Herrian eta Euskalgintzan. Albiste bat, elkarrizketa bat, epai bat, eraso bat. Ondoren, erantzuna. Tamalez, berriro ere inertzia berak nakar Ander Gurrutxagaren elkarrizketa euskarafoboa aztertzera. Gustura gelditu zen, tartean zera... [+]


Global Sumud Flotillako euskal ordezkaritza
“Israelek Gazara heltzea eragotzi nahi badigu, indarrez egin beharko du”

Igande arratsaldean irten da Bartzelonako portutik Palestinaren aldeko inoizko ontzidirik handiena: 30 itsasontzi inguru eta 300 bat ekintzaile, Gaza helburu, blokeoa apurtu eta genozidioa salatzeko. Bidean ontzi gehiago batuko zaizkie Mediterraneoko hainbat portutatik. Gauean... [+]


2025-09-01 | ARGIA
Trumpek uste du Auzitegi Gorenak arrazoia emango diola, eta muga zergak ez baliogabetzea lortuko duela

AEBetan, Apelazio Auzitegiak Donald Trump presidenteak ezarritako muga zerga gehienak bertan behera utzi ditu. Dena den, ez ditu urriaren 14ra arte indargabetuko, eta bitartean, ia segurua da Trumpek helegitea jarriko duela. Presidenteak uste du Auzitegi Gorenak arrazoia emango... [+]


Eguneraketa berriak daude