Herriaren bihotzean jarriko dugu ibilaldirako abiapuntua. Toki aproposa da berau, legazpiar askok, egunero, goizean edo bazkalostean egiten duten ibilaldiari ekiteko. Haiek ohi dutena baino arretatsuago egingo dugu, ordea, eurek hain ikusiak dituzten etxe, baseliza edota bazterrei begia kendu gabe.

Andre Mari Zerutatzearen parrokia eta udaletxea batzen dituen plazaren atzealdetik, Oñati alderako norabidean hasiko gara oinez. Herrian egin diren kalerik berrienetan eman ditugu lehenengo urratsak. Berehala, intereseko lehen eraikinarekin topo egin dugu: eskuinetara dugu Bikuña jauregia. Karratua, handia eta dotorea. XVII. mende bukaeran eraikia eta orain hamabi bat urte berritua. Harlandua, adreilua eta egurra ageri zaizkigu bistan. Gaur egun, herriko ondarea zaindu eta hedatzera bideratuta dagoen Lenbur fundazioaren egoitza da.

Berriz ere lehengo bideari heldu, eta laster jabetuko gara, herrigunetik aldentzen hasiak garela. Gero eta gehiago ikusiko dugu berdea. Oñati aldera doan errepidearekiko paralelo dago guk jarraitu beharrekoa. Bi bideen arteko muga Urola ibaiak jarriko du.

Lehen kilometroan, azkeneko hamarkadan herrian egin diren industria pabiloi berriak ikusiko ditugu. Bidea laua izanik, era guztietako ibiltariekin egingo dugu topo: bastoi beharrean diren jubilatuetatik hasi eta kirol arropak jantzi eta ibilbide luzeagoa arinago egiten duten herritarrak ere bai.

Industriagune denak pasatuta, segituan iritsiko gara Mirandaolako parke eta burdinolara. Horren aurretik, ordea, merezi du Motxorron salto batean errepidea pasa, eta San Migel baseliza ikusteak. Bi bizitzakoa den San Migel baserritik gora aurkituko dugu. Inguruetako baselizarik zaharrena da eta garai batean, Legazpiko eliza nagusia ere izan omen zen. Harrizkoa dauka horma eta leihoak estuak. Zabalik aurkitzeko zortea badugu, lurreko mosaikoei eta aldare txurrigereskoari begiratu bat emango diogu.

Baselizaren ataritik, Mirandaola inguruaren ikuspegi ederra ageriko zaigu, Telleriarte auzoko baserririk garaienak... Lainorik gabeko eguna tokatuz gero, Aloña mendiak erakutsiko digu aurpegia.

Atari horretan gaudela, zalantzarik ez dugu izango Mirandaolako parkera nola joan. Burdinola aitzakia hartuta eraikitako parkea da.

Zelaietan nagusi den berdearekin kontrastean, herdoildutako burdin kolorea da nagusi. Natura eta industria, Legazpiren nortasunean bat eginda daudela nabarmen erakusten digun adibidea. Garai bateko fundizioa, turismo bulego eta taberna bilakatuta aurkituko dugu. Beste eraikin borobil baten alboan, arreta pizten du erabat herdoildutako frontoiak. Ez da harritzekoa izango belarretan lasai etzanda dagoenen batek inbidia apur bat ere ematea.

Parkeari itsatsita, Mirandaolako burdinola eta eliza ditugu. Burdinolan gertatu omen zen miraria eta gertakariari ohore eginez eraiki zen alboko elizatxoa 1952an. Apirila eta urria bitartean, igandero izaten da lanean burdinola, garai hartako erara. Neguan, hileko lehen igandetan.

Turista gehien erakartzen dituen gunea utzi, eta bideari ekingo diogu berriz. Oraingo bidea Oñatira doan errepidearekiko paralelo da, eta kasu trenbidearen alboan dago. Telleriarte auzoaren muinera iritsiko gara horrela. Maldetan gora eginda, baserri asko dakusagu. Behean, ibaiaren inguruan, auzunea. Auzuneko enparantzari bertan dagoen harriak ematen dio izena, Arri Zabalak. Garai batean auzoko emakumeen tertuliatoki omen zen harri borobila. Urteetan errekan botata eta ahaztuta egon ondoren, berreskuratu egin dute auzotarrek eta plazan dago jarrita. Orain inor gutxi jartzen zaio inguruan kontuak esatera, baina apaingarri lana behintzat egiten du.

Auzuneko etxeetatik aurrera eginda aurkituko dugu eraikinik erakargarriena: San Joan baselizaren alboan, Elorregi jauregia.

