Gaurko ibilbidea, Aratxuriko xendra, zailtasunik gabeko ibilbidea da, desnibel gutxikoa, oinez nahiz bizikletaz egin daitekeena. Bertara inguratzeko, Belateko portura doan N-121 errepide zaharra hartu behar dugu. Iruñetik bagatoz, Ultzamako Bentak pasa eta 300 bat metrora, eskuineko aldean aparkalekua ikusiko dugu.

Kotxea aparkalekuan utzi ondoren, ezkerrera panel bat topatuko dugu, Belateko ibilbideen berri ematen diguna. Ibilbide hau Belateko kultur ondarearen berreskurapen proiektuaren barruan eginiko ekintzetako bat da. Nafarroako Gobernuak hartutako konpromisoa da, bere natur eta kultur ondarea gordetzeko. Belateko erabilera anitzak, abeltzaintza, basogintza, turismoa… bateragarri egiteko proiektua da. Izan ere, Belate Europako Batasunak "Interes Bereziko Leku" aukeratutako natur gunea da. Cederna-Garalur elkartearen proiektu honetan parte hartzen dute Ultzama eta Baztango Udalek, Plazaola Partzuergo turistikoak, Bertiz Partzuergo turistikoak, Orgiko hariztia eta Nafarroako Gobernuko Ingurumen Sailak.

Ekin diezaiogun, bada, ibilbideari.

Lehenik, ataka igaro beharko dugu. Ibilbidearen hasierako zatiak, GR-12arekin bat egiten du. Ez dago inongo galerarik, seinale zuri-berdeak jarraitu behar ditugu. Ataka pasa eta berehala eskuinera, moztutako alertze enbor pilak ageri dira, basoa ustiatzen denaren seinale. Alertzea, zurtoin zuzen eta zilindrikoduna, teilatuko armazoiak egiteko erabili ohi da. Baina alertze enborrak alde batera utzita, pagadian sartuko gara. Sasoiari dagokion moduan, orbelak pilatzen hasi dira eta landaretza urria da lurzoruan. Baina bada bat udazken bete betean loratzen dena: Basa azafraia. Sei petalo morez osatutako landare erraboilduna. Basa azafraiek irailetik azarora bitartean koloreztatzen dute pagaditako lurzorua. Berehala, otalurretan sartuko gara. Oteak ere uztailetik abendura bitarte loratzen dira, lore hori biziz jantziz paisaia. Bidean, saskia eskutan duela, alai-alai datorren gizonarekin topo egin dugu. Saskian zer ote duen galdetu eta berehala ulertu dugu bere zoriontasuna: onddo zuriak! Aurreko egunetan baino gutxiago bildu omen ditu. Eguraldiari eta ilargiari buruzko komentario gutxi batzuk egin ostean, hurrengoan gehiago biltzea espero duela esanez agurtu gaitu.

Edonora begiratzen dugula ere, baso zabalak topatuko ditugu. Halako batean, bidegurutzera iritsiko gara. Ezkerrera, aldapan goiti, GR-12ak jarraitzen du bere ibilbidea; nahi izanez gero, zutarrien ibilbidea egin daiteke, Gartzaga, Okolin eta Saioa gailurretara igoz. Guk eskuinera hartuko dugu: aldapan beheiti, Aratxuriko xendrak Belateko Santa Maria baselizara eramango gaituena. Bide zahar eta dotorea da, Belateko galtzada erromatarra. Ikerlariek diotenez, galtzada II. edo III. mendekoa da. Erromatar Garaikoa, Galia eta Iruñea biltzen zituen bidea. Bide honetatik, Bidasoako ibarreko punturen batean, beste bideren bat abiatuko zen Oiarso bailarara joango zena.

Badirudi baseliza erromesen erietxe izan zela hasieran, Lantz eta Baztan lotzen zituen galtzadako atsedenleku. Iruñeko katedralaren menpe egon omen zen. Baselizaren berri 1165etik badugu ere, 1200. urte inguruan eraikitako baseliza bakarrik gorde da, Ultzama bailarako Erdi Aroko eliza bakarretakoa. Egun, bizidun gutxi batzuk ikusiko ditugu baselizaren inguruan, ardiak, goroldioa...

Belateko kultur ondarearen berreskurapen proiektuaren barruan, baselizaren berreskurapen proiektua gauzatu zen. Oraindik ere bertan ikus daitezke baselizaren konponketan erabilitako materialak. Baselizaren aurrean, teilatua berritua badu ere barrutik desegina dagoen etxean, bidea markatuko diguten seinaleak topatuko ditugu.

Seinalea segiz, metro gutxira, eskuinera ataka ikusiko dugu. Aurrera jarraituz berriz, erreka zeharkatzen duen zubia. Bidea zuzen jarraituz Donejakue bidea hartuko genuke, Baiona eta Iruñea lotzen zituen bidea, baina guk eskuinekoari jarraituko diogu, pagadian barneratzen denari. Dagoeneko itzulera bidean gaude, Aratxuri errekastoaren eskuinetik doana. Aratxuri erreka, Ultzama ibaia osatzen duten errekastoetako bat da.

Pagadian sartzean, onddoen erreinuan sartuko gara, onddozaleen paradisuan. Pagadia onddoak topatzeko lekurik aproposena dela diote. Hezetasuna eta tenperatura epelarekin batera, hainbat kolore, forma eta tamainako bizidun txikiak ernetzen dira lur barnetik. Batzuk orbel artean ezkutatuta bizi dira. Baina kolore bizikoak edonorentzat eskuragarri izaten dira.

Pagadian bagaude ere, urkiak, hurritzak, hostazuriak topatuko ditugu, pixkanaka urtaroko eskaerei erantzunez hostoak galtzen ari direnak. Bidea jarraituz, eskuinera, harri molde handiekin topo egin dugu, konglomeratuekin. Harri zati desberdinez osatutako arroka sedimentarioak dira, goroldioz inguratuak. Eroritako borda pasa dugu eta ondoan hildako animalia baten hezurrak daude, bertako abeltzaintzaren lekuko. Ibilbidea zoragarria da azken zatian. Berehala bidegurutzean eskuinera hartu beharko dugu, seinalea jarraituz. Kotxeen hotsek adierazi digute errepidea gertu dugula. Aldapa txiki bat igo ondoren, berriz ere abiapuntura iritsi gara. Osteratxoa egin ondoren, aukera aproposa bertako jatetxeren batean bailarako produktuak dastatzeko.