Ihesi: Aratxuriko xendra


Gaurko ibilbidea, Aratxuriko xendra, zailtasunik gabeko ibilbidea da, desnibel gutxikoa, oinez nahiz bizikletaz egin daitekeena. Bertara inguratzeko, Belateko portura doan N-121 errepide zaharra hartu behar dugu. Iruñetik bagatoz, Ultzamako Bentak pasa eta 300 bat metrora, eskuineko aldean aparkalekua ikusiko dugu.

Kotxea aparkalekuan utzi ondoren, ezkerrera panel bat topatuko dugu, Belateko ibilbideen berri ematen diguna. Ibilbide hau Belateko kultur ondarearen berreskurapen proiektuaren barruan eginiko ekintzetako bat da. Nafarroako Gobernuak hartutako konpromisoa da, bere natur eta kultur ondarea gordetzeko. Belateko erabilera anitzak, abeltzaintza, basogintza, turismoa… bateragarri egiteko proiektua da. Izan ere, Belate Europako Batasunak "Interes Bereziko Leku" aukeratutako natur gunea da. Cederna-Garalur elkartearen proiektu honetan parte hartzen dute Ultzama eta Baztango Udalek, Plazaola Partzuergo turistikoak, Bertiz Partzuergo turistikoak, Orgiko hariztia eta Nafarroako Gobernuko Ingurumen Sailak.

Ekin diezaiogun, bada, ibilbideari.


Erromatar galtzadan

Lehenik, ataka igaro beharko dugu. Ibilbidearen hasierako zatiak, GR-12arekin bat egiten du. Ez dago inongo galerarik, seinale zuri-berdeak jarraitu behar ditugu. Ataka pasa eta berehala eskuinera, moztutako alertze enbor pilak ageri dira, basoa ustiatzen denaren seinale. Alertzea, zurtoin zuzen eta zilindrikoduna, teilatuko armazoiak egiteko erabili ohi da. Baina alertze enborrak alde batera utzita, pagadian sartuko gara. Sasoiari dagokion moduan, orbelak pilatzen hasi dira eta landaretza urria da lurzoruan. Baina bada bat udazken bete betean loratzen dena: Basa azafraia. Sei petalo morez osatutako landare erraboilduna. Basa azafraiek irailetik azarora bitartean koloreztatzen dute pagaditako lurzorua. Berehala, otalurretan sartuko gara. Oteak ere uztailetik abendura bitarte loratzen dira, lore hori biziz jantziz paisaia. Bidean, saskia eskutan duela, alai-alai datorren gizonarekin topo egin dugu. Saskian zer ote duen galdetu eta berehala ulertu dugu bere zoriontasuna: onddo zuriak! Aurreko egunetan baino gutxiago bildu omen ditu. Eguraldiari eta ilargiari buruzko komentario gutxi batzuk egin ostean, hurrengoan gehiago biltzea espero duela esanez agurtu gaitu.

Edonora begiratzen dugula ere, baso zabalak topatuko ditugu. Halako batean, bidegurutzera iritsiko gara. Ezkerrera, aldapan goiti, GR-12ak jarraitzen du bere ibilbidea; nahi izanez gero, zutarrien ibilbidea egin daiteke, Gartzaga, Okolin eta Saioa gailurretara igoz. Guk eskuinera hartuko dugu: aldapan beheiti, Aratxuriko xendrak Belateko Santa Maria baselizara eramango gaituena. Bide zahar eta dotorea da, Belateko galtzada erromatarra. Ikerlariek diotenez, galtzada II. edo III. mendekoa da. Erromatar Garaikoa, Galia eta Iruñea biltzen zituen bidea. Bide honetatik, Bidasoako ibarreko punturen batean, beste bideren bat abiatuko zen Oiarso bailarara joango zena.


Santa Maria baseliza

Badirudi baseliza erromesen erietxe izan zela hasieran, Lantz eta Baztan lotzen zituen galtzadako atsedenleku. Iruñeko katedralaren menpe egon omen zen. Baselizaren berri 1165etik badugu ere, 1200. urte inguruan eraikitako baseliza bakarrik gorde da, Ultzama bailarako Erdi Aroko eliza bakarretakoa. Egun, bizidun gutxi batzuk ikusiko ditugu baselizaren inguruan, ardiak, goroldioa...