Aurrera jarraitu aurretik merezi du jauregi honen inguruan, baselizako plazan edo, inguruari apur bat erreparatzeak. Baserriak ageri zaizkigu inguru guztietara begiratuta. Gero eta gutxiago diren arren, oraindik ere badaude lantzen diren soroak. Bakan dira, ordea, zelai bihurtu baitira eta horregatik da nagusi berde kolorea. Mendiz inguratuta gaudela jabetzeko ere ez da toki txarra. Puntu honetatik ikusiko dugu Legazpiko mendirik nagusiena den Korosti (947m). Amutxanda eta Armuino (796m) ere ikusten dira.

Berriz ere bidean aurrera abiatuta, mendiek jarraituko dute erreferentzia izaten. Brinkola alderako bidean jarrita gaudela, Aizkorriko mendilerroa ikusiko dugu eta lainorik gabeko egunetan tontor bat baino gehiago. Lur eremuz Legazpiko udalerriari dagozkionak Andraitz (1.423 m) eta Artzanburu (1.346 m) dira.

Brinkolarako bide guztian baxu gaudela sentituko dugu, lurrak inguratuta. Izan ere, inguruko lursail denak errepidea baino altuago daude, haranaren sakonean gaude eta gora begira egingo dugu bidea. Bai alde batera zein bestera, mendia, zelaiak eta baserriak ikusiko ditugu. Brinkolan konturatzerako sartuko gara. Zubi erraldoiak egingo digu ate lana. Hori zeharkatuta, auzoaren erdigunean gaude. San Agustinen baselizak eta bospasei eraikinek osatzen dute erdigunea. Horietako bat da Igaralde Errota, urte luzetan auzoko uztak xehatu izan zituena, gaur egun ogi museo bilakatua. Bertan ikas daiteke eskuz nola egiten den, era tradizionalean, ogia.

Auzoaren erdigune honetan aukera dugu aldapan dagoen zubi bat igo eta bueltako bidea hartzeko -zubi luze horren amaieran dago tren geltokia, nekatuta egonez gero-. Aurrerago jo nahi dugu, ordea, metro batzuk soilik, Urola ibaia non sortzen den ikusteko. Olazahar baserriaren begi-bistan, Barrendiola errekak eta Brinkola errekak bat egiten dute eta puntu horretan hartzen du Urolak bere izena. Hor ekiten dio Zumaiarainoko bide aldrebesari.

Sasoiko sentitzen denak eta aurrera jarraitu nahi duenak, aukera dauka Guriditegi auzunera (ezkerrera) edo Barrendiolako urtegira (eskuinera) jarraitzeko.

Proposatutako ibilbidea jarraituz, Olazahar baserriaren aurrean hartuko dugu buelta. Etorri garen kontrako norabidea hartuko dugu, baina beheko bidetik buelta egin ordez, goialdekotik ekingo diogu.

Honek ahalbidetuko digu behetik ikusi duguna, orain bestelako ikuspegitik ikusten. Brinkola etxeen artetik ikusi dugu lehen, eta orain, lurrazalaren gorabeherak goitik ikusten utziko digu. Beste hainbeste pasako zaigu hurrengo kilometro parean. Lehen haranaren sakonean sentitzen baginen, orain goialdean sentituko gara eta begi-bistan dugu gainera, ze behean ibili garen lehen.

Ikuspegia asko aldatuko da, nahiz eta begien aurrean dagoena bera izan. Brinkola begi-bistatik galdu, hari bizkarra eman eta berriz ere Telleriarte aldera goazela, iritsi aurretik, ezkerrean gora, Erreizabal baserria ikusiko dugu. Bertarako bidean dauden kartelek adieraziko diguten bezala, Artzaintzaren Ekomuseoa dute jarria baserri dotore honetan. Idiazabal jatorri izendapeneko gazta nola egiten den ikusteko aukera dago eta nahi izanez gero baita erostekoa ere.

Telleriarte begi-bistan dugula, berriz ere lehen aipatutako irudipena etorriko zaigu: Lehen etxe artean, behean ikusitakoa, orain goitik ikusi eta preziatzekoa. Lehengoak baino gehiago beteko gaitu ziurrenik ikuspegi honek. Dena den, bidean auto gehiegirekin ez topo egiteko, komeni da berriz ere behera jaistea eta horretarako, San Joan estrata erabiliko dugu. Porlanezko bidea da, Telleriarteko San Joan baselizara eta Elorregi jauregiaren aurrealdera doan bide estu eta aldapatsua.

Handik, bueltako bideari ekingo diogu, Legazpiraino. Orohar, etorritako bide beretik, lehen begiratu gabe edo pasadan erreparatuta utzitakoari arreta gehiagorekin so eginez.