Belateko kultur ondarearen berreskurapen proiektuaren barruan, baselizaren berreskurapen proiektua gauzatu zen. Oraindik ere bertan ikus daitezke baselizaren konponketan erabilitako materialak. Baselizaren aurrean, teilatua berritua badu ere barrutik desegina dagoen etxean, bidea markatuko diguten seinaleak topatuko ditugu.


Bidegurutzean eskuin, pagadira

Seinalea segiz, metro gutxira, eskuinera ataka ikusiko dugu. Aurrera jarraituz berriz, erreka zeharkatzen duen zubia. Bidea zuzen jarraituz Donejakue bidea hartuko genuke, Baiona eta Iruñea lotzen zituen bidea, baina guk eskuinekoari jarraituko diogu, pagadian barneratzen denari. Dagoeneko itzulera bidean gaude, Aratxuri errekastoaren eskuinetik doana. Aratxuri erreka, Ultzama ibaia osatzen duten errekastoetako bat da.


Orbel bizia

Pagadian sartzean, onddoen erreinuan sartuko gara, onddozaleen paradisuan. Pagadia onddoak topatzeko lekurik aproposena dela diote. Hezetasuna eta tenperatura epelarekin batera, hainbat kolore, forma eta tamainako bizidun txikiak ernetzen dira lur barnetik. Batzuk orbel artean ezkutatuta bizi dira. Baina kolore bizikoak edonorentzat eskuragarri izaten dira.

Pagadian bagaude ere, urkiak, hurritzak, hostazuriak topatuko ditugu, pixkanaka urtaroko eskaerei erantzunez hostoak galtzen ari direnak. Bidea jarraituz, eskuinera, harri molde handiekin topo egin dugu, konglomeratuekin. Harri zati desberdinez osatutako arroka sedimentarioak dira, goroldioz inguratuak. Eroritako borda pasa dugu eta ondoan hildako animalia baten hezurrak daude, bertako abeltzaintzaren lekuko. Ibilbidea zoragarria da azken zatian. Berehala bidegurutzean eskuinera hartu beharko dugu, seinalea jarraituz. Kotxeen hotsek adierazi digute errepidea gertu dugula. Aldapa txiki bat igo ondoren, berriz ere abiapuntura iritsi gara. Osteratxoa egin ondoren, aukera aproposa bertako jatetxeren batean bailarako produktuak dastatzeko.

Altxor preziatuei zor zaien errespetua
Saskia onddoz betetzeak baditu bere lanak. Garai honetan, udazkeneko tenperatura epelaren (10-25°) eta eurite handien ondoren, lurrazpian bizi diren onddoek beren gorputz ugalkorra kanporatzen dute gure atseginerako. Naturan kolore, forma eta tamaina guztietakoak daude, baina guk gutxi batzuei baino ez diegu erreparatzen. Kolpea jotzen duenean leku eta momentu aproposean egotean datza erronka. Leku heze eta ilunak dituzte gogoko. Eta hainbeste zale dabiltzan lekuan, derrigor malkarretan ibili behar zerbait topatu nahi izanez gero, bestela jai dugu. Onddo biltzaile amorratuak bere izerdiaz ordaintzen du jaki paregabea. Badira profesionalizatu direnak ere eta dirutza galantak irabazi dituztenak izaki bizidun hauen kontura. Belateko basoan onddo dibertsitatea izugarria da. Noski, denetarik dago, zartaginerako onak eta txarrak direnak, guztiek dute beren lekua baso zabal hauetan. Kate trofikoari dagokionez, materia organikoaren ustelketan parte hartzen dute, deskonposatzaileak dira, gure basoak garbi mantentzen dituzte. Onddoen bila gabiltzala, askotan asko pentsatu gabe, aurrean topatzen dugun guztia labanaz moztu edota ipurditik ateratzeko ohitura dugu, nahiz guretzat txarrak direla jakin. Guk behar ez baditugu ere, naturak behar ditu. Saia gaitezen beraz, izaki bizidun ikusgarri hauek errespetatzen.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude